به باور بسیاری از منتقدان و محققان هنر ایران «هنر دربارهای ایران» یکی از نخستین و کامل‌ترین پژوهش‌هایی است که به طور اختصاصی به مطالعه تاثیر دربار پادشاهان و امرا بر سیر تطور و تحول هنر ایرانی پرداخته و آن را مورد واکاوی قرار داده است.
همان‌طور که از نام کتاب مشخص است، نویسنده سعی کرده تا مخاطب غربی و نیز مخاطبان ایرانی را با پيچيدگی‌ها و ظرافت‌های هنر دربارهای ايران آشنا کند. بسیاری از تاریخ‌نگاران هنر ایرانی و اسلامی در پژوهش‌های خود به این نکته اشاره کرده‌اند که یگانه حامی هنر در طول قرن‌های مختلف تمدن ایرانی، پادشاهان و دربار آنها بوده‌اند. بنابراین این کتاب را می‌توان به مثابه منبعی کامل در حوزه مطالعات تاریخی هنر در ایران در نظر گرفت.
کتاب 10 فصل و سه پیوست دارد. عناوین فصول دهگانه کتاب به ترتیب عبارتند از «هنر ایرانی دوره مغولان»، «هنر ایرانی دوره تیموریان»، «هنر ایرانی در دربار سلطان چین میرزا بایقرا»، «سلسله‌های ترکمن»، «صفویان»، «نقاشی در قرن دهم هجری»، «رضا عباسی و نقاشی‌های اصفهان»، «فرهنگ ایرانی و مغولی هند»، «نفوذ مکاتب هند و اروپایی» و «ایران در سده 13 و 14 هجری».
سودآور در بخش مقدمه و معرفی‌نامه کتاب سررشته دو بحث اساسی و اصلی کتاب را به‌دست می‌دهد؛ نخستین بحث، مساله تداوم و تحول هنر و فرهنگ ایران است. این مساله تداوم در هنر ایران اهمیت بسیاری دارد، چرا که کشور ما در طول تاریخ با حملات مکرر و ویرانگر بیگانگان مواجه بوده و خطر نفوذ فرهنگی دشمنان همیشه وجود داشته است.
تحلیل سودآور از تداوم فرهنگ و هنر با وجود این حملات در این است که فرهنگ و هنر ایرانی همیشه خاصیت پذیرندگی داشته است. بر این اساس مولفه‌های فرهنگی دشمنان در دل فرهنگ و هنر ایرانی حل شده و سبکی جدید از فرهنگ و هنر ایرانی متولد شده است؛ به عنوان مثال سودآور اشاره می‌کند که تنها ایرانیان بودند که پس از حمله اعراب زبان و فرهنگ خود را به طور کامل از دست ندادند و با تلاش خود مولفه‌های اصلی فرهنگ ایرانی را حفظ و به تدریج فرهنگ اسلامی خاص ایرانی را شکل دادند.
دومین بحث اساسی مطرح شده در این کتاب مبحث «کمال مطلوب در هنر ایرانی» است. هنرمندان ایرانی در تمام اشکال مختلف هنری همچون نقاشی، سفال‌گری، مجسمه‌سازی، برجسته کاری و... چه در پیش از اسلام و چه در تمدن اسلامی، دنیای عینی را مطابق با کمال مطلوب خود تجسم کرده و این کمال مطلوب را در اثر هنری ساخته خود، بازتاب داده است. سودآور در این کتاب، به تفصیل روی این مساله مانور داده و بر اساس آن نظامی معرفت‌شناختی برای تفسیر، نقد و احیانا تاویل اثر هنری، بنا می‌کند.
ويژگی اساسی و مهم كتاب، درج تصاوير رنگی است كه از تابلوهای مشهور نقاشی و خط ايرانيان در سده‌های مختلف تاریخی انتخاب شده است. سودآور درباره هر يک از تصاوير به معرفی سبک، نوع رنگ، زمينه‌های اجتماعی ظهور آن، نام خطوط و خطاط و محل نگهداری آنها به تفصیل صحبت کرده است. این آثار از مجموعه‌های خصوصی در سراسر اروپا و آمریکا جمع‌آوری شده و به‌نظر تهیه تصاویر از این آثار مشکل‌ترین و وقت‌گیرترین کار سودآور برای به سرانجام رساندن این کتاب بوده است.
گفت‌وگوی نشریه «کتاب ماه هنر» با ابوالعلا سودآور را می‌توانید از اینجا بخوانید.
ابوالعلا سودآور، پژوهشگر حوزه‌های تاریخ و هنر نوه حاج حسین ملک، بانی و موسس کتابخانه و موزه ملک است. از دیگر کتاب‌های منتشر شده سودآور می‌توان به «فره ايزدی: در آيين پادشاهی ايران باستان» اشاره کرد. برای مطالعه فایل PDF کتاب «فره ایزدی» به این آدرس بروید.
نظر شما