به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست «نقد و بررسی دور جدید کتاب هفته» شنبه (۱۲ مهرماه) با حضور علی آقا غفار، سردبیر نشریه کتاب هفته، سید فرید مدرسی، سید علی میر فتاح، سعید کیایی و جمعی از اهالی فرهنگ و رسانه در سرای اهل‌قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.

علی آقا غفار، سردبیر نشریه کتاب هفته در این مراسم، اظهار کرد: بدون تردید در پژوهش و تحقیقی که به مناسبت برپایی این نشست، از نشریه کتاب هفته داشتید، متوجه شدید که این نشریه نسبت به سال‌های گذشته با تغییراتی مواجه شده است؛ انتظار خانه کتاب این بوده است که این تغییرات به‌صورت کاملا محسوس باشند.

وی با اشاره به تاریخچه انتشار نشریه کتاب هفته، گفت: نشریه کتاب هفته از سال ۱۳۷۲ تا ۱۳۸۰ به‌صورت متناوب منتشر شده است. از سال ۱۳۸۰ به شکل هفتگی منتشر شد. این نشریه چندین مدیریت تأثیرگذار را پشت سر گذاشت؛ چراکه نشریه‌ای وابسته به معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و با تغییر وزیر ارشاد و معاون فرهنگی این وزارتخانه، سیاست‌های کتاب هفته نیز تغییر کرده است.


من مجری این سیاست‌ها هستم
آقا غفار ادامه داد: در دوره جدید فعالیت‌های نشریه کتاب هفته (دولت یازدهم) سیاست‌های کتاب هفته از سوی مدیرعامل موسسه خانه کتاب اعلام شد و من مجری این سیاست‌ها هستم؛ من در این مجموعه مانند کاپیتان تیم فوتبالم که باید مراقب باشم اعضای این تیم در میدان تاکتیک ویژه‌ای را اجرا کنند.

سردبیر نشریه کتاب هفته بیان کرد: اگرچه روزگاری کتاب هفته ۲۴ صفحه‌ای بود و ۸ صفحه آن کارنامه نشر بود اما برای همان 16 صفحه باقی‌مانده نیز تا مرحله توزیع، ۳۵ نفر نیرو (به‌طور تقریبی برای هر صفحه، ۲ نیرو) در این مجموعه فعالیت می‌کردند. بنابراین کاملاً طبیعی است که وقتی در مجموعه تنوع نیرو وجود داشته باشد، کار بهتری نیز ارائه می‌شود.

وی توضیح داد: شنبه‌های هر هفته با حضور دبیران گروه‌های جامعه، اهل‌قلم و بین‌الملل، نشر و ... جلسه‌ای برگزار می‌شود و به گفتمان و تبادل‌نظر درباره سوژه‌ها و چگونگی بهتر شدن روند فعالیت‌ها اقدام می‌شود.

در ادامه این نشست، سید علی میر فتاح، یکی از منتقدان حاضر در جلسه اظهار کرد: این‌که نشریه کتاب هفته چگونه منتشر می‌شود، به مخاطبان هیچ ارتباطی ندارد. این‌که این نشریه چقدر امکانات و عِده دارد و این‌که سیستم دولتی این مجموعه را اذیت می‌کند، به‌هیچ‌وجه به مخاطبان ارتباطی ندارد.

وی عنوان کرد: خیلی موافق نیستم که ۳۰ نیرو داشتن بهتر از ۴ نیرو داشتن است؛ آنچه مهم است استفاده بهینه از نیروهای فعال در مجموعه است.

میر فتاح بابیان این‌که پایه نشریه کتاب هفته بد گذاشته‌شده است، توضیح داد: مهم‌ترین ایراد این نشریه از همان آغازین روزهای فعالیتش، این بود که اصلاً انتشار این نشریه چه ارتباطی به وزارت ارشاد و معاونت فرهنگی آن دارد؛ چنین فرایندی نه‌تنها برای نشریه کتاب هفته بلکه برای هر نشریه دیگری، سم است. ساختار نباید به‌گونه‌ای می‌بود که ارباب قدرت بتوانند بر آن اِعمال سلیقه کنند.

مخاطب فرضی این نشریه معلوم نیست
وی ادامه داد: اتفاقی که در نشریه کتاب هفته افتاده است و در این دوره بیشتر خودش را نشان می‌دهد این است که مخاطب فرضی این نشریه معلوم نیست؛ مشخص نیست فعالان این مجموعه برای خواننده‌ای که ناشر است، می‌نویسند یا برای ویراستاران، کتاب سازان یا کتاب‌خوانان قلم می‌زنند!

میر فتاح بابیان این‌که باید هر کاری از قواعد مشخصی پیروی کند، گفت: در نشریه کتاب هفته از جذابیت ـ به‌عنوان یکی از قواعد ژورنالیست ـ استفاده نمی‌شود. درحالی‌که این جذابیت عکس و تیتر یک نشریه است که مخاطب را برای مطالعه آن ترغیب می‌کند.

وی توضیح داد: با تمامی این تفاصیل، مجموعه فعال در نشریه کتاب هفته باید آگاه باشند که با انتشار این نشریه، صاحب یک تریبون شده‌اند بنابراین باید از این فرصت به نحو احسن استفاده کنند و قدرش را به‌خوبی بدانند.

در بخش دیگر این نشست، فرید مدرسی، یکی از منتقدان حاضر در جلسه بابیان این‌که به نظر می‌رسد نه‌تنها کتاب هفته بلکه کلیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصمیم دارد از یک فضایی که شبیه انسان مُرده‌ای بوده، خارج شود و زنده‌تر از پیش فعالیت کند، اظهار کرد: لوگوی کتاب هفته ناقص است. به‌عنوان یک شهروند از لوگوی کتاب هفته راضی نیستم.

وی توضیح داد: با تورق نشریه کتاب هفته همواره کلمه «چرا» در ذهنم تداعی می‌شود؛ اصلاً چرا این نشریه باید منتشر شود؟ چرا باید به این شکل و شمایل کنونی منتشر شود؟ مطالبی که اکنون در آن ارائه می‌شوند، چه ضرورتی برای انتشار دارند؟ چرا این عکس کار شده؟ و چراهای دیگر. این چراها ما را می‌کشاند به سمتی که باید مخاطبان را بشناسیم.



مدرسی افزود: معتقدم باید مجموعه فعال کتاب هفته یک بازبینی جدی در کتاب، نشر و سیستم توزیع داشته باشند و براساس آن به پرسش‌هایی از قبیل این‌که چرا می‌خواهیم و برای چه کسی می‌خواهیم این نشریه منتشر شود، پاسخ دهند.

این منتقد بابیان این‌که اگر نشریه کتاب هفته می‌خواهد پیشرفت کند به شوک، تغییر فضای داخلی و استفاده از اِلِمان‌ها نیاز دارد، اظهار کرد: باید به این پرسش پاسخ داده شود که آیا کتاب هفته می‌خواهد یک اُرگان باشد؛ اگر می‌خواهد چنین باشد پس آیا عکس بی‌کیفیت وزیر ارشاد در صفحه یک، مصاحبه بلند مدیرعامل موسسه خانه کتاب قابل توجیه است؟!

وی افزود: گاهی به این می‌اندیشم که اصلاً چرا این نشریه، ۲۴ صفحه دارد؟! چرا نباید این نشریه در قالب دیجیتال به دوستان فرهیخته ایمیل شود؟! این نشریه ازنظر گرافیک نیز واقعاً نیاز به یک فرم جدی و ساختاری دارد. گاهی اوقات عکس‌های آن تداعی مطلب دیگری غیر از مطلب موردنظر را دارد. گاهی اصلاً سوتیتر با تیتر همخوانی ندارد.

مدرسی بابیان این‌که صفحه یک، به تیتر خبری نیاز دارد، تعجب می‌کنم تیتر یک صفحه، بازی با کلمات است، اظهار کرد: من می‌دانم که امکانات این مجموعه بسیار محدود است اما متأسفانه برخی نقص‌ها و عیوب را نمی‌توان با کمبود امکانات توجیه کرد.

سعید کیایی، از دیگر منتقدان حاضر در این نشست بود، وی اظهار کرد: وقتی بعد از مدت‌ها فاصله گرفتن از نشریه کتاب هفته، دوباره به سمت مطالعه آن رفتم، خیلی تعجب کردم که چرا باید در آن با اتفاقاتی از قبیل استفاده از تصاویر دوربُر شده و استفاده از عکس‌هایی که اگر در فضای مجازی جست‌وجو کنیم همان‌ها می‌آیند، مواجه شوم.

وی توضیح داد: امروز اگر قرار باشد نشریه کتاب هفته را به‌عنوان یک نشریه تخصصی حوزه کتاب به دانشگاه ببرم و معرفی کنم، واقعاً حرفی برای گفتن ندارم. سابقه افراد حاضر در این مجموعه نشان می‌دهد که این نشریه می‌تواند بهتر از این باشد اما نمی‌دانم چرا این اتفاق رُخ نمی‌دهد. انگار این افراد فقط هستند!

در نشریه کتاب هفته بی‌توجهی به رابطه متن و تصویر مشهود است
کیایی ادامه داد: در نشریه کتاب هفته بی‌توجهی به رابطه متن و تصویر مشهود است. چرا باید در نشریه کتاب هفته این‌همه در تصاویر، هرج‌ومرج دیده شود؟ چرا باید در برخی مباحث نشریه کتاب هفته، عکاسی تبلیغاتی ببینیم؛ من نمی‌گویم نباید باشد بلکه باید به‌جایش از این عکس‌ها استفاده شود.

دکتر محسن باغبان، مدیر خانه ویرایش موسسه خانه کتاب از دیگر حاضران این نشست بود. وی در پاسخ به پرسش فرید مدرسی مبنی بر «چراهای مطرح‌شده در بالا» گفت: اتفاقاً «چرا گفتن‌ها» دغدغه ما در مجموعه خانه کتاب نیز است چون اگر مشکلی در کتاب هفته وجود نداشت، اصلاً این نشست را برگزار نمی‌کردیم.

وی از میر فتاح پرسید «شما چقدر کتاب هفته را مطالعه می‌کنید؟» میر فتاح در پاسخ به وی گفت: من حتی در دوران طلایی این نشریه نیز، آن را مطالعه نمی‌کردم؛ البته این به آن معنا نیست که نشریه‌ای کم‌اهمیت است بلکه این نشریه در علاقه‌مندی‌های بنده نیست. اما معتقدم درمجموع افرادی که دغدغه کتاب دارند نمی‌توانند در آن چیزی پیدا کنند.

مدرسی نیز در پاسخ به این پرسش، گفت: من درجایی فعالیت می‌کردم که این نشریه به آنجا ارسال می‌شد. اما من حتی نشریه کتاب هفته را از داخل پاکت درنمی‌آوردم چه برسد به این‌که بخواهم آن را مطالعه کنم.

میر فتاح در ادامه نشست بابیان این‌که هر مجله‌ای باید هویت مستقل داشته باشد، گفت: به نظرم، می‌شود برای استقلال این نشریه، هیات‌مدیره‌ای شکل بگیرد تا دخالت‌های بروکراسی در آن کمتر شود.

باغبان در بخش دیگر این نشست، توضیح داد: ما می‌خواهیم نشریه کتاب هفته را تغییر دهیم و دنبال یک سبک درست و یک نقطه آغاز و نقشه راه هستیم. بنابراین از شما در این مسیر کمک می‌خواهیم تا بتوانیم نظام جدیدمان برای تغییر را انتخاب کنیم و آن را در پیش بگیریم.

بخش دیگر این نشست به سخنرانی مجتبی اعتمادمقدم، معاون سردبیر نشریه کتاب هفته اختصاص یافت. وی اظهار کرد: همه فعالان نشریه کتاب هفته معتقدند که باید روحیه نقدپذیری را در خود فراهم کنیم. چراکه اگر نقد نباشد زمینه آسیب‌شناسی در رسانه وجود نخواهد داشت. بنابراین، اگر یک مخاطب عادی هم ما را نقد کند برای ما قابل ارزش است. اما بسیار خوب و شایسته بود که نقد را از سیاست‌گذاری‌ها شروع می‌کردیم و بعد به اجرایی کردن آنها در رسانه می‌پرداختیم.

وی ادامه داد: متأسفانه اکنون در رسانه‌های مختلف شاهد یک بحران جدی هستیم؛ به‌گونه‌ای که حتی برنامه‌های صداوسیما نیز که مردم به‌صورت رایگان آنها را می‌بینند و می‌شنوند، مخاطب ندارد.

اعتمادمقدم عنوان کرد: این‌که دوستان ما در این نشست، می‌گویند «مخاطب نشریه کتاب هفته مشخص نیست» را قبول دارم و این نه مشکل نشریه ما بلکه مشکل بسیاری از نشریات کنونی کشور است.

وی توضیح داد: ما چه بخواهیم و چه نخواهیم چه بد باشد و چه نباشد تحت مدیریت وزارت ارشاد و موسسه خانه کتاب هستیم. ما درهرصورت دنبال رضایت در مقابل انتظارات هستیم.

اعتمادمقدم در پایان سخنانش، گفت: حدود سه دهه است که در عرصه رسانه فعالیت می‌کنم؛ اگر بگویم از دهه ۷۰ به بعد، در این عرصه پسرفت داشته‌ایم، کذب نگفته‌ام. خُب کتاب هفته نیز یک رسانه است.

هرکسی جای من بنشیند، همین است
در بخش دیگر این نشست، علی آقا غفار، سردبیر نشریه کتاب هفته در جایگاه پاسخگویی به منتقدان برآمد و گفت: شما بیرون گود نشسته‌اید و من وسط گود هستم. بیرون گود نشستن و از این حرف‌ها زدن خیلی راحت است.

وی بابیان این‌که اکنون همه نشریات حمایت می‌شوند و اگر کسی بگوید به‌صورت مستقل نشریه‌ای را منتشر می‌کند، شما باور نکنید، گفت: هرکسی جای من بنشیند ناگزیر است که یک سلسله سازوکارها را رعایت کند.

آقا غفار افزود: من از این‌که آقای مدرسی گفتند «من نشریه را حتی از داخل پاکت درنمی‌آورم» بسیار تأسف می‌خورم؛ چراکه باید نشریه دوره‌های قبلی را نیز مطالعه کرد و سپس درباره نشریه کنونی اظهارنظر کرد.

سردبیر نشریه کتاب هفته ضمن تأکید بر این نکته که باید سیاست‌های اعمال‌شده را اجرا کنیم، بیان کرد: یکی از سیاست‌های ابلاغ‌شده به ما، بحث کتابشناسی‌های موضوع‌های کتاب است.

وی عنوان کرد: درباره ایراداتی که دوستان ما از عکس‌های نشریه کتاب هفته ارائه کردند، باید بگویم که در این زمینه با کمبود امکانات و با بسیاری از مشکلات مواجه هستیم. درباره موضوع دیگری که دوستان ما مطرح کردند مبنی بر «ناهماهنگی‌های میان تیتر و محتوا» نیز باید بگویم من اگر ۳۰ سال در غسالخانه کار می‌کردم، می‌توانستم تشخیص دهم که مرده، بهشتی است یا جهنمی. تیتر اجتهاد سردبیر مجتهد است. همکاران ما در مجموعه کتاب هفته ساعت‌ها، بر سر موضوع تیتر بحث و تبادل‌نظر می‌کنند. اما کدام نشریه و کار فرهنگی است که همه شماره‌های آن به‌صورت مستمر و پیاپی، خوب و بی‌نقص باشد؟!

آقا غفار ادامه داد: سیاست‌هایی که به ما ابلاغ‌شده است عبارت‌اند از «کتاب هفته نباید جنبه خبری داشته باشد چراکه خبرگزاری کتاب ایران وجود دارد» همچنین «در این نشریه تنها به یک کتاب و یک نویسنده پرداخته نشود» و «کتاب را با ساختار کشور بسنجید و سپس به آن بپردازید»؛ بنده هم حاضر نیستم پول بدهم و کتاب هفته را بخوانم چون درباره این‌که چه کتابی را بخرم و بخوانم، چیزی ندارد. بنابراین، می‌خواهم که سیاست‌ها نقد شوند و سپس عملکردها بر اساس آن سیاست‌ها سنجیده شوند؛ باید مشخص شود که سیاست‌ها ضعف دارند یا شیوه‌های اجرای آنها!

وی بابیان این‌که اگر کسی باشد که با این سیاست‌ها بهتر بتواند کار کند، من گناهکار مطلقم اگر کنار نکشم، گفت: با آنچه اعمال‌شده من می‌گویم این خروجی شاهکار است.

اگر سردبیر بپذیرد که یک کاپیتان است غائله را باخته است
در ادامه این نشست، میر فتاح اظهار کرد: هنر سردبیر این است که اصلاً بدون این‌که نیروهایش متوجه شوند، باید بتواند با بالادستی گفتمان داشته باشد؛ اگر سردبیر بپذیرد که یک کاپیتان است غائله را باخته است و این موضوع حتی باعث می‌شود که دید زیردستان نسبت به سردبیر تغییر کند. البته ناگفته نماند که قدرت چانه‌زنی را نیز درک می‌کنم اما بالاخره باید سردبیر از دانش سیاست، روانشناسی، ادبیات و ... برخوردار باشد.

فرید مدرسی نیز در ادامه اظهار کرد: نوع برخورد با سیاست‌گذار باید مستقیم باشد؛ بروید و با آنها گفتمان کنید و مشکلات خود را حل کنید تا پایه‌های سیاست‌گذاری‌ها علمی و حرفه‌ای شوند در غیر این صورت هیچ تغییری، نمی‌تواند زمینه تحول نشریه کتاب هفته را فراهم کند.

کیایی نیز در ادامه این نشست گفت: متأسفانه در حوزه فرهنگ، بِرَند نداریم؛ مدیران فرهنگی باید در این زمینه چاره‌اندیشی کنند. متأسفانه من در کتاب هفته هویت بصری ندیدم؛ بسیار شایسته است که در این زمینه نیز اقداماتی صورت بگیرد.

علی آقا غفار در بخش پایانی این نشست، با بیان این‌که می‌دانیم این سیاست‌ها برای یک رسانه هفتگی مناسب نیست بلکه ویژه فصلنامه است، اظهار کرد: من با بالادستی صحبت کردم. نگاه وی یک نگاه تحقیقی پژوهشی است. اِعمال سیاست‌های فعلی در کتاب هفته به دلیل ناآگاهی نیست بلکه به دلیل تخصص ایشان به حوزه خاصی است.


تأملی بر یک نشست
نجفعلی میرزایی، مدیر عامل موسسه خانه کتاب نیز درباره نشریه کتاب هفته و برگزاری این نشست اظهارنظر کرد و گفت:نشریه کتاب هفته مانند هر نشریه دیگری دارای اوج و فرودهایی بوده است. بسته به تیم مدیریتی آن و اوضاع حاکم بر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نیز مدیریت خانه کتاب دارای تموج‌هایی بوده است. طبیعی است که ما ضمن قدردانی از تمام کسانی که از آغاز در بالنده‌سازی این نشریه نقش داشته‌اند و نیز با تشکر از همکاران فعلی هفته‌نامه که به‌طور محسوسی در بهبود سطح آن و ارتقا بخشی به محتوای آن کوشش‌ها کرده‌اند، نباید احساس کنیم که کار ما به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای رشد داشته است. به‌هرحال ما در آغاز راه تحول هستیم و تا کتاب هفته‌ای با شاخص‌های قابل‌قبول و ایده آل فاصله بسیاری داریم.

وی همچنین گفت: درباره سیاست‌های ابلاغ‌شده باید عرض کنم سردبیر محترم فعلی جناب آقای آقا غفار باسیاست‌های ابلاغی موافقت داشته‌اند زیرا هیچ مدیر و سردبیری بدون موافقت باسیاست‌های ابلاغی نمی‌تواند مجری خوبی برای اجرای آنها باشد. درنتیجه ایشان باسیاست‌های نشریه همراهی داشته‌اند.

میرزایی یادآور شد: با توجه به وجود «ایبنا» و فصلنامه‌های کتاب موسسه، طبیعی است که یک هفته‌نامه نمی‌تواند نقش روزنامگی یا آن نامگی داشته باشد. کتاب هفته باید نقش راهبردی آن واکاوی پدیده‌های نسبتاً ماندگار و ریشه‌دار عرصه کتاب باشد. به نقد و بررسی و واکاوی جریان‌های کتاب و نشر و اهل‌قلم بپردازد. جریان نقد و ویرایش و ترجمه را به چالش و نقد بکشاند و آسیب‌هایی را که دامن‌گیر کتاب و کتاب‌خوانی کشور است به تحلیل بکشاند.

وی توضیح داد: البته دامنه کار کتاب هفته به اینها ختم نمی‌شود اما سیاست‌های فعلی این است که کتاب هفته بیش از معرفی چند کتاب در هفته که غالباً گرفتار سلیقه و ذوق شخصی است، به روش‌شناسی و کمک‌های بنیادین و راهبردی کتاب‌خوان‌ها، ناشران و نیز مدیران عرصه کتاب بپردازد.

وی افزود: من صمیمانه از تلاش‌های دوستان تشکر می‌کنم. از عمق جان از ناقدان عزیز این نشست و سخنان غالباً درست آنها هم سپاسگزاری می‌کنم. همه کمک کنند تا نشریه کتاب هفته به سطح مترقی و جذابی از هنر و نگارش و موضوع برسد. برای همگی آرزوی موفقیت دارم.