خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- زهرا رستگار: نشست علمی و تخصصی گروه اقتصاد سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) با موضوع «طرح پژوهشی بانکداری اسلامی» امروز (چهارشنبه 7 آبان‌ماه) برگزار شد. در این نشست، گزارشی از بانکداری اسلامی با مدیریت طرح، از سوی دکتر محمدنقی نظرپور، دانشیار دانشگاه مفید ارائه شد. 

دکتر مرتضی عزتی، استادیار دانشگاه تربیت مدرس، دکتر حسین عیوض‎لو، مدرس دانشگاه امام صادق، دکتر حسین حشمتی مولایی، عضو انجمن علمی اقتصاد اسلامی ایران، دکتر سید‎محمدرضا سید‎نورانی، عضو هیات علمی گروه اقتصاد نظری دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر فتح‎الله تاری، عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر مسعود فکری، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع)، دکتر امیرحسین مزینی، معاون پژوهشی و استادیار اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی و دکتر احمد شعبانی، مدرس و کارشناس اقتصادی سخنرانان حاضر در این نشست بودند.  

آشنایی با مباحث بانکداری اسلامی
مرتضی عزتی، استادیار دانشگاه تربیت مدرس، در ابتدای این نشست اظهار کرد: «سمت» تلاش دارد ابتدا کتاب‎هایی را در زمینه اقتصاد اسلامی تالیف و سپس کارهای مربوط به چاپ را انجام دهد. طرح دکتر نظرپور به‌عنوان یک پیش‌تالیف است؛ به این کتاب به عنوان یک اثر علمی دانشگاهی نگاه می‎کنیم و امیدوارم بتوانیم کارهایی باکیفیت بیشتر در جامعه داشته باشیم. 

در ادامه محمدنقی نظرپور، دانشیار دانشگاه مفید، در ابتدای سخنانش توضیح داد: عنوان این کتاب را  بانکداری اسلامی (1) گذاشتیم که مباحث مربوط به دوره کارشناسی را مطرح می‎کند و در بانکداری دوم به مباحث مربوط به کارشناسی ارشد خواهیم پرداخت. در بانکداری سوم نیز به مباحث دوره دکترا می‌پردازیم. دانشجویی که این کتاب را مطالعه می‎کند، باید مفروضات و پایه‎های درسی مرتبط به پول و بانکداری را بداند. 

وی افزود: البته از ما خواسته شده که تمایز این کتاب را با کتاب‎های دیگر بانکداری مقایسه کنیم و این کار در زمانی امکان‌پذیر است که کتابی در رابطه با بانکداری اسلامی وجود داشته باشد که تاکنون مباحث زیادی در این‎باره مشاهده نکرده‌ایم. 

دانشیار دانشگاه مفید، هدف از تالیف کتاب «بانکداری اسلامی» را این‎گونه بیان کرد: هدف از این کتاب، آشنایی با مباحث بانکداری اسلامی، همچنین شیوه کارکرد بانک‎ها در مورد مسائل مختلف موجود در این راستا مانند عقود و بهره است. 

پرداختن به مباحث بانکداری
نظرپور عنوان کرد: هدف تحقیق نیز ضرورت پرداختن به مباحث بانکداری اسلامی و آشنایی دانشجویان با رشته اقتصاد اسلامی و عقود قرارداد اسلامی و راهکارهای قانونی و فقهی برای بانکداری اسلامی است. اهمیت و ضرورت موضوع نیز به دلیل گسترده بودن مباحث با الگوهای اسلامی، متنوع و پیچیده شدن مباحث بانکداری اسلامی و تدوین کتاب برای دانشجویان کارشناسی است. 

وی عنوان کرد: این طرح با روش تحقیق اکتشافی است و فرضیه ندارد. قصد داریم با رویکرد اکتشافی بدانیم چه چیزهایی را داریم. همچنین پیشینه این تحقیق نیز در مورد کتاب‎ها و مقالات دکتر ایرج توتونچیان و سیدعباس موسویان و مقالاتی است که در مجله اقتصاد اسلامی چاپ شده‌اند. 

فصول یازده‌گانه کتاب بانکداری اسلامی
دانشیار دانشگاه مفید، در ادامه به فصول 11 گانه طرح پژوهشی خود پرداخت و اذعان کرد: این طرح پژهشی را به 11 فصل جداگانه تقسیم کردم که در ابتدا به مروری بر تاریخ پیدایش بانکداری اسلامی می‎پردازیم و سپس در فصل‎های بعدی پول و ربا و بهره و اصول و مبانی بانکداری اسلامی، شباهت‎ها و تفاوت‎های این بانکداری با سایر بانکداری‎ها، شیوه اعطای تسهیلات جریمه خسارت و سایر موارد مطرح شده است. 

نظرپور در ادامه با اشاره‎ای به مباحث مطرح شده در این فصل‎ها گفت: در فصل نخست، وضعیت نظام بانکی در نظام متعارف را مطرح کردیم و تعاریفی از نظام بانکداری سنتی و بانکداری اسلامی داشتیم. در فصل دوم، مبانی نظری شیفت شده از بانکداری سنتی به اسلامی بررسی شده‌اند و سپس مباحث مربوط به بهره، ربا و پول را مطرح و وضعیت پول در اقتصاد اسلامی را به بحث گذاشته‌ایم. فصل بعدی به مروری بر پیدایش بانکداری اسلامی و تحولات اساسی آن و همچنین دیدگاه‌های افراد  در این مورد اختصاص دارد. بخش‎های بعدی نیز به اصول و مبانی بانکداری اسلامی پرداخته‌اند. 

شباهت‎ها و تفاوت‎های بانکداری اسلامی
وی افزود: در بخش پنجم، شباهت‎ها و تفاوت‎های بانکداری اسلامی بررسی شده است. در این بخش‎ها ما معتقدیم که خصوصی‎سازی خوب است، اما رها‎سازی خوب نیست. فصل ششم، به بحث دولت و بانکداری اسلامی اشاره دارد. سوال اصلی فصل این است که آیا در مبانی اسلامی باید بانکدای دولتی داشته باشیم یا خیر؟ در فصل 7 کتاب نیز مبحث بانکداری ایران بررسی شده است. مباحث این فصل در مورد سیر تحول بانکداری در ایران است. در این بخش، از مدل‎های عملیاتی نیز استفاده شده است. 

نظرپور در معرفی فصل‌های بعدی بیان کرد: فصل هشتم در رابطه با شیوه‎های جدید تسهیلات است و فصل نهم به تاخیر در پرداخت‎ها جریمه و خسارت اختصاص دارد. در فصل دهم نیز جایگاه نظارت و شورای فقهی در بانکداری اسلامی بررسی می‎شود. فصل پایانی نیز، ارزیابی عملکرد نظام بانکی در ایران است و در این فصل به میزان موفقیت نظام بانکی پرداخته شده است. 

کتاب باید خالی از ابهام و احتمال باشد 
حسین عیوض‎لو، مدرس دانشگاه امام صادق(ع) در این نشست تخصصی در ادامه سخنان نظرپور گفت: وقتی می‎گوییم کتابی برای دانشجویان مقطع لیسانس است، باید کتاب تالیف شده، خالی از هرگونه ابهام و احتمال باشد؛ همچنین شکاکیتی وجود نداشته باشد. 

وی افزود: در مباحثی که مطرح می‎شود، چیزی به اسم بانکداری اسلامی نداریم و آنچه مطرح می‎شود، بانکداری بدون رباست و در این پژوهش به بانک مرکزی پرداخته نشده است. مباحث مطرح شده در کتاب، به بانکداری تخصصی مرتبط است و با وجود مطرح کردن بحث بانکداری اسلامی نمی‎توانیم مباحث تخصصی را کنار بگذاریم، چون بانکداری، رشته تخصصی و یک بخش شناخته شده است. در بحث‎های نظارتی نمی‌توانیم با استاندارد‎های خود صحبت کنیم. 

مدرس دانشگاه امام صادق(ع) تصریح کرد: در این کتاب باید مستندات فقهی و نوشته‎های اصلی فقها استفاده شود و این مباحث فقهی باید در کنار یک کارشناس بانکی مطرح شود. نباید بگوییم فقه این است و بانک باید چنان عمل کند، چون کار بانک یک کار سیستمی و قانونی است. 

برای تالیف کتاب بانکداری، نیاز به نظریه داریم 
دکتر حسین حشمتی مولایی، عضو انجمن علمی اقتصاد اسلامی ایران نیز در این نشست نکاتی را مطرح کرد و گفت: در سال 61، طرح قانون عملیات بانکی بدون ربا مطرح شد و در این بخش دو نظریه وجود داشت. وقتی می‎خواهیم کتاب بانکداری بنویسیم، احتیاج به نظریه داریم، چراکه بانکداری غربی، بنیان تئوریک و نظری دارد. در وهله اول دکترین غربی را مطرح و سپس دیدگاه‎های خود را بیان کنیم. 

وی افزود: ما باید بدانیم که بانکداری اسلامی چه می‎کند و چه نیازی را برطرف می‌کند و آن زمان به سمت بانکداری اسلامی برویم. 

بانکداری موجود، بانکداری ایرانی است
سید‎محمدرضا سید‎نورانی، عضو هیات علمی گروه اقتصاد نظری دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه این نشست تخصصی گفت: ما چیزی به اسم بانکداری اسلامی نداریم، بلکه تامین مالی اسلامی را داریم. ما در دنیا دو نوع از افراد را داریم، یکی افرادی که بانک و سرمایه دارند و دیگری افرادی که آن بانک و سرمایه را ندارند و فقیر‎ند. 

مدرس دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه اظهار کرد: البته به‌نظر من اگر این کتاب برای دانشجویان کارشناسی است، باید فرضیات را نیز در این‎باره به آن‌ها توضیح دهید. اگر قرار است بانکداری اسلامی را انجام دهیم، ابتدا باید بررسی کنیم ببینیم آیا افرادی که در حوزه بانک فعالیت می‎کنند، اعتقادی به بانکداری اسلامی دارند. بانکداری موجود، بانکداری ایرانی است، بحث اسلامی را به آن نچسبانیم. یکی از مسائلی که باعث می‌شود در این مشکلات بمانیم، سیستم حرام‌خواری است.  

لزوم تحقیق در ارتباط با بانکداری در دیگر ادیان 
امیرحسین مزینی، معاون پژوهشی و استادیار اقتصاد دانشگاه علامه نیز در ادامه اظهار کرد: فکر می‎کنم پرداختن به بحث سیاست‎های پولی و خلق پول، یک امر مهم است و باید به این‌که چگونه انجام می‎گیرد، بپردازیم. به نظر من، سرفصل‎ها خیلی تیتروار است و همگن نیستند. همچنین حرف‎هایی که در اقتصاد اسلامی زده می‌شود، انتزاعی است. باید در مورد آن‌که در ادیانی مانند مسیحیت و غیره چه مواردی وجود دارد نیز تحقیق شود. 

احمد شعبانی، مدرس و کارشناس اقتصادی نیز درباره موضوع نشست یادآور شد: به نظر من درست نیست که هر فردی بگوید من این بخش را قبول ندارم و باید تغییر کند؛ بلکه تصور می‎کنم همه باید به یک اجماع برسند و سپس به چاپ بپردازند، تا این مباحث مورد مناقشه در کلاس‎های درسی نباشد. 

فرآیند تصویب طرح‎های پژوهشی مبتنی بر ارزیابی اولیه و دقیق 
دیگر کارشناس اقتصادی حاضر در نشست، مسعود فکری، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع) بود. وی گفت: این‌که چرا چنین نشستی را در مراحل پایانی برگزار می‌کنیم به دلیل آن است که فرآیند تصویب طرح‎های پژوهشی، مبتنی بر ارزیابی اولیه و دقیقی است، اما به لحاظ این‌که ترجیح می‎دهیم، محقق مسیر را تا جایی کشف کند و ناهمواری‎ها را تا جایی طی کند و سپس در معرض ارزیابی گسترده‎تری قرار می‌گیرد و این به این معنا نیست که ملاحظات که جدی در آن موضوع مرتبط منتقل می‌شود، محقق آن‌ها را اعمال نکند یا استفاده نکند. 

دچار کمبود منابع قابل اعتماد هستیم
فکری ادامه داد: دومین نکته این است که ما از این جلسات نقاط خلاء و کاستی را که وجود دارد کشف کنیم. همه دوستان در فرمایشات خود ابراز کردند که این علوم در جامعه ما به لحاظ مدیریتی، یک نیازی را ایجاد کردند و به شدت دچار کمبود منابع قابل اعتماد هستیم. 

عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع) اظهار کرد: در شرایطی که اکنون در آن قرار داریم، بیش از 70 درصد کتاب‎های آموزشی افغانستان از کتاب‎هایی که ما تولید کرده‌ایم، تامین می‌شود. اگر ما نتوانیم حرف‎های متقن و قابل قبول و مدل‎های قابل اجرایی را در نظام آموزشی چه در دست دانشجو چه در دست استاد و محقق قرار دهیم، قطعا باید احساس خسران کنیم و بعد بگوییم به ماموریت‎هایمان عمل نکرده‌ایم.

بررسی سیستم حسابرسی بانکداری اسلامی
فتح‎الله تاری، عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی نیز در ادامه بحث گفت: یکی از بحث‎های مطرح شده این است که برای دانشجویان بگوییم که بانکداری در کشورهای اسلامی نظیر عربستان و عراق و سایر کشورهای مسلمان به چه صورت است، همچنین باید به سیستم حسابرسی بانکداری اسلامی بپردازیم.