خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ  سنتی حسنه‌ كه دانشيار دانشكده حقوق دانشگاه تهران سخت به آن معتقد است، او را واداشته تا با در كنار هم نهادن چندين كتاب و مقاله، اين بار با موضوع حقوق بشر كتابی ديگر روانه بازار نشر كند با عنوان«حقوق بشر در اسلام».

دكتر ابراهيم موسي‌زاده، سنت حوزه‌هاي علميه در شرح، تحرير و حاشيه بر آثار متقدمان را دستمايه تنظيم كتابي به حجم 896 صفحه کرده كه حاوي متن 8 كتاب و 10 مقاله فارسي (تأليف و ترجمه) است كه در فاصله زماني سال 1338 تا 1385 منتشر شده‌اند. اين بار اما برخلاف كتاب ديگر وی ــ «حقوق عمومي در اسلام» ــ ديگر خبري از بررسي و تحليل محتواي رسایل نيست و تنها به يك پيشگفتار و مقدمه كوتاه بسنده كرده است: «در ارائه اين آثار بررسي تطبيقي صورت نگرفته است، بلكه سعي شده است هر اثر به تنهايي در معرض ديد مخاطبان و خوانندگان محترم قرار گيرد تا محتواي مباحث مربوطه عيناً به خواننده محترم متقل گردد و مخاطب خود دست به تطبيق زده و به قضاوت بنشيند.»

و در جاي ديگري درباره روش انتخاب اين آثار مي‌نويسد: «البته آثاري كه تحت عنوان حقوق بشر در اسلام و با عناوين مشابه به چاپ رسيده‌اند بيش از اين تعداد است اما سعي بر اين بوده است كه با توجه به حجم كتاب، آثاري را به عنوان نمونه انتخاب كنيم كه ضمن برخورداري از اصالت و قدمت و دست اولي بودن، توسط اسلام‌شناسان، فقها و انديشمندان ديني به رشته تحرير درآمده‌اند؛ چرا كه جهتگيري آثار تأليفي توسط اشخاص غيرفقيه و غيرمجتهد در اسلام، همخواني و سازگاري صحيحي با نصوص ديني و متون وحياني ندارند.»

با وجود اين ادعاي نويسنده وقتي به تاريخ نشر مقالات نگاهي بيندازيم كه دوره‌اي حدود 50ساله را در بر مي‌گيرد، جاي خالي برخي آثار ارزشمند چند سال اخير كه از قضا توسط «فقها»ي مسلم درحوزه حقوق بشر نگاشته شده‌اند در كتاب به‌شدت احساس مي‌شود.

باري؛ 8 كتاب كه فصول اول تا هشتم را تشكيل مي‌دهند به ترتيب زمان انتشار از سال 1338 تا 1360 خورشيدي به‌ترتيب به قلم سيد محمدحسين شيرازي (1339)، شيخ محمد غزالي (1337)، عباسعلی عميد زنجاني (دو كتاب 1340 و 1344)، علي گلزاده غفوري (1342)، زين‌العابدين قرباني (1349)، حسين تابنده (1354) و داوود الهامي (1360) نوشته شده‌اند.

«آزادي در اسلام» اولين كتابي است كه با ترجمه محمود سلطاني حدود 54 سال پيش (كمتر از 12 سال بعد از تصويب اعلاميه جهاني حقوق بشر) منتشر شده است. اين كتاب اثر آيت‌الله سيد محمد حسيني شيرازي مرجع تقليد ساكن كربلاست كه مؤلف در مقدمه چنين توصيفش مي‌كند: «محقق عاليقدري كه بالغ بر  50 سال است قلم را بر زمين نگذارده و تا به امروز بالغ بر هزار و شصت جلد كتاب و كتابچه در علوم و فنون مختلف به رشته تحرير درآورده است.»
مباحث اين كتاب بيشتر متمركز است بر آزاديهاي اجتماعي؛ تا آنجا كه به بحث درباره «ضرورت تشكيل احزاب سياسي» و اين كه «چرا نام احزاب براي برخي وحشت آفرين است؟» مي‌رسد. اگر به تاريخ نگارش و انتشار كتاب و مرتبه‌ مرجعيت نويسنده توجه كنيم، ارزش خواندن آن را درك خواهيم كرد.

«حقوق بشر؛ منشور ملل متحد و تعاليم اسلام» عنوان فصل دوم كتاب اثر شيخ محمد غزالي نويسنده معروف اهل سنت است كه با ترجمه باقر موسوي در سال 1337 منتشر شده اما اگر در درج تاريخ‌هاي كتاب اشتباهي رخ نداده باشد، مترجم 9 سال بعد در سال 1346 مقدمه‌اي براي آن نگاشته است.

 در فصل سوم و پنجم، دو كتاب از عباسعلي عميد زنجاني آمده است كه «حقوق اقليت‌ها بر اساس قرارداد ذمّه» در سال 1340 و «پاسداران صلح و همزيستي» چهار سال بعد منتشر شده‌اند.
«اسلام و اعلاميه جهاني حقوق بشر» كه بيشترين نزديكي را با انگيزه گردآورنده كتاب دارد، عنوان فصل چهارم است كه سخنراني علي گلزاده غفوري در جلسه انجمن ماهانه ديني در تاريخ 24 اسفند 1341 را دربرمي‌گيرد و يك سال بعد منتشر شده است. گلزاده ضمن ارائه تاريخچه‌ای مختصر از مقدمات تهيه و تنظيم اعلاميه جهاني حقوق بشر، متن انگليسي نامه خويش به اداره اطلاعات سازمان ملل با موضوع حقوق بشر و پاسخ آن را نيز در كتاب آورده كه طي آن از اداره مربوط خواسته است تاريخچه تأسيس سازمان حقوق بشر و اقدامات آن را تا دهم ژانويه 1962 در اختيارش قرار دهند . البته ادوارد داوسون متصدي بخش حقوق بشر نيز بعد از حدود 11 ماه پاسخ نامه او را داده است.

در خلال مباحث تاريخي اين بخش، نويسنده ضمن اشاره به مباحث جلسه شبانه مجمع عمومي دانشمنداني كه دسامبر 1948 اعلاميه جهاني حقوق بشر را تصويب كردند، مي‌نويسد: «من خيلي متأثر مي‌شوم كه بگويم، در آن مجمع كه حسب ظاهر  چند نفر به عنوان نماينده مسلمانان حاضر بودند، يا هيچ صحبت قابل توجهي نكردند يا مطالب بسيار جزئي تذكر داده‌اند و چقدر مايه خجالت است كه يكي از آن ها هم گفته باشد: ما تا حالا نمي‌دانستيم حقوق بشر يعني چه. حالا فهميديم و تكليف خود را دانستيم. ... در آن مجمع 8 نفري عضو اصلي اين كميسيون كه براي تهيه اعلاميه حقوق بشر ترتيب داده بودند، نماينده 4 كشور مسلمان يا منسوب به اسلام شركت داشتند: تركيه، پاكستان، مصر و لبنان».

فصل ششم كتاب با عنوان مشابه فصل چهارم، اثر زين‌العابدين قرباني است كه با وجود مفصل بودن، خود به‌تنهايي تلخيص بخش سوم جلد اول كتاب اصلي است! اين فصل خواندني از كتاب «حاصل ده سال تحقيق و پژوهش زين‌العابدين قرباني از منابع دست اول شيعه و سني و دانشمندان غرب و شرق» است كه مباحث تاريخي جالبي را در خود دارد.

 ده فصل بعدي كتاب دربرگيرنده 10 مقاله با عناوين «دامنه آزادي در اسلام»، «اسلام واقليت‌ها»، «ارتداد و آزادي» و ... است كه سهم عبدالله جوادي آملي 3 مقاله و سهم محمدجواد باهنر، مهدي حائري يزدي، سيد محمدحسين طباطبايي، عباسعلی عميد زنجاني، علي حجتي كرماني، سيد مصطفي محقق داماد و اسلام شناس غربي مارسل بوازار هركدام يك مقاله است.

اين مقالات نيز به ترتيب زمان انتشار از سال 1338 تا 1385 خورشيدي در كتاب، فصلبندي شده‌اند. در ميان آنها مقاله‌ «حق و تكليف» و «ارتداد و آزادي» اثر عبدالله جوادي آملي و «حقوق بشر در مسيحيت غربي و اسلام» اثر مصطفي محقق داماد به زمان حاضر نزديكترند و به همين دليل احتمالاً مي‌توانند پاسخگوي برخي شبهات مطرح روزباشند.

كتاب 896 صفحه‌اي «حقوق بشر در اسلام» را انتشارات خرسندي به‌تازگی با شمارگان 300 نسخه به بهای 55 هزار تومان روانه بازار كرده است.