وی ادامه داد: این ژانر پژوهشی، oral literature in the context of music نام دارد که ترجمه لغت به لغت آن «ادبیات شفاهی در زمینه موسیقی» می‌شود. این شیوه پژوهشی تاکنون در ایران تجربه نشده است و به همین دلیل بسیاری از مباحث این کتاب‌ها از سوی استادان و دوستانم به بی‌ارتباط‌بودن با موسیقی محکوم می‌شدند.
پهلوان در معرفی این محتوای جنجال برانگیز کتاب‌ها گفت: این مجموعه، تمامی مباحثی را که در ژانر فولکلور موسیقی از آواها، ترانه‌ها، عبارات آهنگین تا لالایی‌ها، بازی‌ها، افسانه‌های آهنگین، ضربالمثلها، چیستان‌ها، دعاها و محتوای شنیداری برخی مراسم مذهبی، وجود دارد، در برمی‌گیرد.
وی افزود: به اعتقاد من محتوای موسیقایی و ریتمیک این مجموعه داستان‌ها، حکایات، دعاها و...، در حفظ و حافظه‌شدن آنها، نقش اصلی را بر عهده داشته است. اگر نه محتوای داستانی و معنایی آنها بسیار پیش از این‌ها به فراموشی سپرده می‌شد.
وی با اشاره به این‌که در مقدمه کتابِ نخست که به استان تهران اختصاص دارد، به شرح و بیان اهمیت موسیقی در حفظ آثار فرهنگیِ فولکلور پرداخته است، گفت: این مقدمه به خوبی توضیح می‌دهد که «موسیقی» تمامی آن چیزهای است که ارتباط مستقیم با آهنگ، ریتم، و ملودی دارند. یعنی علاوه بر رقص‌ها، سازها و لالایی‌ها...، دعاها، حکایات و چیستان‌ها را هم باید در دسته آثار موسیقیایی قرار داد و به طور کلی معتقدم فهم موسیقیایی بوده که مجموعه این آثار را حفظ کرده است.
مروری بر بسیار تعاریف ارائه شده از «فرهنگ»
مقدمه این کتاب که در دو بخش «پیش سخن» و «خُرده فرهنگ» نوشته شده است از ارائه و مرور تعاریف مختلف «فرهنگ» در سرزمین‌ها و قلمروهای زبانی متفاوت جهان آغاز می‌کند و در نهایت به مساله خرده‌فرهنگ‌ها که موضوع اصلی این کتاب‌ها است می‌رسد. در پاره‌ای از بخش نخست این مقدمه می‌خوانیم: «تعاریف فرهنگ ظاهرا به 200، 300 و حتی بیشتر هم می‌رسد که تنها نمونه‌هایی از آنها را می‌آوریم. تایلر در سال 1871 در کتاب «فرهنگ ابتدایی»، فرهنگ را چنین تعریف کرده است: «فرهنگ مجموعه پیچیده‌ای است که شامل معارف، معتقدات، هنرها، صنایع، فنون، اخلاق، قوانین، سُنن و بالاخره تمام عادات و رفتار و ضوابطی است که فرد به عنوان عضو جامعه از جامعه خود فرا می‌گیرد در برابرِ آن جامعه ، وظایف و تعهداتی را بر عهده دارد.»
پهلوان با اشاره به این‌که ویژگی نخست و اصلی این کتاب‌ها، معرفی این ژانر پژوهشی مهم اما شناخته‌نشده است، درباره شیوه‌ها و منابع پژوهشی خود، توضیح داد: تدوین و اتمام این مجموعه به شکل رسمی هشت سال زمان بُرد و این مسئله در قیاس با حجم مطالب ارائه‌شده که افزون بر 10 هزار صفحه می‌شوند، نشان می‌دهد که عمده فعالیت من در این پروژه به گردآوری منابع مکتوب موجود و تحقیقات کتابخانه‌ای متمرکز بوده است. البته پژوهش‌های میدانی هم به شکل موازی انجام می‌شد و مثلا برای استان مازندران بیش از چهار سال پژوهش‌های میدانی انجام شده است یا مثلا برای مجلد «استان آذربایجان»، مطالب پیش از انتشار با نظرات عاشیق‌های آذربایجان و موسیقی‌دانان بختیاری مقابله و هماهنگ شدند.
این محقق موسیقی گستره پژوهش‌های انجام شده و منتشر شده را درباره استان‌های تهران، قزوین، مرکزی، قم، خراسان، سیستان، چهارمحال بختیاری، سمنان، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، گلستان، گیلان، مازندران، اصفهان، فارس، آذربایجان شرقی و غربی، کردستان، کرمانشاه، بوشهر، هرمزگان، کرمان، یزد و همدان معرفی کرد.
موسیقی اقوام ایران را نباید موسیقی مقامی نامید
کیوان پهلوان در پاسخ به این سوال که این پژوهش‌ها از آن‌رو که مجموعه وسیعی از اشعار، ترانه‌های مردمی و به طور کلی ادبیات موسیقی مردمی ایران را در بر می‌گیرد، چه تاثیری بر رکودِ ترانه‌سرایی در موسیقی اصیلِ امروز ایران می‌تواند گذاشت، عنوان کرد: موضوع این کتاب‌ها، فرهنگ فولکلور و در زیر شاخه آن فرهنگ گفتاری است که به مردم عامی تعلق دارد. موسیقی دستگاهی ایران، موسیقی کلاسیک ایران است و با ادبیات کلاسیک ایران در ارتباط بوده است.
وی افزود: باید یادآور شد که موسیقی اقوام ما موسیقی «مقامی» نیست، بلکه موسیقی کلاسیک را باید موسیقی مقامی دانست. موسیقی مقامی موسیقی دستگاهی است و بیشتر با ادبیات کلاسیک و مکتوب سروکار دارد. اما ادبیات شفاهی و موسیقی اقوام را دوبیتی‌ها و اشعاری که خود مردم سروده و زمزمه می‌کرده‌اند تشکیل می‌دهند و موضوع اصلی این پژوهش هم همین نوع ادبیات بوده است.
پهلوان در پاسخ به این سوال که در پژوهش‌های خود چقدر از آثار و کتاب‌های زنده یاد مرتضی احمدی استفاده کرده است، گفت: برای مجلد «استان تهران» در بخش ترانه‌های عروسی و روحوضی استفاده بسیاری کردم زیرا تمامی کتاب‌های مرتضی احمدی را می‌توان مستقیما در همین ژانر پژوهشی قرار داد.
فصول جالب کتاب «استان تهران»
در پایان عناوین فصول نخستین کتاب این مجموعه را، «استان تهران»، مرور می‌کنیم که عبارتند: «ترانه‌های عامیانه»، «ترانه‌های بازکردن زبان کودک»، «ترانه‌های عروسی»، «زمستان»، «سیزده تیر ماه»، «آتش‌افروزها»، «ترانه‌ها با مضامین گوناگون»، «ترانه عمّه نرگیسی و خاله»، «تصنیف برخیز و قلیان را بیاور»، «غزل‌خوان»، «ورزش زورخانه»، «ترانه اشرف خَر»، «ترالنه‌های فروشندگان دوره‌گرد»، «تحولات موسیقی در ایران»، «سازهای موسیقی دستگاهی»، «روحوضی»، «آهنگسازی در موسیقی ایران»، «ترکیبات صوتی موسیقی ایران»، «نمایش‌ها»، «افسانه‌ها و متل‌ها»، «ضربالمثلها و اصطلاحات»، «چیستان، لُغُز و معمّا»، «ترانه‌های بازی و سرگرمی» و «تعزیه و مراسم مذهبی».
از کیوان پهلوان (متولد 1339) پیشتر کتاب «موسیقی و تعزیه در ایران» ( با همکاری احمد حسینی – آرون 1387)، «موسیقی و ذکر در تمدن ایران زمین» (نشر علم 1393)، «هولوکاست توهم یا واقعیت» (آرون 1386)، «تاریخ ، فرهنگ و موسیقی» (آرون 1388)، «دف و دایره: دف و دایره در تاریخ ایران، دف و دایره در ادبیات، دف و دایره در ایران‌زمین» (آرون 1392)، «رضا شاه "از ال‍ش‍ت‍ر تا الاش‍ت" ن‍ی‍ای ل‍ر رضا شاه« ( آرون 1383)، «رضا شاه در ت‍رازوی نقد» (آرون 1383)، «رضا شاه از تولد تا مرگ» (علم 1393)، «رض‍اش‍اه و دی‍دگ‍اه‍ه‍ا » (آرون 1384)، «سامانیان و نقش آنها در اعتلاء تمدن و فرهنگ ایران زمین» (با همگاری احمد صدری – آرون 1393)
نظر شما