به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) انجمن ایرانی تاریخ همایش «مناسبات ایران و چین: مناسبات فرهنگی و تمدنی» را با حضور استادانی همچون دکتر شیرین بیانی، دکتر محمد اسلامی ندوشن، داریوش رحمانیان و دکتر شهرام یوسفی‌فر چهارشنبه 6 اسفند در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران برگزار کرد. در طول این همایش یک‌روزه پژوهشگران تاریخ مقاله‌هایی را درباره پیشینه روابط ایران و چین قرائت کردند. به دلیل شرایط نامناسب سالن باستانی‌پاریزی دورنمای این مراسم بیش از آن‌که شبیه به همایش باشد به یک کلاس درس شبیه بود.
 
گزارش ابن‌بطوطه از مهمان‌نوازی امیرالامرای چین

بیانی با ارائه مقاله‌ای با عنوان «سیری گذرا در روابط ایران و چین» با اشاره به «سفرنامه ابن‌بطوطه» گفت: این جهانگرد اهل پنجه که سفرهای دور و درازی به کشورها و شهرهای مختلف داشته است درباره سفرش در قرن سیزدهم که از ایران گذشت و به چین و شهر والخنسا (هانگ شو) رفت با اشاره به یک ماجرای شیرین درباره حضور خود در این کشور چنین می‌گوید: «وقتی به این شهر وارد شدم، امیرالامرای چین مرا به خانه‌اش دعوت کرد و مهمانی ترتیب داد و برخی معتمدین و بزرگان شهر را به این مهمانی فرا خواند. در مدت سه روزی که در منزل این امیر مهمان بودم، امیر والخنسا، آشپزهای مسلمان را به خدمت گرفت و در مدت حضورم در خانه وی غذاهای متنوعی طبخ شد.»
 
وی ادامه داد: زمانی که قصد ترک منزل امیر والخسنا را داشتم، وی فرزندش را با گروه ما روانه خلیج‌فارس کرد. در این سفر مطربان و موسیقدانانی امیرزاده را در سفر همراهی کردند. در کشتی ما جشن و سوری برپا شد و شعر و آوازهایی از سوی همراهان امیرزاده به چینی، فارسی و عربی خوانده شد. امیرزاده از شنیدن آوازهای فارسی به اشتیاق آمده بود. آنها شعری به فارسی می‌خواندند، امیرزاده درخواست تکرار آن شعر را کرد و آنها نیز درخواست وی را چندین بار اجابت ‌کردند.
 
این استاد گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران اظهار کرد: زمانی که همراهان موسیقدان شعر فارسی مورد درخواست امیرزاده را تکرار کردند، بنده نیز آن را آموختم. شعر مضمون عجیبی داشت: «تا دل به محنت دادی در بحر فکر افتادی/ چون در نماز ایستادی گویی به محراب اندری»
 
بیانی در ادامه روایت بخشی از «سفرنامه ابن‌بطوطه» افزود: بخشی از اشعار فارسی که همراهان امیرزاده می‌خواندند بیت تحریف شده غزلیات سعدی به این مضمون بود: تا دل به مهرت دادم در بحر فکر افتادم/ چون در نماز استادم گویی به محراب اندری
 

وی با اشاره به جاده ابریشم عنوان کرد: نگاهی به منابعی که به روابط ایران و چین اشاره کرده‌اند حاکی از این است که این دو کشور در گذشته‌های دور روابطی بسیار گسترده و تنگاتنگ داشته‌اند و به ویژه این ارتباط به دلیل شکل‌گیری جاده ابریشم که بخش وسیعی از آن از دو کشور مزبور می‌گذرد، وسعت و دامنه بیشتری در امور اقتصادی، فرهنگی و سیاسی پیدا می‌کند.
 
این استاد گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران درباره روابط ایران و چین در قرن سیزده بیان کرد: روابط دو کشور در این قرن ابعاد شگرفی به خود می‌گیرد. روابط  در علومی مانند نجوم، پزشکی، ریاضی، تاریخ‌نگاری، نقاشی، سفالگری، حجاری و معماری تحولی کم‌نظیر یافت. به طوری که این تحول از طریق جاده ابریشم و خلیج‌فارس در جهان متمدن پراکنده شد. هیچ‌زمانی دو پایتخت (پکن و تبریز) به این شکل به یکدیگر نزدیک نشده بودند و هیچ‌وقت اندیشمندان، نویسندگان، هنرمندان و دولتمردان ایرانی تا به این اندازه با هم در ارتباط نبوده‌اند.
 
بیانی ادامه داد: روابط به شکلی توسعه یافته بود که در چین بزرگان و اندیشمندان ایرانی به وزارت رسیدند و هنرمندان در سبک هنرهای یکدیگر تاثیر گذاشتند. هنوز مساجدی که در این زمان برای مسلمانان ساخته شده بود، پابرجاست. پایان سخن این‌که ایران و چین قرن به قرن و دوره به دوره بار فرهنگی تمدنی شکوفایی را که نیرویی شگرف دارد، در ارتباط با یکدیگر بر دوش دارد که نیازمند بررسی عمیق و دقیق است تا نکات تاریک بسیاری که در این میان وجود دارد، روشن شود.
 
مسافران ایرانی کمتر سفرنامه درباره سرزمین چین نوشته‌اند

داریوش رحمانیان، دانشیار تاریخ دانشکده و علوم انسانی دانشگاه تهران با قرائت مقاله «ختای‌نامه و اندیشه» گفت: در متون و منابع تاریخی و جغرافیایی و ادبی کهن ایران داده‌ها و اطلاعات بسیار پراکنده بسیاری درباره عناصر و مولفه‌های گوناگون فرهنگ و تمدن چین و خاور دور وجود دارد. مسافران ایرانی کمتر به نگارش سفرنامه درباره سفر خود به سرزمین چین پرداخته‌اند. با این‌حال پاره‌ای از آنها که به چنین کاری مبادرت ورزیده‌اند آثاری از خود به یادگار گذاشته‌اند که از نظر داده‌ها بسیار غنی و ارزشمند است.
 
وی افزود: از آن میان شاید مهم‌ترین و ارزشمندترین سفرنامه از آن یک بازرگان ایرانی اهل بخارا به نام سیدعلی اکبر ختایی باشد که در اوایل سده (10 م/16 ق) از راه ماورالنهر به چین سفر کرده و خاطرات خود را از این سفر پرماجرا تحت عنوان «ختای نامه» به نگارش درآورده و به سلطان عثمانی(سلیم اول) تقدیم کرده است. چند دهه بعد به شخصی به نام حسین افندی این کتاب فارسی را به ترکی ترجمه و منتشر کرد.
 
این دانشیار تاریخ دانشکده و علوم انسانی دانشگاه تهران اظهار کرد: آ‌ن‌چه در سفرنامه «ختای‌نامه» مورد توجه ماست گزارشی است که ختایی از ساختار حکومت و نظام اداری آن سرزمین ختا(چین) ارائه داده است. وی تاکید می‌کند که در سرزمینی ختائیان قانون و نه شخص حکومت می‌کند و از نظر او همین ویژگی‌ یعنی حکومت و جامعه ختائیان باعث نیرومندی، پیشرفت، ثبات، تداوم حکومت و جامعه ختائیان شده است. ختایی به تاکید می‌گوید که مردم سرزمین ختا(چین) نه از شخص فرمانروا بلکه از قانون تبعیت می‌کنند. نکته بسیار قابل توجه این است که او به مقایسه وضعیت جامعه آنها با مسلمانان پرداخته است.
 
نخستین سفرنامه‌هایی که روسای ایران از چین نوشتند

امیرسعید الهی، یکی دیگر از شرکت‌کنندگان در این همایش با ارائه مقاله‌ای با عنوان «نخستین دیدار زمامداران قاجار از چین» با تکیه بر سفرنامه مخبرالسلطنه هدایت درباره چین گفت: با توجه به بی‌خبری ایرانیان از امپراطوری پهناور چین در قرون گذشته، رفته رفته از اواخر پادشاهی محمدشاه قاجار نوشته‌هایی جسته و گریخته درباره چین از روی سفرنامه‌های اروپائیان به فارسی ترجمه شد و این روند در دوره ناصرالدین شاه رو به گسترش گذاشت. گرچه بازرگانان و تجار ایرانی کمابیش ارتباطاتی با چین داشتند، اما اندکی پیش از جنبش مشروطه بود که برای نخستین‌بار در سال 1903 دو تن از رجال نامدار دوران قاجار یعنی علی‌اصغرخان اتابک اعظم و مخبرالسلطنه هدایت، که اولی سال‌های دراز صدراعظم ناصرالدین شاه بود و دیگری نیز بعدها به نخست وزیری رضاشاه رسید، در سفری به دور دنیا عزم دیدار چین کرد.
 
وی درباره سفر مخبرالسلطنه هدایت و اتابک به چین عنوان کرد: سفر هدایت در آستانه جنگ معروف ژاپن و روسیه انجام شد و پیروزی ژاپن بر روسیه در این جنگ، یعنی پیروزی یک کشور آسیایی بر یک قدرت اروپایی، بازتاب زیادی در ایران داشت. اتابک و هدایت در دوره اقامت ده روزه خود در پکن پس از دیدار با وزیر امور خارجه چین به تماشای معبد آسمان و مسجد مسلمانان و شهر ممنوعه و برخی دیگر از نقاط دیدنی پکن می‌روند و سپس از راه شانگ‌های عازم ژاپن می‌شوند.
 
الهی درباره زمان انتشار سفرنامه هدایت بیان کرد: هدایت در پایان سفر دور دنیا گزارش مفصلی از دیده‌ها و شنیده‌های خود نوشت که برای نخستین بار پس از پنجاه سال در سال 1324 ه.ش منتشر شد. در 82 صفحه این سفرنامه از مجموع 190 صفحه آن به شرح ویژگی‌های جامعه چین پرداخته و در آن درباره خاقان، دیوان، دستگاه سلطنت، دیوار چین، چای، ابریشم، تاریخ، آداب و رسوم قصرها و نیز آئین بودا در چین نکات جالبی را نوشته است. ارزش این سفرنامه به این دلیل است که این دو نخستین زمامداران ایرانی بودند که کشور و جامعه چین را از نزدیک دیده و گزارش مستندی از دیده‌ها و شنیده‌های خود به ایران آوردند.