خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ سعیده محبی: سال نو فرصت مناسبی است برای ارزیابی اتفاقاتی که در حوزه‌های مختلف در سال پیش رخ داده است. و این فرصتی شد برای گفت وگویی با محمدعلی مجاهدی (پروانه) شاعر آیینی کشورمان درباره فراز و فرود شعر عاشورایی و مهمت‌رین رویدادهای رخ داده در این حوزه در سال 1393.

مجاهدی در این گفت‌وگو بزرگداشت و پاسداشت زحمات پیشکسوتان شعر عاشورایی که در روزهای پایانی سال 93 در تهران و مراکز استان ها برگزار شد و انتشار آثاری از دکتر سنگری در زمینه شعر هیات را در شمار اتفاقات مهمی دانست که در قلمرو شعر عاشورا رخ داد. و البته در لابه‌لای توضیحاتش درباره آفت‌ها و آسیب‌های شعر آیینی تأکید کرد که در 5ـ6 سال گذشته آن‌قدر مجموعه شعر آسیب زده داشتیم که خوراک‌های مناسبی را برای دشمنان قسم‌خورده فرهنگ شیعی آماده کرده بود و وهابیت از همین نقطه ضعف استفاده‌های بسیاری بر ضدّ فرهنگ عاشورایی کرد. اما  90 درصد مجموعه شعر آیینی منتشر شده در سال 93 به لحاظ محتوایی هیچ مشکلی نداشت.

وی همچنین درباره دو کتاب «سیری در قلمرو شعر توحیدی در زبان فارسی» و «تذکره شاعران روحانی» ــ دو اثری که این روزها مشغول پژوهش و کار روی آنهاست و به تعبیر خودش زمان زیادی از وقت او را به خود اختصاص داده است ــ توضیح داد.

ارزیابی شما از مجموعه اتفاقاتی که در حوزه شعر عاشورایی در سال 93 رخ داد، چیست؟
یکی از اتفاقات و رخدادهای مهمی که در قلمرو شعر عاشورا رخ داد، پاسداشت از زحمات پیشکسوتان شعر عاشورایی بود که توسط نهادهای مختلف فرهنگی در روزهای پایانی سال 93 در تهران و مراکز استان‌ها برگزار شد؛ چرا که تعداد این جلسات و پاسداشت ها از لحاظ کمی و کیفی قابل مقایسه با سال‌های گذشته نبود. افزایش تعداد این جلسات، ارائه نگاه‌های انتقادی، ارتقای محتوای آثار و معرفی شخصیت‌های مطرح شعر عاشورایی معاصر از نقاط قوت این جلسات بود.
کار مهم دیگری که در زمینه شعر عاشورایی اتفاق افتاد، انتشارکارهایی است که دکتر سنگری در زمینه شعر هیات انجام دادند. پژوهش‌هایی جامع و فراگیر که توسط ایشان در زمینه شعر هیات انجام شد، برای اولین بار اتفاق می‌افتاد و ایشان با نگاهی علمی و در عین حال هیاتی فضایی را در مقابل چشم مخاطبان و شیفتگان شعر عاشورا تصویر کردند که برای بسیاری از عزیزان، حتی کسانی که در زمینه شعر هیات تجربه های مفیدی داشتند، کار ارزشمندی بود.

کیفیت و کمیت آثار عاشورایی به ویژه آثاری که بعضاً آسیب‌‌هایی را متوجه حوزه شعر عاشورایی می‌کند، در سال 93 چگونه بود؟
 در سال 93 چاپ مجموعه‌های شعر عاشورایی نسبت به سال‌های گذشته، هم به لحاظ تعداد کتاب و هم شمارگان کتاب‌ها افزایش داشت. انصافاً در مجموعه‌های شعر عاشورایی که سال گذشته چاپ شد، کارهای آفت‌زده و پرآسیب کمتر دیدیم. انتشار این آثار پیامدها و نتایجی بسیار خوب را در درازمدت و کوتاه مدت خواهد داشت.

خوشبختانه پس از هشدارهایی که در مناسبت‌ها، مراسم‌ها، مصاحبه‌ها و میزگردهای مختلف درباره مؤلفه‌های الزامی و پرهیزی شعر آیینی معاصر از جمله شعر عاشورایی داشتم، آسیب‌های این حوزه کمتر شده است. من در صحبت‌هایم مصادیق این نوع  اشعار پرآسیب و پرآفت را معرفی کردم و از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و دکتر صالحی ــ معاون فرهنگی ایشان ــ درخواست کردم که هیاتی که مأمور بررسی مجموعه‌های شعر عاشورایی هستند، با دقت بیشتری این کار را انجام دهند زیرا در 5ـ6 سال گذشته آن‌قدر مجموعه شعر آسیب‌زده داشتیم که خوراک‌های مناسبی را برای دشمنان قسم‌خورده فرهنگ شیعی آماده کرده بود و وهابیت از همین نقطه ضعف بر ضدّ فرهنگ عاشورایی استفاده‌های بسیاری کرد. البته این عزیزان روی صفای باطن و از روی علاقه و ارادتی که به سالار شهیدان و اصحاب عاشورا داشتند، آثاری را سروده بودند و هیچ کس در صداقت و اخلاص این عزیزان ــ که آثار و اشعار عاشورایی شان دچار اشکال‌هایی بود ــ تردیدی ندارد. اما مساله این است که حریم، حریمی مقدس، محترم و ارزشمند است و باید ناگفته‌ها و ناشنیده‌های فرهنگ عاشورا به ویژه ابعاد حماسی، ارزشی، اخلاقمداری، استقامت و پایداری، بیداری و ایستادگی در برابر ستمگری‌هایی که وجود داشته و دارد در شعر عاشورایی امروز پاسخ داده شود. شعر عاشورایی امروز باید پاسخگوی نیازهای معنوی توده‌هایی میلیونی باشد که درکشورهای همجوار ما ــ حتی کشورهای غیرمسلمان ــ دیده می‌شود. این خیزش و این جوشش نیاز به تغذیه دارد و شعر عاشورایی که صرفا جنبه ماتمی محض داشته باشد، پاسخگوی نیازهای معنوی این توده‌ها نیست و باید به ابعاد حماسی، ارزشی، عرفانی، اخلاقی، حکمی، پایداری، رهایی و ایستادگی که در شعر عاشورایی گذشته ما مورد غفلت قرار گرفته، پرداخت.

یعنی با توجه به این توضیحات، ما در سال 93 آثار آسیب‌زننده در حوزه شعر عاشورایی نداشتیم؟
در مجموع، ارزیابی مثبتی نسبت به آثار تولیدشده در حوزه شعر عاشورایی سال 93 دارم. خوشبختانه در کنار آثار پرآسیب، شاهد کاهش چشمگیر این گونه آثار بودیم و ناشران و مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که مسئول بررسی و صدور مجوز چاپ و انتشار مجموعه شعر ولایی و آیینی هستند، با دقت بیشتری این مساله را دنبال کردند و این تعامل باعث شده که 90 درصد مجموعه شعر آیینی منتشر شده در سال 93 هیچ مشکلی به لحاظ محتوایی ندارد. ولی می‌شود بیش از اینها دقت کرد و با پرداختن به ابعادی که کمتر مورد توجه شاعران گذشته قرار گرفته، بتوانیم در این مقطع حساس تاریخی رسالتی خطیر را که بر عهده یک شاعر متعهد آیینی و عاشورایی است، تا حد امکان به سرانجام برسانیم.

شما سال گذشته چه کار شاخصی در حوزه شعر عاشورایی انجام دادید؟
از آنجا که هفته‌هاست مشغول دو کار پژوهشی جامع و کامل هستم، نتوانستم امسال اثری را منتشر کنم. با این حال یک مجموعه شعر عاشورایی که جنبه گردآوری داشت، توسط مؤسسه علمی‌ ـ‌ فرهنگی دارالحدیث در اختیار من گذاشته شد که آنها را مورد بازنگری قرار دادم و بعضی اشعار را حذف کردم و تعدادی از اشعاری را که احساس می‌شد جای آنها در این مجموعه عاشورایی خالی است، به مجموعه افزودم. من بر روند گردآوری این مجموعه نظارت داشتم و مقدمه‌ای نیز برای آن نوشتم. ان‌شاءالله  این کتاب امسال با عنوان «بال سرخ قنوت» منتشر می‌شود.

الآن چه کارهایی در دست دارید؟
«سیری در قلمرو شعر توحیدی در زبان فارسی» یکی از دو کاری است که الآن مشغول انجام آن هستم. این اثر جنبه پژوهشی میدانی دارد و بسیار وقتگیر است که تاکنون انجام نشده و به شاعران متعهد آیینی‌سرا و جامعه ستایشگران آل‌الله کمک می کند که وقتی می‌خواهند یک شعر نیایشی، ستایشی یا پرستشی نسبت به ذات ربوبی بخوانند، بتوانند از بهترین‌ها انتخاب کنند. سعی کردم به لحاظ تاریخی هر مقطع صد سال را به صورت جداگانه به معرفی شعرای مطرح و پرآوازه‌ای که دارای اشعار توحیدی قابل ملاحظه‌ای بودند، اختصاص دهم. این کار در شرف اتمام است ولی چاپ آن تا یک سال آینده طول خواهد کشید که قرار است موسسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث آن را منتشر کند.

و کار دیگر؟
کار دیگر که در شرف اتمام است و احتمالاً همین امسال شاهد چاپ آن خواهیم بود، اثری است با عنوان «تذکره شاعران روحانی». این مجموعه به شاعرانی از سده سوم و چهارم تا دوران معاصر می‌پردازد که روحانی بودند، طبع شعر داشتند و آثاری منظوم به زبان فارسی دارند. سعی کردم با مراجعه به منابع تاریخی و ادبی دست اول و تذکره‌های مختلف، آنها را شناسایی کنم و بُعد ذوقی، ادبی و هنری روحانیت شیعه را که کمتر مطرح شده است، به شیفتگان فرهنگ شیعی بشناسانم. قرار است این کتاب توسط دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم منتشر شود.

همچنین پیشنهاد تألیف مجموعه شعر عاشورایی دیگری به من شده که قرار است به صورت موضوعی و تفکیکی انجام بگیرد و ان شاء الله همین امسال آن را  شروع خواهم کرد.