به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) کتاب «سیاست‌های خارجی آمریکا در خلیج فارس» عصر امروز، هفتم اردیبهشت 1394 با حضور پروفسور پیروز مجتهد‌زاده، دکتر حسین ربیعی و دکتر علی‌اصغر رحمتی، به عنوان منتقد و دکتر عبد‌الرضا کَلمُرزی، نگارنده کتاب، در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.

در ابتدای این برنامه، کلمرزی در معرفی کتاب خود گفت: «سیاست‌های خارجی آمریکا در خلیج فارس» را با پیشینه مطالعاتم در دانشگاه درباره خلیج فارس نوشتم. این کتاب دو بخش اصلی دارد. بخشی از آن مبتنی بر سیاست‌های خارجی آمریکا در ایران است و کوشیدم به مسائل کمتر پرداخته شده بپردازم. بخش دیگر، مبتنی بر اسنادی درباره دخالت‌های آمریکا در کشور‌های دیگر حوزه خلیج فارس. من بر اساس اسناد منتشر شده وزارت امور خارجه این کتاب را نوشتم. البته این اسناد انتشار یافته مانند همه دنیا، اسنادی گزینشی است و من از طریق ارتباطات ایمیلی و دانلود برخی منابع توانستم به اسناد دیگر دسترسی داشته باشم.

بهره‌گیری از الگویی ساده
وی با بیان این‌که از اسنادی ترجمه‌ نشده بهره‌ برده است، افزود: این اسناد را با تکیه بر دانش زبان انگلیسی خودم ترجمه کرده‌ام. گمان می‌کنم دانشجویانی علاقه‌مند به مطالعه در زمینه خلیج فارس به کتاب «سیاست‌های خارجی آمریکا در خلیج فارس» نیاز پیدا خواهند کرد. در مطالعات و نگارش کتابم از الگوی ساده «متاثر بودن سیاست‌های جهانی، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای از هم» بهره گرفتم. نمی‌توان مسائل یک کشور را در دوره زمانی مشخص، بدون در نظر گرفتن سیاست‌های کلان سیاسی دیگر کشور‌ها تبیین کرد.

سپس ربیعی، در ابتدای سخنانش به مقام علمی پروفسور مجتهد‌زاده اشاره کرد و گفت: در سال‌های اخیر جفای بسیاری به او شد. وی یکی از پرآوازه‌ترین و بهترین پژوهشگران جغرافیای سیاسی و ژئوپولیتیک است و نه ‌تنها بر من که بسیاری از پژوهشگران دانشجویان این سرزمین، حق دارد. نبود وی در فضای دانشگاهی کشور، ضربه زیادی به جغرافیای سیاسی و ژئوپولیتیک خواهد زد.

وی درباره «سیاست‌های خارجی آمریکا در خلیج فارس» گفت: کلمرزی به موضوع خوبی پرداخته و دوران پر التهاب نیمه نخست جنگ سرد را مورد بررسی قرار داده است. در اوج جنگ سرد رقابت‌های قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای نه‌تنها در کشور ما، بلکه در تمام مناطق دنیا پیامد‌های زیادی را ایجاد کرد که لازم است به آن پرداخته شود. این کتاب از این حیث، اثر قابل توجهی ‌است.

این استاد دانشگاه به ایراد‌های ویرایشی در متن کتاب «سیاست‌های خارجی آمریکا در خلیج فارس» اشاره کرد و نوع نگارش کلمه‌های ژئوپولیتیک (jeopolitik )، هری ترومن (hari Truman) و آبراهام لینکلن (abrahamLincoln) را در متن اثر ناصحیح دانست و گفت: در بخش پاورقی کتاب به نظر می‌رسد بازنگری لازم صورت نگرفته است. نخستین ارجاع به منبع باید کامل باشد. در کتاب «سیاست‌های خارجی آمریکا در خلیج فارس» با این‌که برای نخستین‌بار ارجاع داده می‌شد، این ارجاع ناقص بود. همچنین آوردن معادل‌های انگلیسی در متن کتاب رایج نیست.

وی افزود: متن پشت جلد کتاب، برای مخاطب گویا نیست. در حالی که این متن باید آینه‌ تمام نمای کلیت موضوع کتاب باشد. علاوه بر این بخش پیوست کتاب، تنها به آوردن تصاویری اکتفا کرده و فاقد فهرست اعلام است.

صلح و دشمنی ناپایدار حکومت‌ها
ربیعی در بخش دیگری از سخنانش اظهار کرد: در صفحه 153 تعریف دولت برعکس آورده شده است.  ‌"states" به معنای دولت نیست. این کلمه به معنای مجموع ارکان یک حکومت است. نویسنده کودتا را تایید کرده است و بهتر بود که بی‌طرفی علمی را رعایت می‌کرد. با تعریف صحیح از مفاهیم، استنتاج هم درست می‌شد. همچنین، تلاش شده بر شیطان بودن آمریکا تاکید شود. در حالی که اساس روایط بین‌الملل بر اساس منافع ملی است. صلح و دشمنی حکومت‌ها همیشگی نیست و این موضوع، بسته به منافع کشور‌ها در مقاطع مختلف تاریخی تغییر می‌کند.

وی ادامه داد: پیشگفتار و مقدمه نویسنده تفاوت بسیاری با هم دارند. همچنین، در صفحه 202 کتاب، بحرین و قطر را منتج از حکومت عثمانی معرفی شده است. در حالی که بر پایه مطالعات من چنین نبوده.

مجتهد‌زاده در ابتدای سخنانش با اشاره به مشکلات متعدد ویرایشی در متن کتاب‌های منتشر شده در ایران، گفت: اگر کتابی بدون ایراد‌های ویرایشی منتشر شود، گویی معجزه شده است! مهم آن است که متن‌ها عاری از ایراد‌های محتوایی باشد. ایراد‌هایی که گاه می‌توانند سبب بروز انقلاب هم بشوند!

تلقی نادرست از یک اصطلاح و تبعات آن
وی ادامه داد: عکس‌های بخش پیوست کتاب بدون توضیح منتشر شده‌ و تصویری از فرمان نخست‌وزیری رزم‌آرا آمده است اما توضیحی برای دلیل آوردن این عکس داده نشده است. محمد‌رضا شاه نخست‌وزیران بسیاری داشت. چرا باید فقط تصویر همین فرمان منتشر شود؟ یک مفهوم بیشتر نمی‌تواند داشته باشد و آن این‌که این فرمان، خیانت است. این مفهوم وقتی صحیح استنباط می‌شود که اصل اتفاقی که در تاریخمان رخ داد را بدانیم و باور داشته باشیم. داستان وارونه‌ای که مملکت ما را دگرگون کرد.

این استاد دانشگاه تهران یکی از مشکلات اساسی نظام آموزشی ایران را تبیین نادرست اصطلاحات زبان‌های دیگر دانست و گفت: مفهوم کودتا، یکی از این موارد است. ماجرای 28 مرداد سال 1332 کودتا نبود. این مفهوم تعریف خاص خود را دارد و آن سرنگون کردن نظام حکومتی است. در آن زمان، حکومت مبتنی بر قوه‌های مقننه، مجریه و قوه قضائیه و همچنین، رییس کل حکومت و کشور بود. کودتا علیه یک شخص صورت نمی‌گیرد. همچنین، باید بدانیم که مصدق در 25 مرداد معزول شده بود. چطور می‌شود علیه نخست‌وزیر معزول فراری کودتا کرد؟! نخست‌وزیر آن روز، زاهدی بود که سرنگون نشد.

وی ادامه داد: برداشت ناصحیح از این اصطلاح، تبعات بسیاری برای ما داشته است. آمریکا برای جلوگیری از کمونیست در ایران مداخله کرد و بعد‌ها آلبرایت هم به دلیل همین مداخله از ایران عذرخواهی کرد و نه به دلیل کودتا. نویسنده در به کارگیری این واژه مقصر نیست. نظام آموزشی ما مقصر است که تعریف صحیحی از آن ارایه نداده است. متاسفانه امروزه در تهران، برخی گروه‌ها اشغال ایران توسط انگلیس را جشن می‌گیرند زیرا باعث بیرون کردن رضاخان از ایران شد! در فرهنگ سیاسی برخی، فقط انتقام‌جویی مطرح است و وطن مفهومی ندارد.

تفکر زاده فضای دانشگاهی
مجتهد‌زاده در بخش دیگری از سخنانش اظهار کرد: بسیار خوشبختیم که انتهای انقلاب سال 1357 اسلامی شد. اگر نه، کشورمان تکه تکه می‌شد. فقط جدیت حضرت آیت‌الله خمینی(ه) بود که مانع از این کار شد. توسط نیرو‌های انقلابی آن زمان، نیرو‌های نظامی کشور در حال منحل شدن بودند، قرارداد‌های نظامی فسخ می‌شدند و حتی تولید نفت ایران را از 6 میلیون بشکه در روز به سه میلیون بشکه رساندند. یعنی پشتوانه مالی دفاعی کشور را نصف کردند. مردم در فکر انتقام از پهلوی بودند اما نمی‌دانستند به چه قیمتی باید این انتقام گرفته شود. در ایران می‌گوییم «مرگ بر آمریکا». در حالی که این نام، به یک قاره اطلاق می‌شود. نام آن کشور «ایالات متحده آمریکاست». این ضعف در تعریف صحیح اصطلاحات، فقط به سود عده‌ای است. تفکر از دانشگاه زاده می‌شود. دانشگاه محل خلاقیت فکری است. اصول روش تحقیق را باید پیش از دانشگاه دانست. اما متاسفانه روش تحقیق در دانشگاه‌های ایران تا مقطع دکتری و بر پایه مباحثی صرفا ریاضی آموزش داده می‌شوند.

وی نوشتن «سیاست‌های خارجی آمریکا در خلیج فارس» را ریسک بزرگی دانست و گفت: نگارش کتاب، دلیری خاصی می‌خواهد. با فرض بر این‌که یک اثر کامل است، نمی‌توان به جایگاه مطلوب رسید. اکتشاف در علوم انسانی مهم است و آن از طریق دانستن روش تحقیق دقیق و استفاده از اسناد دست اول دست نخورده حاصل می‌شود. برخی گمان می‌کنند مستند سخن می‌گویند و ارجاع آن‌ها به سخنان شفاهی افراد است. در فرهنگ عمومی تحقیق در ایران کتاب‌های نوشته شده از خاطرات هم اسناد محسوب می‌شوند. در سیستم آموزشی هنوز نیاموخته‌اند که سند دست اول چیست و چند نوع سند داریم؟ و فرق آن چیست؟ بیشتر کتاب‌های تاریخی فقط به یکدیگر ارجاع داده شده‌اند. اسناد چاپ شده دست دوم است و قابل استناد نیست. محقق باید به اسناد دست اول دست بیابد تا بتواند بر تاریخ بیافزاید. با این حال، معتقدم صرف این‌که نویسنده اثری را خلق کرده ارزشمند است. رفته رفته یاد می‌گیرد که با اطمینان خاطر تمام اسناد دست اول را بررسی کند. نویسنده متن را برای تسکین خود نمی‌نویسد و در قبل از آموزاندن در پی آموختن است.

سپس، رحمتی به روز خلیج فارس اشاره کرد و گفت: ناشر دلیل ایراد‌های ویرایشی کتاب را در نوبت قرار گرفتن آن به مناسبت روز خبرنگار عنوان کرده است و به یقین در چاپ‌های بعدی اصلاح می‌شود. زیر سئوال بردن کتاب‌ها باعث می‌شود تا کار‌های بعدی نویسنده ایراد‌های کمتری داشته باشد. عنوان کتاب «سیاست‌های خارجی آمریکا در خلیج فارس» موضوعی کمتر پرداخته شده است که جای کار بسیاری دارد. لازم است نویسنده نقدپذیر باشد.

دخالت مشهود آمریکایی‌ها
کُلمرزی در پاسخ به این انتقاد‌ها گفت: نمی‌توان نوع نگارش فارسی را منطبق بر متن انگلیسی کرد. شیوه نگارش فارسی از متن یا کلمه‌های انگلیسی گوناگون است. من فکر می‌کردم در این اثر تا حدودی هم جانب آمریکا را داشته‌ام و این انتقاد برایم جالب بود. سعی کردم واقعیت موجود را بر مبنای اسناد شرح دهم. من اعتقاد دارم که تاریخ نهایی را ما نمی‌نویسیم. تاریخ‌دان باید بر مبنای دانش تاریخی خود بنویسد تا بحث ادامه پیدا کند.

وی در ادامه سخنانش گفت: من بر اساس برداشت مردم از دخالت آمریکا در ایران این کتاب را نوشتم. در آن زمان بحث بر سر روالی بود که ادامه نیافت. دخالت آمریکا مشهود است نام آن مهم نیست. از سوی دیگر، تعریف درستی از سند دست اول و دست دوم نمی‌دانم.

مجتهد‌زاده هم در پاسخ گفت: مورخ کسی است که بر پایه اسناد دست اول سخن می‌گوید با تعریف مشخص علمی. دو و دو می‌شود چهار و این، در تمام دنیا یکسان است. تاریخ‌پردازان بسیارند و مورخ نباید تاریخ‌پردازی کند. آ‌نها از کودتا به عنوان طرح آژاکس یاد می‌کنند و توانستند کمونیسم را متوقف کنند. کار علمی باید مرتبا به روز شود و نویسنده نباید از نقد اثرش نگران باشد.