به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، دویستمین شب بخارا به نکوداشت دکتر منصوره اتحادیه(نظام مافی) اختصاص داشت و در این نکوداشت که شامگاه چهارشنبه نهم اردیبهشت ماه برگزار شد، دکتر صادق زیبا کلام (استاد گروه علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگا تهران)، ژاله آموزگار (استاد دانشکده گروه زبان‌های باستانی و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران)، دکترسیدصادق سجادی(عضو بنیاد دایره المعارف بزرگ اسلامی)، سیمین فصیحی (استادیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه الزهراء)، دکترنگین یاوری( استادیار تاریخ و علوم انسانی در دانشگاه نیواسکول نیویورک) سخنرانی کردند. همچنین در شب منصوره اتحادیه استادانی مانند دکتر کریم مجتهدی، دکتر احسان اشراقی، نصرالله پورجوادی، دکتر منصور صفت‌گل، منوچهر پارسادوست و کارگردان عرصه تئاتر پری صابری نیز حضور داشتند.
 
سایه سنگین مارکسیسم بر تاریخ‌نگاری ایران
 
زیباکلام با اشاره به تامل در آثار اتحادیه گفت: زمانی که به عقب برمی‌گردم و آثاری که این بانوی مورخ به نگارش درآورده است را ورق می‌زنم می‌بینم وی یکی از معدود تاریخ‌نگاران در ایران است که مقهور و مجذوب آن‌چه غربی‌ها درباره ایران نوشته‌اند، نشده است.
 
وی درباره مهم‌ترین ویژگی تاریخ‌نگاری اتحادیه اظهار کرد: ویژگی مهم اتحادیه در عرصه نگارش تاریخ نیست، بلکه مهم‌ترین برجستگی آثار وی این است که این مورخ دانشگاهی از معدود چهره‌های معاصر است که در روایت و نوشتن تاریخ دچار طاعون مارکسیسم‌زدگی نشد.
 
استاد گروه علوم سیاسی دانشکده علوم سیاسی دانشگاه تهران افزود: بانوی تاریخ‌نگار ما از ورای کلیشه‌های نیرومند مارکسیستی و بی‌اعتنا به نگاه سنگین آن درباره تاریخ ایران قلم زد. به همین دلیل از نظر من مهم نیست که وی تا چه اندازه توانسته تاریخ را به درستی روایت کند، بلکه مهم این است که استاد در انتقال تاریخ اسیر یک قالب از پیش تعیین شده، نشد.
 
عقدنامه‌ها و اسنادی که از صندوقچه مادربزرگ‌ها بیرون کشیده شد

آموزگار دیگر سخنران این نکوداشت با اشاره به شباهت حوزه مطالعات و نگارش آثار خود و اتحادیه گفت: بنده اگر از «ایزدبانو اشی» سخن می‌گویم که چگونه برکت را به خانه‌ها می‌برد و بانوانی را که یاری او را می‌طلبند، سپیدبخت می‌کند، در مقابل اتحادیه از نجم‌السلطنه (مادر مصدق) در مجموعه «زنانی که به زیر مقنعه کلاهداری کرده‌اند»، می‌نویسد. از طرفی من اگر قوانین ازدواج در دوران‌های بسیار دور را در جشن‌نامه خود او به چالش کشیده‌ام، او عقدنامه‌های قاجاری و بعد از آن را از صندوقچه مادربزرگ‌ها بیرون می‌کشد.
 
وی درباره انتشار اسناد گرانبهای دوره قاجار بیان کرد: اگر من به قوانین و شرایط کاری زنان در دوران هخامنشی می‌پردازم، اتحادیه با انتشار اسناد ذی‌قیمت و قابل توجهی از وضعیت اقتصادی زنان در دوران قاجار و پس از آن سخن می‌گوید. پس کار ما با وجود فاصله‌های زمانی بسیار از یک قماش است و چنین می‌شود که به راحتی می‌توان دیوارها را از میان برداشت و در فضاهای صمیمانه در کنار هم به فرهنگ و تاریخ ایران کمک کرد.
 
استاد دانشکده گروه زبان‌های باستانی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران اظهار کرد: بانوی فرهیخته ما با پشتیبانی صمیمانه و آگاهانه همسرفرهنگ دوستش، زنده‌یاد نظام‌مافی راه پیشرفت علمی را در پیش گرفت و به جای آن‌که بنشیند و از آسایش عادی و مادی موقعیت خانوادگیش بهره‌مند شود و نگذارد آب در دلش تکان بخورد، در زیر مقنعه کلاهداری کرد. از مخالفت‌ها هراسی به دل راه نداد و تنگ‌نظری دیگران را نادیده گرفت و با مشکلات دست و پنجه نرم کرد تا به هدفش که پژوهشگری بود، برسد و پژوهشگر بماند.

 تاریخ قاجار بدون اتحادیه با خلا و نقص مواجه است

سپس فصیحی با اشاره به گشاده‌دستی استاد گروه تاریخ دانشکده ادبیات دانشگاه تهران گفت: نخستین تاثیری که در سال تقریبا 63 استادم، اتحادیه بر من به عنوان یک دانشجوی تاریخ گذاشت، سخاوت و گشاده دستیش بود که با مهربانی بسیار کتاب‌ها و اسنادی را که در اختیار داشت، به من می‌داد. برخوردی که در من یک خودباوری به وجود آورد و به همین دلیل تلاش کردم تا از وی الگو بگیرم و سال‌ها بعد در زمان تدریسم مانند وی با دانشجویانم برخورد کنم.  
 
وی با اشاره به تاریخ قاجار عنوان کرد: پس از بیان ویژگی‌های رفتاری استادم، اگر بخواهیم به بررسی نقش وی در تاریخ قاجار و معاصر بپردازیم، قبل از هر چیز باید بگویم این برهه تاریخ بدون وی دچار یک خلا و نقص مهم خواهد شد. وی به عنوان یک زن مورخ، زمانی وارد عرصه تاریخ شد که تاریخ‌نگاری حوزه‌ای کاملا مردانه بود.
 
استادیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه الزهراء بیان کرد: شاید کمتر کسی در حوزه تاریخ معاصر مانند اتحادیه از اسناد تاریخی برخوردار بوده است. وی با چاپ این اسناد به تاریخ خدمت بزرگی کرد و به نوعی خلا تاریخ ایران را نیز پر کرد. اگر شرق‌شناسان تاریخ ما را به اتکاء اسناد خارجی نوشتند، وی با نگارش تاریخ ایران مبتنی بر اسناد غرض‌ورزی شرق‌شناسان را آشکار کرد و به همگان فهماند که زمان آن رسیده که ایرانیان تاریخ شان را خود بنگارند.
 
فصیحی با اشاره به رویکرد سیاسی کتاب‌های تاریخی اظهار کرد: با وجود این‌که استاد بنده تاریخ را با پشتوانه اسناد نوشته اما آثار وی بیشتر رویکرد سیاسی دارد، رویکردی که به وی تحمیل شد. زیرا وی در خانواده‌ای متولد شد و رشد پیدا کرد که از خاندان حکومتگر و رجال سیاسی دوره قاجار بودند. از این رو رنگ و رویکرد سیاسی آثارش به دلیل ماهیت اسنادی است که وی در اختیار دارد.
           
           

آثار و رساله‌هایی مبتکرانه
 
سجادی یکی دیگر از سخنرانان این شب گفت: اتحادیه زمانی  در دانشگاه تهران مشغول به تدریس تاریخ شد که درباره حضور و اشتغال بانوان ایرانی مشکلاتی وجود داشت، اما وی با پشتکار و با کلاس‌های درس صمیمانه‌ای که برگزار کرد، توانست به یکی از پرکارترین و مقبول‌ترین استادان رشته تاریخ تبدیل شود. تواناییش در برقراری ارتباط با طیف‌های مختلف محققان داخلی و خارجی و برخورداری از انبوهی از اسناد خانوادگی و تسلط در شرح و انتشار آنها از دلایل موفقیت وی در حوزه تاریخ‌نگاری بود.
 
وی با اشاره تاریخ‌نگاری مبتکرانه عنوان کرد: بسیاری از آثار و رساله‌هایی که زیرنظر وی به نگارش درآمده، مبتکرانه است. نگاه بدون تعصب و متکی بر اسناد در روایت حوادث و جریان‌ها از ویژگی‌های تاریخ‌نگاری بانو اتحادیه است.
 
عضو بنیاد دایره‌المعارف بزرگ اسلامی اظهار کرد: ایران دوستی و علاقه به سرنوشت مردم عادی باعث شد که وی دامنه تالیفات و آثارش بسیار گسترده و به تاریخ اجتماعی نیز وارد شود و آثاری نیز در این حوزه تالیف کند. همین علاقه به تالیف و انتشار اسناد بسیاری که در خانواده وی موجود بود و به رجال سیاسی دوره قاجار مربوط می‌شد باعث شد تا وی نشر تاریخ ایران را راه‌اندازی کند.
 
آرزوی اتحادیه نگارش تاریخ ایران به قلم مورخان ایرانی

دکتر اتحادیه با قدردانی از سخنرانان و علی دهباشی گفت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاریخ توجه بیشتری را به سوی خود جلب کرد و به ویژه دوره قاجاریه از نو ابداع شد. اسناد این دوره از پستوها بیرون کشیده شد و تاریخ تخصصی این برهه شکل گرفت. نگارش تاریخ با تکیه بر اسناد، این حوزه را ارتقا داد. اگرچه باید گفت هنوز برای پختگی تاریخ‌نگاری ایران راه درازی در پیش است.
 
وی پس از سخن گفتن درباره تاثیر انقلاب اسلامی در تاریخ‌نگاری عنوان کرد: بعد از پایان تحصیلاتم  در انگلیس و بازگشت به کشور، خبرنگار روزنامه کیهان که با بنده آشنایی مختصری داشت، از من پرسید که اکنون چه آروزیی داری؟ من در پاسخ گفتم: آرزو دارم که روزی فرا برسد که تاریخ ایران را مورخان ایرانی بنویسند.
 
استادگروه تاریخ دانشکده ادبیات دانشگاه تهران افزود: امروز پس از پنجاه سال و اندی به نظر می‌رسد که آرزوی من برآوردن شده است و ایرانیان چه در داخل و چه در خارج از کشور کتاب‌های ارزشمندی درباره تاریخ و فرهنگ ایران زمین تالیف می‌کنند. اگرچه راهی بس طولانی در پیش داریم تا تاریخ این مرز و بوم را بدون تعصب به شیوه علمی بازشناسی و تالیف کنیم.
 
نگین یاوری در پایان این مراسم به مشکلات اتحادیه به عنوان یک زن مورخ اشاره کرد و تلاش‌های وی را در این زمینه ستود. همچنین وی پیام جان گرنی، استاد تاریخ دانشگاه آکسفورد و عباس امانت، استاد تاریخ دانشگاه ییل را که خطاب به نکوداشت مدیرنشر تاریخ ایران بود، را برای حاضران در مراسم قرائت کرد. سخنرانی علی دهباشی، مدیر مجله بخارا به دلیل تاخیر در آغاز مراسم انجام نشد و قرار شد که سخنان وی در سایت بخارا منعکس شود.