به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست «کتاب و شهروندان با نیازهای ویژه» امروز دوشنبه (21 اردیبهشت‌ماه) با حضور سهیل معینی، محسن غفوریان‌، محمد کمالی‌، ترانه میلادی، محمد براتی سده‌ و سید‌مهدی‌ صادق‌نژاد در سرای اهل‌قلم‌ بیست‌وهشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.

معینی، مدیر عامل انجمن باور در ابتدای این نشست موضوع‌ کتاب و شهروندان با نیازهای ویژه را از سه منظر مورد‌ بررسی قرار داد و گفت‌: نخستین رویکرد بحث دسترسی این گروه از شهروندان به کتاب‌ است. بدین معنی که تمامی اقشار جامعه‌ از جمله افراد با نیازهای ویژه باید به‌راحتی به کتاب دسترسی داشته باشند‌.

وی با اشاره به معاهده وایپوی مراکش گفت: این معاهده برای نخستین‌بار در مراکش و در سال 2013 منعقد شد‌. وایپو همان سازمان مالکیت معنوی است که حق دسترسی افراد کم‌بینا و نابینا را به کتاب‌ها مستثنا‌ی رعایت قاعده کپی‌رایت کرد. از آن زمان تاکنون 81 کشور به این معاهده ملحق شدند و بیست کشور نیز آن را امضا کردند‌. کشور ایران نیز باوجود پیوستن به این معاهده هنوز آن را‌ امضا نکرده‌ است.

وی با تاکید بر بررسی مشکلات مولفان معلول گفت: مسأله دیگر افراد معلول مولف است‌. بدین معنی که ما باید مشکلات این افراد را بررسی کرده و محدویت‌های آنها را مرتفع کنیم‌. مسأله دیگر نیز طرح‌ نیازهای ویژه افراد‌ معلول در کل آثار جهان است. باید ببینیم نگاهی که ناشران‌ به مولفان دارند‌ چقدر نیازهای افراد‌ معلول را مورد‌ بررسی قرار می‌دهد.

توانایی‌های بالقوه معلولان باید با ابزاری مانند کتاب شناسایی شود‌
غفوریان، معاون سازمان آموزش و پرورش استثنائی کشور نیز در ادامه این نشست به فعالیت‌های سازمان آموزش‌ و پرورش استثنایی کشور درباره کتاب و شهروندان با نیازهای ویژه اشاره کرد و گفت: ما در این سازمان‌ هفت گروه را تحت پوشش قرار دادیم‌ و با نگاهی متفاوت‌ سعی کردیم‌ تا نیازهای این هفت گروه را‌ بررسی کنیم‌. اولین گام‌ در این راستا‌ تهیه کتاب‌های درسی بوده است‌. بدین منظور برای افراد کم‌بینا و نابینا‌ کتاب‌ها به‌صورت بریل و صوتی و نیز متناسب با شرایط آنها تهیه شده است‌.

وی ادامه داد: جامعه و متولیان آن باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که هر فردی مبتنی بر حق اصلی‌اش که دریافت اطلاعات جدید است بتواند از دسترسی ساده به کتاب بهره‌مند شود. نکته دیگر‌ بحث توجه به توانمندی‌ها و خلاقیت‌های افراد‌ معلول است‌. توانایی‌های بالقوه این افراد‌ باید با ابزاری مانند کتاب شناسایی شود‌.

وی افزود: اکنون روش قصه‌گویی، یکی از ابزارهایی است که در آموزش‌ افراد با نیازهای ویژه به کار گرفته می‌شود. در مطالعه افراد با نیازهای ویژه باید بحث ایجاد فرصت لذت‌بردن از مطالعه در نظر گرفته شود. لذت‌بردن از مطالعه نیز‌ زمانی رخ می‌‌دهد که امکانات متناسب با شرایط آن فرد فراهم شود به‌طور مثال‌ برای یک شخص نابینا‌ کتاب‌های بریل باید با حجم سبکی آماده شود. برای افراد کم‌توان ذهنی نیز باید ملاحظاتی را در نظر داشت‌ بدین معنی که مطالب باید کوتاه‌ و همراه با تصاویر باشد‌. بچه‌های با اختلالات هیجانی نیز نیازمند نوع خاصی از کتاب هستند و باید‌ برای تدوین کتاب‌های متناسب با این گروه ملاحظاتی مانند‌ ابعاد و رنگ را‌ در نظر گرفت.

میلادی مولف حوزه کودک و نوجوان نیز در ادامه این نشست به برخی از مشکلاتی که مولفان معلول مواجه هستند اشاره کرد و گفت: روال گرفتن مجوز برای کتاب پروسه‌ای طولانی است که نیاز به تجربه و آگاهی‌‌ و حمایت دارد‌ و اغلب مولفان معلول با این شاخصه‌ها آشنا نیستند. از سوی دیگر باید کتاب‌هایی که برای کودکان معلول نوشته می‌شود‌ اولویت‌بندی شده‌ و باید براساس این اولویت‌ها کتاب‌هایی متناسب با ویژگی‌های این کودکان‌ تولید شود.‌

ناشران از روی ترحم می‌خواهند کتاب مولفان معلول را چاپ کنند
وی با تاکید بر اینکه‌ باید برای آگاهی‌بخشی جامعه نسبت به مشکلات و نیز توانایی‌های افراد معلول‌ کتاب‌ تولید شود، گفت: معتقدم‌ جامعه بیش از معلولان‌ نیازمند‌ کتاب‌هایی هستند‌ که به آنها به‌صورت غیر‌مستقیم مشکلات افراد معلول را توضیح دهد. ما باید به بچه‌‌های خود بیاموزیم که تفاوت‌ها را درک کنند و بدانند که هر کس می‌تواند قهرمان زندگی خودش باشد.

وی در بخش دیگری از سخنانش به نگاه ناشران‌ نسبت به مولفان معلول اشاره کرد و گفت: برخی از ناشران‌ تنها می‌خواهند از روی ترحم و دلسوزی آثار مولفان معلول را چاپ کنند. اما رویکرد دوم این است که براساس محتوای کتاب و ارزش آن ناشر ارزیابی کند که یک کتاب قابل چاپ است یا خیر‌. ما مولفان معلول معتقدیم که باید نگرش دوم غالب باشد و نه اینکه ناشری از روی دلسوزی بخواهد کتابی را منتشر کند‌.

میلادی افزود: از سوی دیگر ناشران هزینه‌های هنگفتی برای چاپ کتاب می‌خواهند‌ در حالی که‌ مولفان معلول‌ هیچ اعتباری‌ برای این کار نداشته‌ و حمایت مالی ندارند‌. افرادی که استعدادی برای نوشتن دارند باید از سوی سازمان بهزیستی مورد حمایت قرار گیرند آن‌وقت محصول تولید شده توسط این افراد به دلیل محتوای آن فروخته می‌شود و نه معلولیت.

وی در ادامه‌ با تاکید بر ارتقای نگرش جامعه‌ نسبت به مشکلات معلولان‌ گفت: متاسفانه هیچ یک از ما برای فرزندانمان کتابی نمی‌خریم که عکس روی جلد آن یک فرد معلول باشد. باید این‌گونه کتاب‌ها‌ به صورت رایگان‌ و یا با تعرفه پایین‌تر در اختیار خانواده‌ها قرار گیرد تا خانواده‌ها بتوانند تفاوت‌ها را درک کرده و آنها را به کودکانشان منتقل کنند. اکنون این کتاب‌ها‌ جایی در سبد خانواده ما ندارد و بستری هم برای تولید این کار به‌وجود نیامده است.

وی تاکید کرد: بنابراین‌ با تولید این‌گونه کتاب‌ها و توزیع رایگان آنها در مدارس می‌توان شاهد برابر‌سازی امکانات برای همگان‌ بود. آموزش پرورش استثنایی کشور نیز باید از آموزش پرورش عادی بخواهد که کودکان را نسبت به این مقولات آموزش دهند.

ناشران علاقه‌ای به چاپ آثار مولفان معلول ندارند‌
براتی‌سده‌، استاد دانشگاه علامه طباطبایی نیز در ادامه این نشست‌ با بیان اینکه ناشران علاقه‌ای به چاپ آثار مولفان معلول ندارند‌، گفت: آگاهی‌بخشی جامعه درباره نیازهای افراد معلول بسیار مهم است‌ و باید در این‌باره کتاب‌های لازم تولید شود. متاسفانه ما اکنون برای موضوعی مانند مراقبت از افراد با ضایعات نخاعی به‌جز کتاب‌های درسی فقط سه کتاب داریم‌. همچنین‌ برای آگاهی‌بخشی نسبت به کودکان اوتیسمی کتاب به اندازه انگشتان دست نداریم‌. البته این آمار برای نابینایان و کم‌بینایان وضعیت بهتری دارد.

وی همچنین با اشاره به کمبود کتاب درباره نیازهای سالمندان نیز عنوان کرد: با وجود اینکه تا چندین سال آینده میزان سالمندان ما در کشور دو برابر می‌شود‌ برنامه ویژه‌ای برای این افراد نداریم‌. با وجود تولید‌‌هزاران کتاب در حوزه‌ روان‌شناسی‌ و حتی روان‌شناسی حیوانات و نیز وجود بیش از شش میلیون سالمند‌ تنها یک کتاب از لازاروس آن هم با اختصاص بخش کوچکی درباره سالمندان کتاب تولید شده است بنابراین در این زمینه کمبود‌های بسیاری وجود دارد که باید‌ از سوی نویسندگان و مولفان مد‌نظر قرار گیرد.

وی تاکید کرد‌: اگر کتاب برای مردم نوشته شود‌ شاید مورد استقبال قرار گیرد‌ اما اکنون ما نمی‌دانیم که مردم چه نیازهایی دارند که بتوانیم متناسب با آن کتاب تولید کنیم. درباره نحوه تدوین کتاب برای افراد با نیازهای ویژه کتاب مستقل ترجمه شده که می‌تواند مورد استفاده محققان قرار گیرد.‌

حق استثنایی برای عدم کپی‌رایت‌ ویژه افراد معلول
به گفته براتی‌سده، اگرچه وضعیت کنونی افراد معلول نا امید‌کننده نیست‌ اما با این وجود می‌توان این مطالبه را از وزارت ارشاد داشت‌ که حق استثنایی برای عدم کپی‌رایت‌ برای افراد معلول وجود داشته باشد.

کمالی، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز در بخش پایانی این نشست‌ با اشاره به تغییر و تحولاتی که درباره تعریف مفهوم معلولیت صورت گرفته‌ گفت: تا پیش از سال 1980 همه تعاریفی که از معلولیت‌ وجود داشت‌ نشان‌دهنده این بود که فرد معلول‌ توانایی اشتغال، آموزش و ... را ندارد اما پس از سال 1980 تحولی در جامعه جهانی به‌وجود آمد و در سال 2006 کنوانسیون حقوق معلولان به تصویب رسید و ایران نیز آن را امضا کرد. مبنای این تغییرات که از سال 1980 صورت گرفت‌ مساوی‌سازی فرصت‌هاست. بدین معنی که همه آنچه که در اختیار دیگر افراد جامعه است‌، باید در اختیار افراد معلول نیز قرار گیرد.

وی ادامه داد: توانبخشی باید در کل جامعه‌ تبیین شود‌ و مناسب‌سازی به گونه‌ای صورت گیرد که افراد معلول هم بتوانند به تمامی فرصت‌های شغلی و آموزشی دسترسی داشته باشند.

یک غفلت تاریخی نسبت به پدیده معلولیت وجود دارد
وی با بیان اینکه‌ حرکت ما در این زمینه کند بوده افزود: یک غفلت تاریخی نسبت به پدیده معلولیت وجود دارد و متاسفانه هنوز هم افراد معلول در جامعه ما نمی‌توانند به بسیاری از موقعیت‌های شغلی دسترسی پیدا کنند. به‌طور مثال در حالی که مجلس شورای اسلامی‌ کنوانسیون را امضا کرده اما هنوز یک فرد نابینا‌ نمی‌تواند نماینده مجلس شود.

کمالی در پایان با اشاره به اینکه باید امکانات لازم برای استفاده معلولان از نمایشگاه کتاب فراهم شود، گفت: اکنون اگر یک فرد معلول به نمایشگاه کتاب بیاید‌ نمی‌داند که چگونه باید‌ از این فضا استفاده کند‌ ما درباره کتاب‌هایی که برای این افراد نوشته شده و نیز کتاب‌هایی که خود این افراد نوشته‌اند کمبود‌هایی داریم که باید‌ با حمایت‌های لازم مرتفع شود.
وی تاکید کرد: سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور و سازمان بهزیستی باید در این زمینه تدابیر لازم را اندیشیده و آنها را اجرایی کنند.