به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) همایش دو روزه‌ بررسی آثار اسون هدین، سیاح و جغرافی‌دان برجسته‌ سوئدی به همت مرکز فرهنگی شهر کتاب با سخنرانی پروفسور پرویز کردوانی، (پدر علم کویر‌شناسی ایران کردوانی)، سیدعلی‌ آل‌داود (کتاب‌شناس و نسخه‌شناس) و محمدهادی ورهرام (عضو پژوهشکده زبان ملل دانشگاه تهران) سه‌شنبه 12 آبان‌ماه برگزار شد. علی‌اصغر محمدخانی، (معاون فرهنگی و بین‌الملل شهر کتاب) نیز دبیری این همایش را در روز نخست بر عهده داشت. همچنین هاکان والکوئیست (رئیس بنیاد هدین)، لارش لارشون در روز دوم از این همایش حضور داشته و سخنرانی خود را ارائه خواهند کرد.

کویر مرکزی ایران تا 15 سال دیگر از بین خواهد رفت!

کردوانی، کویرشناس پیشکسوت گفت: اسون فون هدین در فصل زمستان و ژانویه به کویر سفر کرد و از این رو زمان مناسبی را برای رفتن به کویر انتخاب نکرد زیرا در این زمان زمین کویر گل‌آلود و لغزنده است و شترها در حرکت تعادل ندارند و ممکن است لیز بخورند. از این رو رفتن به کویر در زمستان خطرناک است و وی باید پاییز را برای این سفر انتخاب می‌کرد.

وی سپس با مراجعه به نقشه و مشخص کردن مسیر هدین ادامه داد: باید بگویم کویر ایران نمکی است و گفتن این سخن که هدین مرز میان کویر نمک و شنی را مشخص کرد، درست نیست. با این همه وی از روستاهایی در سفرنامه خود نام برده که متاسفانه برخی از این روستاها دیگر وجود ندارند و بعضی دیگر در حال حاضر بسیار بزرگ شدند. با این حال باید بگویم که کویر مرکزی ایران تا 10 و 15 سال دیگر از بین خواهد رفت و دیگر وجود نخواهد داشت.

اطلاعات سفرنامه هدین برای تدوین تاریخ اقتصادی ایران مفید است

آل‌داوود، سخنران دیگر این همایش گفت: کتاب اسون هدین درباره سفرهایش به ایران حاوی اطلاعات گرانبهای جغرافیایی، مردم‌شناسی، اجتماعی و گاه تاریخی است. وی از روستاهایی نام برده که سابقا اسمی از آنها در سایر کتاب‌ها نیامده بود. از این سو او را باید برجسته‌ترین سیاح اروپایی به شمار آورد که روزهای متوالی جنوب کویر مرکزی را از راه‌های گوناگون درنوردیده و درباره هر یک یادداشت‌های سودمندی نگاشته است.
 
وی افزود: هر چند ارزش اصلی کتاب هدین در توصیف مناطق کویری، رودخانه‌ها، مسیل‌ها، تپه‌ها، راه‌ها، کوه‌ها، گیاهان بوته‌ها و جانوران کویر از قبیل گورخر، غزال‌ و گیاهانی از قبیل گز است اما وی به دهات و شهرهای کویر هم که می‌رسد اطلاعاتی در رابطه با سیستم آبیاری از قنات، رودخانه، چاه و چشمه در مناطق مختلف، محصولات، تعداد خانه‌ها، جمعیت هر ده، ارتفاع هر نقطه از سطح دریا، وضع خانه‌ها و شیوه ساختمان آنها، همچنین ترسیم و تعریف خانه‌ها و سقف‌های آن و عرض کوچه‌ها را ذکر کرده است.
 
این پژوهشگر بیان کرد: نکته دیگر توصیف دقیق راه‌هایی است که نویسنده به آن پرداخته و چگونگی وضع آن‌ها را توصیف کرده است، همچنین مقدار مالیاتی را که در هر جا از افراد اخذ می‌شده ثبت کرده است. نکاتی که برای تدوین تاریخ اقتصادی ایران بسیار مفید است. با این همه مهم‌ترین اثر هدین درباره ایران، کتابی است که خود او نام «از راه زمین به هندوستان» را برای آن برگزیده، اما زنده‌یاد دکتر پرویز رجبی که به ترجمه این اثر مفصل پرداخته ترجیح داده که آن‌را به نام «کویرهای ایران» نامگذاری کند.
 
آل‌داوود اظهار کرد: ترجمه رجبی از این کتاب طولانی، نثری جذاب و شیرین دارد و از این حیث باید گفت که به خوبی از عهده این کار برآمده است اما در برگرداندن اسامی جغرافیایی و اماکن کویری گاه دچار اشتباهات و بدخوانی‌های شده است. البته انصاف باید داد در کتابی که مملو از اسامی ناشناخته است (نام‌هایی که در کتب جغرافیا و فرهنگ‌ها نمی‌توان به تعریفی از آنها رسید) کار هر مترجمی را با دشواری مواجه می‌سازد.

جغرافی‌دانی که لکه‌های ناشناخته را شناسایی کرد

ورهرام در بخش دیگری از این همایش گفت: اسون فون هدین در سال 1890.م دومین کتاب خود را با عنوان «فرستادگان اسکار به دربار شاه ایران» می‌نویسد و کتاب بعدی وی «عبور از خراسان و ترکستان» است. وی در سال 1892 متوجه می‌شود باید تحقیقات بیشتری را انجام دهد، از همین رو برای تحصیل به یکی از دانشگاه‌های برلین می‌رود و بعد از هشت ماه دکتری خود را دریافت می‌کند. در حالی که در اروپا، دکترا گرفتن متضمن صرف زمان بسیار طولانی همراه با تحقیقات است اما دلیل زود گرفتن مدرک هدین به این دلیل است که تز خود را بر اساس مشاهداتش در دماوند با مشاوره ریشتهوفن قرار می‌دهد و دکترای خود را در ژئومورفولوژی می‌گیرد. پس از آن نخستین سفر تحقیقاتی این سیاح آغاز می‌شود.
 
وی ادامه داد: هدین در سال 1983 به سمت آسیا حرکت می‌کند در حالی که تمامی نشانه‌ها و راهنمایی‌های خود را از ریشتهوفن گرفته بود. وی به هدین توصیه می‌کند که به سمت پامیر و تبت برود. هدین پس از بازگشت در سال 1987 نتایج این سفر تحقیقاتی را در سه کتاب «بیابان‌های آسیا»، «عبور از بیابان‌های آسیا و سفر تحقیقاتی» و «نتیجه تحقیقات جغرافیایی سفر من به آسیای مرکزی» جای می‌دهد. وی در فاصله سال 1898 تا 1899 به سفرهایی در اروپا (سن‌پترزبورگ، لایپزیک، لندن، هامبورگ، پاریس و کپنهاک) دست زد و در این سفرها سخنرانی‌هایی انجام داد که درآمد این سخنرانی‌ها را به انتشار کتاب‌هایش اختصاص داد.
 
این عضو پژوهشکده ملل دانشگاه تهران اظهار کرد: سومین سفر تحقیقاتی هدین به ایران در سال 1905 تا 1909 صورت می‌گیرد و هدف وی سفر به هند و تبت و کارتوگرافی مناطق ناشناخته و کویرهای ایران است. وی در زبان آلمانی مشهور به فردی است که لکه‌های ناشناخته را شناسایی می‌کند. در یکم ژوئن 1906 از سمت تهران به سوی کویر راه می‌افتد که در این سفر پنج فرمان از دربار قاجار را در دست دارد. سه فرمان خطاب به حکام طبس، قم و سیستان و بلوچستان است و یک نامه به مقامات اداری خراسان و پنجمین نامه حالت عمومی داشته است. هدین با این نامه‌ها می‌توانسته در طول سفر محل اسکان، شتر، آذوقه و راهنما را به راحتی تامین کند. ضمن اینکه از سفر وی جلوگیری نکنند و تعدادی محافظ نیز به وی بدهند تا مورد دستبرد راهزنان قرار نگیرد.

ورهرام عنوان کرد: نتیجه سومین سفر هدین از دید جغرافی‌دانان این است که به قله هیمالایا صعود و مناطق ناشناخته هند و چند سرچشمه رودخانه‌های آن را شناسایی می‌کند و با کمک یکی از معلمان مذهبی بودایی‌ها وارد یکی از معابد هند می‌شود. در ایران کار بزرگی را که انجام می‌دهد و مرز بین کویر شنی و نمک را مشخص می‌کند و نشان می‌دهد که کویر نمک کجا قرار دارد. هدین معتقد بوده که امکان دارد کویر در دریا قرار داشته و پس از خشک شدن دریا به کف آن که منبع عمده نمک بوده، رسیده است.
 
تلاش برای شناساندن ایران و شناختن کشورهای اسکاندیناوی

محمدخانی نیز گفت: اسون فون هدین اهل سوئد است. سوئدی که در آن شهرها و مراکزی وجود دارد که رونق ایران‌شناسی از گذشته در این شهرها مانند استکهلم، گوتنبرگ و به ویژه آوستا وجود داشته است. آوستا یکی از مراکز شرق‌شناسی و ایران‌شناسی قدیمی است و توجه محققان سوئدی به ویژه آوستا در شرق و شرق‌شناسی از قدیم بوده و در حوزه‌های مختلف شرق‌شناسی و ایران‌شناسی کارهای مختلفی انجام داده‌اند و چند شخصیت شرق‌شناس و ایران‌شناس مانند گئو ویدن گرن، اریک هرملین، وندس بوتاس و اسون فون هدین کارها و آثاری را در این زمینه ارائه داده‌اند.
 
معاون فرهنگی و بین‌الملل شهر کتاب افزود: گئو ویدن گرن در حوزه اسلام‌شناسی و دین‌شناسی کار می‌کرد، هرملین ایران‌شناس و مترجم 10 هزار صفحه از آثار ادبی کلاسیک ایران بود و هدین یکی از جغرافی‌دانان و سیاح برجسته سوئدی. شهر کتاب در گذشته دو همایش یکی برای شناخت گئو ویدن‌گرن و دیگری اریک هرملین برگزار کرد. امسال هم نیز همایش هدین را با حضور دو مهمان از سوئد هاکان والکوئیست و لارش لارشون برگزار می‌کنیم.
 
وی عنوان کرد: ما تلاش کردیم در دو سه سال گذشته کسانی را که در سوئد درباره ایران کار کردند بیشتر بشناسیم و همچنین متقابلا فرهنگ سوئد را. ضمن این‌که چند برنامه نیز در سوئد و دانشگاه‌های آن درباره سعدی و شاهنامه برگزار کردیم و از طرفی یک انجمن ادبی ایران و سوئد نیز تشکیل شد تا بتوانیم این روابط فرهنگی را با کشورهای اسکاندیناوی به ویژه سوئد با حضور ایرانی‌های مقیم در این کشور دنبال کنیم و با این شیوه ایران را بهتر بشناسانیم.

دومین روز از این همایش چهارشنبه 13 آبان با حضور مهمانان سوئدی در شهر کتاب مرکزی برگزار خواهد شد.