خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- نیما افشار نادری، مدیر پایگاه اینترنتی فروش کتاب «پندار بازار» که چند سالی است در عرصه فروش اینترنتی کتاب فعالیت می‌کند، معتقد است نشر الکترونیک هنوز در ایران به‌عنوان یک صنعت قابل تعریف نیست. به گفته وی نشر الکترونیکی کتاب از یک‌سو با ناامیدی ناشران دست و پنجه نرم می‌کند و از طرف دیگر در معرض سوء استفاده تبهکاران محتوایی قرار دارد. خبرنگار ایبنا درباره این موضوع با این فعال حوزه نشر الکترونیک به گفتوگو نشسته است.
آقای افشار شما به‌عنوان یکی از فعالان این عرصه درباره وضعیت صنعت نشر الکترونیک در ایران چه تحلیلی دارید؟
نشر الکترونیک در ابتدای ورود به ایران تعریفی متمایز از دیگر نقاط جهان پیدا کرد. زمانی که ناشران الکترونیک در سراسر جهان در حال تلاش برای ارائه نسخه الکترونیک کتاب‌ها بودند، تمرکز این صنف در ایران روی انتشار سی‌دی‌های ترجمه شده یا بازی و مانند آن بود؛ سایت‌های آفلاینی که برای آن‌ها نیاز نبود به اینترنت وصل شویم و سرعت پایین اینترنت را تحمل کنیم.
در حقیقت جورِ سرعت پایین اینترنت و نبود امکانات مناسب کاربری آنلاین را سی‌دی‌هایی کشیدند که به‌صورت HTML یا با فلش طراحی می‌شدند و در نمایشگاه‌ها به فروش می‌رسیدند و سوددهی هم داشتند، اما نشر الکترونیک به‌صورت حقیقی عمر زیادی در ایران ندارد. نشر الکترونیکی کتاب از یک‌سو با ناامیدی ناشران دست و پنجه نرم می‌کند و از طرف دیگر در معرض سوء استفاده تبهکاران محتوایی قرار داشته است. انتشار PDF بدون کپی‌رایت و سرقتی، با شرایطی که به لحاظ ممیزی وجود دارد خلط شده و از آن به دروغ یک کنش آزادی‌خواهانه ساخته است که در اغلب موارد کاملا در مسیر تضعیف پدیدآورنده و ناشر عمل کرده است.
از طرف دیگر ناشران زیادی هستند که ممکن است چندان توجهی به حقوق نویسنده در این میان نکرده و در قراردادهایشان موردی در این رابطه برای نویسنده وجود ندارد، اما با عقد قرارداد با مراکز تجاری نشر الکترونیک، خود در حقیقت شاید نخستین ناقض حقوق نویسندگان هستند و آمار درستی از میزان فروش این آثار الکترونیکی وجود ندارد.
سایت‌هایی که فروش نسخه الکترونیکی کتاب‌ها را انجام می‌دهند نیز تعدادشان زیاد نیست و از طرف دیگر، نمی‌دانیم فروش آن‌ها در چه حالی است. از حرکات نمایشی برخی یا از نارضایتی‌های ابراز شده دیگر ناشران که بگذریم، بازار نیاز به اطلاعات جامع و صحیح دارد تا جایگاه خود را بشناسد.
زیرساختهای موجود در این حوزه را در کشور چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تدوین قانون‌هایی که مزاحم کار نشر الکترونیک نباشد، میتواند آن‌را از نسخه دوم بودن نشر کاغذی نجات دهد. نشرالکترونیک نیاز دارد به‌صورت مستقل، به‌صورت متن الکترونیکی یا شنیداری و ویدئویی هویت کسب کرده و گاهی با نشر سنتی رقابت کند. افراد برای توانایی رقابت در این بازار می‌بایست چالاک‌تر باشند تا از گردونه جهانی و بازار داخلی و سوء استفاده تبهکاران آنلاین جا نمانند و بتوانند گلیم خود را در دنیای دیجیتال از آب بیرون بکشند.
یکی از موضوعات مهم درحوزه صنعت نشر الکترونیک مقوله امنیت محتواست؛ تلاش‌ها در این حوزه به چه صورت است؟
اگر موانع قانونی در این زمینه برداشته شد، دیگر نمی‌توان برای مشکلات فنی هم از طرف مراکز قانون‌گذاری چاره‌اندیشی کرد. موانع فنی را صاحبان بخش خصوصی می‌توانند در کسب و کار آنلاین خود چاره‌جویی کرده و نسبت به حل آن‌ها اقدام کنند. تنها کاری که از دست دولت یا مراجع سیاستگذار برای این بخش برمی‌آید، رفع موانع احتمالی مزاحم است. هرگونه کمک بخش دولتی از بودجه عمومی به این صنعت میتواند زمینه‌ساز زیست انگلی این بخش از ناشران الکترونیکی را فراهم کند. امنیت محتوا هم از این موضوع مستثنی نیست. قراردادهای بین ناشران و فروشگاه‌های محصولات نشر الکترونیک، پروتکل‌های ایمنی مناسب موجود روی وب و همه این‌ها خود برای این موضوعات چاره‌اندیشی و آزمون و خطا خواهند کرد.
اگر از منظر سرمایه‌گذار به این موضوع نگاه کنیم، مانع اصلی نپیوستن ما به کپی‌رایت جهانی است. اگر خود را جای پدیدآورنده بگذاریم، نبود تنوع در زمینه انتشار و سایت‌هایی است که محصولات را نه وابسته به ناشر که با تکیه به پدیدآورنده بفروشند. اگر از منظر یک ناظر بیرونی نگاه کنیم، یکی از مشکلات اصلی این صنعت، نبود ارتباط آن با بدنه کتابخوان کشور است، به طوری‌که رسانه‌های مکتوب که از دکه یا کتابفروشی‌ها خریداری می‌شوند به ندرت کتابی الکترونیکی معرفی می‌کنند و صنعت نشر الکترونیک کشور هم مراوده زیادی با رسانه‌های قدرتمند مرتبط با کتاب روی فضای دیجیتال ندارد.
بومی‌سازی در حوزه نرم‌افزار‌ی نشر الکترونیک چگونه است؟
در زمینه نرم‌افزار نباید چندان نگران بومی‌سازی بود. خوشبختانه یا متاسفانه اعراب قبل از ما تجربه‌های موفقی در این زمینه‌ها داشته‌اند که قابل گرته‌برداری و اصلاح از طرف ما برای خط و زبان فارسی است. در زمینه نشر الکترونیکی شنیداری هم زبان اهمیت چندانی نخواهد داشت و استفاده از تجربیات جهانی به راحتی امکان‌پذیر است.
کشور در تولید کتابخوان‌های الکترونیک در چه جایگاهی قرار دارد و تولیدکنندگان برای دسترسی به جدیدترین فناوری‌ها چه مشکلاتی دارند؟ وضعیت به روز‌رسانی صنعت نشر الکترونیک ایران با دنیا در چه موقعیتی است؟
آمار چندان دقیقی در زمینه تولید کتاب‌های الکترونیک فارسی وجود ندارد که به آن استناد کنیم. کتابخوان‌های الکترونیک هم اگرچه هر کدام اغلب به یک فروشگاه خاص وابسته هستند، اما نمی‌توانند انحصاری در این زمینه برای نشر فارسی ایجاد کنند. کیندل‌های آمازون و موارد مشابه آن امکان مطالعه نسخه‌های مراکز دیگر را فراهم می‌کنند و اساسا بازار وابسته به گجت‌ها نیست. امروزه هر موبایل،کامپیوتر یا تبلتی میتواند محملی برای کتابخوانی باشد. به نظر بنده تلاش برای ایجاد سخت‌افزار در ایران فعلا نه مقرون به صرفه است و نه توجیه محتوایی دارد.
تبادل وجه از داخل به خارج و بالعکس برای خرید و فروش انواع کتابخوان‌های الکترونیک به چه صورت‌انجام می‌گیرد؟ مشکلات این حوزه کدامند؟
شاید بتوان مسأله مبادلات مالی را یکی از بغرنج‌ترین مسائل این به قول شما «صنعت» و به باور من «فعالیت» دانست. نشر الکترونیک ما هنوز تبدیل به صنعت نشده و یکی از دلایل اصلی آن همین مسأله مبادلات مالی است. اینکه کسی نمی‌تواند بنشیند و اندیشه‌اش را در قالب دیجیتالی به فارسی بسته‌بندی کرده و در سایت‌های جهانی فروش کتاب یا سایت‌های ایرانی عرضه کرده و با ارز به فروش برساند. این موضوع موجب می‌شود در حال حاضر روند صادرات اندیشه به طرز فاجعه‌باری مسکوت مانده باشد؛ از طرف دیگر فروش آن به ریال هم براساس مواردی که عرض کردم، هنوز به صنعت تبدیل نشده و موانع قانونی هم گاهی ناپیدا هستند.
در مجموعه «پندار بازار» برای امنیت محتوا چه اقداماتی صورت گرفته است؟
ما در «پندار» در زمینه تولید محتوای الکترونیکی در مرحله تحقیق و آماده‌سازی هستیم. تاکنون تجربیاتی که از فروش کتاب کاغذی به دست آورده‌ایم را اندوخته و در حال آنالیز آن‌ها هستیم تا به زودی نخستین قدم‌ها را در این زمینه برداریم. امیدواریم در آینده نزدیک محصولاتی را ابتدا به‌صورت رایگان و سپس به‌صورت اقتصادی‌تر عرضه کنیم و بتوانیم با همکاری دیگر مراکز و هم‌صنفی‌ها راه‌حل‌های بومی برای این مسائل بیابیم. در این میان تحقیقات ارزش بیشتری دارد، چراکه شناخت کلی درباره این بازار پایین است و همانطور که گفته شد، نیاز است آمارها و ارقام جهانی مورد بررسی قرار بگیرد و محک ایرانی بر آن بخورد. در آن زمان می‌توان فعالیت‌های موفقی در ایران داشت که در حوزه‌های همزبان مثل افغانستان هم تاثیر خود را بگذارد. افغانستان بازاری است که در حال حاضر به آن توجه کافی نمی‌شود اما می‌توان گستره زبان فارسی را در این زمینه مورد بررسی قرار داد و با همکاری همزبانان در این کشور فعالیت‌های مفیدتری داشت.
ما در پلتفرم پیشخوان کتاب، با تلاش ۱۵۲ هزار نفر از اهالی کتاب و از جمله افغان‌های علاقه‌مند به کتاب فارسی، می‌توانیم از داده‌های آنلاین برای تحلیل بازار و مانند آن استفاده کنیم و در این زمینه اقداماتی را شروع کرده‌ایم‌که امیدواریم در آینده نزدیک خبرهای خوبی از آن منتشر کنیم.
مروری بر پرونده
مدیر فروشگاه اینترنتی کتاب «فیدیبو» با اشاره به جایگاه مطلوب صنعت نشر الکترونیک ایران در عرصه بین‌المللی گفت: تحقق شعار «مطالعه آزاد برای همه، همه وقت، همه جا» میتواند مهم‌ترین هدف صنعت نشر الکترونیک باشد. متن کامل گفتوگوی خبرنگار ایبنا با مجید قاسمی را اینجـــــــــــــا بخوانید.
مدیر پروژه «طاقچه» ضمن اشاره به اهمیت توجه به رابط کاربری مناسب در تمایل مخاطبان به مطالعه کتاب الکترونیکی گفت: تدوین استاندارد امنیتی در این حوزه ضروری است. متن کامل گفتوگوی خبرنگار ایبنا با محمد صدوقی را اینجـــــــــــــا بخوانید.
چهارشنبه ۷ مرداد ۱۳۹۴ - ۱۲:۰۵
نظر شما