به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، مریم نعمت طاووسی در نشست «پهلوانی و جوانمردی در ایران» که چهارشنبه 28 مرداد به همت پژوهشکده زبان‌شناسی کتیبه‌ها و متون برگزار شد، گفت: پهلوانی و جوانمردی دو ویژگی است که در بسیار از مواقع در کنار هم آورده می‌شوند اما نسبت این دو واژه از نظر اصطلاح و کاربرد چندان روشن نیست.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی ادامه داد: زمانی که از نزدیک و با دقت بیشتر این دو اصطلاح را بررسی می‌کنیم با برخورد به واژگانی چون عیاری و فتوت دریافت نسبت و رابطه پهلوانی و جوانمردی اندکی دشوارتر هم می‌شود.

وی با اشاره به پیشینه این دو اصطلاح و سیر تطور و نسبت آنها با هم تصریح کرد که دکتر کزازی بر این باور است که جوانمرد پیوندی تنگ، ناگسستنی و ساختاری با پهلوانی دارد و اگر پهلوان راد و جوانمرد نباشد پهلوان نیست.

نعمت‌طاووسی افزود: بهار هم بر این باور است که آن چنان که از اساطیر و قصه‌های کهن و تاریخ ایران برمی‌آید در فرهنگ و تمدن ایرانی همواره نسبتی میان پهلوان با شجاعت، سخاوت و پشتیبانی از مظلومان وجود داشته است.

به گفته عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی، یکی از ویژگی‌های بنیادین که در اندیشه و منش ایرانی، پهلوان را از قهرمان جدا می‌کند این است که  پهلوان جوانمرد نیز هست اما برای قهرمان چنین الزامی وجود ندارد.
وی با اشاره به نمودهای پهلوانی در ایران باستان تصریح کرد: ایزدمهر که پیش از زرتشت در اندیشه و باورهای اقوام آریایی حضور داشت پس از رواج آیین زرتشت بار دیگر در دوران هخامنشی به عنوان ایزدی نیرومند در کنار اهورامزدا قرار گرفت. این ایزد دارای صفاتی روحانی، جنگاوری و شهریاری بود و باور به وی در دوران اشکانیان چندان قدرت گرفت و گسترش یافت که باور به اهورامزدا و پرستش وی را در سایه قرار داد.

نعمت‌طاووسی با اشاره به اینکه تشکیلات یا سازمان پهلوانی که شاید بتوان آن را اولین سازمان به اصطلاح جوانمردی خواند در دوران اشکانیان شکل گرفت تصریح کرد که اعضای این گروه مهر را الگوی خود قرار داده بودند و با رشادت و تدبیر در مسائل اجتماعی دخالت می‌کردند و گاه با زورگویان در می‌افتادند و شهری را از دست زورگویان بیرون می‌آوردند یا با تردستی اموال به غارت رفته مظلومان را از ظالمان بازپس می‌آوردند.

وی از گرشاسپ به عنوان نخستین پهلوان ایرانی نام برد که کارکرد اصلی‌اش به نظم در آوردن آشوب بود و از رویدادهایی که بر وی می‌گذرد مشخص می‌شود که تندخو است. پهلوان برجسته دیگر رستم است که در دلیری بی مانند است اما او هم تندخو است و گاه در برابر حریف دست به خدعه می‌زند به‌طوریکه در نبرد با سهراب نا جوانمردانه پهلوی او را می‌شکافد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با بیان اینکه آیین جوانمردی پس از اسلام بیشتر با آیین فتوت شناخته می‌شود، اظهار کرد: درباره آیین فتوت دو دیدگاه وجود دارد اولی دیدگاهی که ریشه آن را در اسلام می‌داند و دومی دیدگاهی که ریشه آن را در ایران می‌داند.
به گفته وی واژه فتوت در جهان عرب پیش از اسلام گاه برای اشاره به ارزش‌هایی چون سخاوت، مهمان‌نوازی، شجاعت و همبستگی دارد در همین ارتباط اهمیت ذکر نام و بعدها لقب امام علی (ع) به عنوان سید الفتیان کاملا مشهور است.

نعمت‌طاووسی تصریح کرد: به نظر می‌آید که استفاده از واژه فتوت با مفاهیم سازمانی و اجتماعی در بیرون از شبه جزیره عربستان، در ایران و عراق پدیدار شد و احتمالا تحت تأثیر نهادهای ریشه‌دار کهن مانند آیین جوانمردی بوده است.

وی با اشاره به اینکه پس از اسلام و استیلای آن، این آیین با برخی دستورهای اسلام مانند سفارش به زهد، پاکی، تسلیم و رضا در برابر وجودی یگانه، مهربان، رحیم و رحمان آشنا و هم سو شد خاطر نشان کرد: از سوی دیگر اشتراک در مقاصد اخلاقی و اجتماعی این مرام با مفهوم ساده و ابتدایی جوانمردی در میان اعراب که در دوره اسلامی نیز به آن توصیه شده بود سبب شد تا این اندیشه و تشکیلات آن اعتلا و گسترش یابد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در تأیید منشا ایرانی فتوت به آیین تشرف اشاره کرد و گفت: برای ورود اعضا جدید به این آیین مراسمی اجرا می‌شود که شامل بستن یک کمربند(شد) سه بار به دور کمر عضو جدید برای نشان دادن سه مرحله عمل و معرفت دینی است که با عنوان شریعت، طریقت و حقیقت شناخته می‌شود.

به گفته وی، کمربند(شد)، شباهت روشنی با کشتی (کمربندی که امروزه زرتشتیان هنگام پانزده سالگی به نشانه بلوغ و کمال بر کمر می‌بندند) دارد این کمربند هم سه بار دور کمر پیچیده می‌شود تا نشانی از سه اصل گفتار نیک، کردار نیک، و اندیشه نیک باشد.

نعمت‌طاووسی، دلیل دیگر ایرانی بودن آیین فتوت را این دانست  که در مراسم زورخانه‌ای شلواری مخصوص با عنوان سروال پوشیده می‌شود که مخصوص سلحشوران و جنگجویان آسیایی و خاصه ایرانیان بوده و در میان اعراب رواج نداشته است.

وی اظهار کرد: شباهت و پیوند آیین‌های جوانمردی با ورزش‌های زورخانه‌ای از آن جاست که نماد، پهلوانان مردمی هستند و نه پهلوانانی که در جهان اسطوره شناخته شده‌اند.