آقای اسماعیلی سهی، چطور شد که به فعالیت در زمینه نویسندگی و تصویرگری کتابهای کودک و نوجوان علاقه‌مند شدید؟
از سال 1358 وارد کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شدم و این آغاز آشنایی ام با دنیای کودکان بود. ابتدا در قسمت انیمیشن کانون پرورش فکری کاری گرفتم و در خلال پروژه‌ای با عنوان «به سادگی نقاشی کنیم» احساس کردم بسیاری از نقاشی‌ها قابلیت تبدیل شدن به کتاب دارند، بعد از آن بود که به فکر تولید کتابهای کمیک استریپ برای بچه‌ها افتادم. کمیک استریپ مجموعه‌ای از تصاویر است که می‌‌تواند مستقل از نوشتار داستانی را برای مخاطب روایت کند این حوزه کاملا بصری است و نوشتار به کمک تصویر می‌آید و رقیبی برای نویسنده‌ها محسوب نمی‌شود. نخستین کتابی که در این زمینه تولید کردم «برگها» بود که با استقبال بسیار خوبی مواجه شد. بعد از آن کتابهای دیگری با عنوان «صدف‌ها»، «پارچه‌ها » و ... را ازسوی انتشارات کانون پرورش فکری منتشر کردم. در آن زمان مرکز سرگرمی‌های سازنده‌های کانون پرورش فکری به تازگی شکل گرفته بود و من در زمینه شصت مورد از انواع اشیایی که می‌توانستیم با آنها سرگرمی‌های سازنده بسازیم تحقیق کردم.
کتاب «برگها» از جمله آثاری است که با وجود گذشت بیش از 30 سال از نخستین انتشارش، همچنان در بین کودکان و نوجوانان پرطرفدار است؛ به نظر شما چه عاملی سبب این محبوبیت شده است؟
برای تصویرگری کتاب کودک باید به بعد زیبایی‌شناختی تصویر توجه داشت. تصویرگری که بتواند تصاویری را با این ویژگی خلق کند، بعد زمان را درهم می‌شکند. عامل موفقیت من در کتاب «برگها» این بود که از طبیعت الهام گرفته بودم و چون با گذشت زمان طبیعت تغییر نمی‌کند، بچه‌ها در همه نسل‌ها به راحتی می‌توانند با این کتاب ارتباط برقرار کرده و برایشان کهنه و قدیمی نمی‌شود. بسیاری از چیزهایی که در طبیعت وجود دارند، می‌توانند تصویرگران را مجاب کنند که با به کارگیری خلاقیت لازم و با توجه به نگاه مخاطب و شرایط روحی و روانی‌اش اثر قابل توجهی خلق کند تا مخاطبان بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند.
به نظر شما چگونه می توان از ظرفیت کمیک استریپ برای جذب کودکان و نوجوانان به کتاب و کتابخوانی استفاده کرد؟
در واقع نکته مهم در مورد کودکان، تخیل و تجسم است. بچه‌ها تا هشت سالگی افکار و ذهنیاتشان را با خط خطی کردن و نقاشی کردن بروز می‌دهند. اصولاً نقاشی جزئی از ذات بشر است و یکی از عواملی که سبب رشد بشر شده گرایش به دیدن و تصویر کردن است و این مساله از زمانی که انسان در غارها زندگی می‌کرده است تا به حال ادامه دارد. اصولا بچه‌ها ناخداگاه به تصویرخوانی گرایش دارند و برای نقاشی‌هایشان قصه می‌گویند در نتیجه جذابیت بصری کتابها برایشان بسیار مهم است و اگر کتاب یا روزنامه تصویر نداشته باشد نه تنها کودکان و نوجوان بلکه اغلب بزرگترها نیز گرایشی به خواندن آن ندارند. کتابهای کمیک استریپ هم به دلیل بهره‌گیری از همین ویژگی کودکان به راحتی می‌توانند آنها را به سوی کتاب و کتابخوانی جذب کنند.
برخی آثار شما مانند کتاب «برگها»، «پارچه‌ها» و «صدف‌ها» به زبان‌های دیگر مانند انگلیسی و عربی ترجمه شده است، همچنین کتاب کمیک استریپ «LOOK WHAT I DID WITH A LEAF» را با ناشری آمریکایی در خارج از کشور منتشر کرده‌اید. با این حساب، و با توجه به شناختی که از نشر در کشورهای دیگر دارید، جایگاه کتابهای کمیک استریپ را در کشورهای غربی و آمریکایی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اصولا در هر اثری باید بُعدی از زیبایی‌شناسی تصویری وجود داشته باشد تا بتواند رشد کند. رشد سینما در غرب نیز به دلیل توجه به انیمیشن و کتابهای کمیک استریپ بوده است، بسیاری از کارگردان‌های بزرگ جهان به صورت «استوری بورد» کار کرده‌‌اند به همین دلیل کمیک‌استریپ‌هایی که مثلا از بتمن، مرد عنکبوتی یا هری‌پاتر تولید می‌شد زمینه‌ای بود برای ساختن فیلم‌ها و انیمیشن‌های گوناگون.در این کشورها اهمیت زیادی به کمیک استریپ و انیمیشن داده می‌شود و ناشران از اینگونه آثار استقبال می‌کنند. در این کشورها وقتی استعدادی در هنرمندی می‌بینند او را پرورش می‌دهند و از آن حمایت می‌کنند.
جایگاه کتابهای کمیک استریپ در ایران چگونه است؟
از سال 1375 موجی در ایران شکل گرفت که به تدریج بحث بودن یا نبودن کمیک استریپ مطرح شد. پیش از آن این صنعت در ایران چندان شناخته شده نبود؛ در همان سال‌ها بود که من مقاله‌ای در پژوهش‌نامه ادبیات کودک و نوجوان چاپ کردم و به صورت اجمالی و به تفصیل به بیان ویژگی‌های کامل کمیک‌استریپ پرداختم. واقعیت این است که این صنعت نیاز زیادی به قدرت طراحی فوق‌العاده بالا دارد. باوجود اینکه ما تصویرگران زیادی در حوزه کتاب کودک داریم اما همه این تصویرگران قدرت طراحی بالایی ندارند. کمیک استریپ از جمله حوزه‌هایی است که انیمیشن‌کاران به راحتی می‌توانند در آن کار کنند اما تصویرگران چون ذهنشان سازماندهی نشده است و خیلی سریع نمیتوانند تفکراتشان را به صورت تصاویر دنباله‌دار و سلسله‌ای قوی به‌تصویر بکشند، نمیتوانند در صنعت کمیک استریپ فعالیت کنند. متاسفانه به دلیل حمایت نشدن این صنعت از سوی بازار نشر، کمیک استریپ هنوز نتوانسته است رشد و تحول لازم را در ایران پیدا کند.
چه موانعی برسر راه توسعه کتابهای کمیک استریپ در ایران وجود دارد؟
هنرمندان معمولا به صورت انفرادی کار می‌کنند و این مساله در زمینه هنرمندان شرقی بیشتر صدق می‌کند، بعضی از هنرها مانند کمیک استریپ با تلاش یک فرد به تنهایی به نتیجه نمی‌رسد و لازمه‌اش این است که همکاری گروهی بین افراد وجود داشته باشد. اما در ایران غالبا افراد برای کار گروهی تربیت نشده‌اند همچنین قدرت طراحی بالا و همچنین توانایی پردازش سوژه را در همان لحظه و در زوایای مختلف ندارند. متاسفانه در ایران از هنر و هنرمندان خوب و کسانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند حمایت نمی‌شود و امکانات لازم برای جهش و رشد به آنها داده نمی‌شود، مگر اینکه انرژی ذاتی یک هنرمند بتواند درها را باز کند و به جلو برود. درحالی‌که در سایر کشورها وقتی استعدادی در هنرمندی می‌بینند او را پرورش داده و حمایت می‌کنند.
چه پیشنهادی برای بهبود جایگاه کتابهای کمیک استریپ در ایران دارید؟
افرادی که گرایش بیشتری به این هنر دارند باید پشتیبانی شوند و به آنها امکان تولید داده شود. ناشران ما عملا گرایش چندانی به تولید کتابهای کمیک استریپ ندارند و فکر می‌کنند که این کتابها توانایی زیادی برای مطرح شدن به آنها نمی‌دهند. از سوی دیگران هنرمندان و تصویرگران باید آموزش ببینند و این آموزش باید از سوی نهادهای دولتی مانند آموزش و پرورش، کانون پرورش فکری، موسسه سروش و شهرداری‌ها انجام شود. همچنین در دانشگاه‌ها نیز اساتید باید تلاش کنند افراد و دانشجویانی را که در زمینه کمیک استریپ و طراحی فعال هستند شناسایی کرده و به مراکزی که این افراد را پرورش می‌دهند معرفی کنند.
درباره مرتضی اسماعیلی سهی
مرتضی اسماعیلی سهی، نویسنده و تصویرگر کتاب کودک و نوجوان، در سال 1331 در تهران متولد شد. «حکایت مرد و دریا» نخستین اثر این هنرمند بود که در سال 1361 منتشر شد. وی تا به حال توانسته جوایز مختلفی برای آثارش کسب کند که از آن جمله می‌توان به جایزه نخستین گرافیک از نمایشگاه جهانی بلونیا برای طراحی کتاب «برگها» در سال 1985، دیپلم افتخار اولین نمایشگاه آثار تصویرگران کتاب کودک برای کتاب «حکایت مردم و دریا» در سال 1368، دیپلم افتخار نخستین جشنواره کتاب کودک کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای مجموعه آثار در سال 1368، دیپلم افتخار برای کتاب «برگها» به عنوان کتاب برگزیده سال 1363 و کتاب «پارچه‌ها» به عنوان کتاب برگزیده سال 1364 از سوی شورای کتاب کودک، کسب عنوان بهترین کتاب فصل پاییز سال 1393 برای کتاب «LOOK WHAT I DID WITH A LEAF» و نامزد دریافت جایزه جشنواره کتاب کودک آمریکا در سال 1995 و دیپلم نخستین نمایشگاه آثار هنری استادان دانشگاه هنر آزاد اسلامی در سال 73 برای آثار گرافیکی اشاره کرد.
نظر شما