خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) «نسخه‌های خطی اکنون از سوی دو طیف مورد بررسی قرار می‌گیرند؛ برخی مانند استادان گذشته که تصحیح متون را با در نظر گرفتن تمام اطلاعات علوم، تعلیقات پرمایه و نمایه‌های کامل می‌نویسند و نمایندگان مکتب دقت هستند که برای این گروه سرعت چندان مهم نیست. گروه دیگر از پیروان مکتب سرعت هستند و سواد چندانی ندارند و تنها یک مقدمه غیرعالمانه بدون تعلیق و حاشیه منتشر می‌کنند.»

آنچه بازگو شد بخشی از سخنان دکتر بهروز ایمانی، نسخه‌پژوه و مصحح بود. وی همچنین با اشاره به جایگاه فصلنامه «نقد کتاب میراث» به خبرنگار ایبنا گفت: با توجه به دو گروهی که برشمردم و به ویژه حضور افرادی در طیف مکتب سرعت، نیاز است که کار این افراد مورد نقد و ارزیابی قرار بگیرد. فصلنامه «نقد کتاب میراث» این حوزه را پوشش می‌دهد و مانع از نشر کارهای ضعیف در حوزه میراث می‌شود و با افشاگری ضعف‌های کارهای شتاب‌زده را نمایان می‌کند.
 
این نسخه‌پژوه عنوان کرد: نقد در حوزه میراث مکتوب امروزه بسیار لازم و ضروری است، البته منظور از نقد پرداختن به اثر تصحیح شده است، نه شخصیت فردی که اثری را مورد تصحیح قرار داده، به عبارتی نقد در این حوزه نباید مغرضانه باشد.
 
 تولید متون درخور، در یک سال انگشت‌شمار است

وی درباره نشریه تخصصی که بتواند به نقد میراث کهن بپردازد، بیان کرد: قبلا در برخی نشریه‌ها و سایت‌ها جسته و گریخته به میراث مکتوب اشاره می‌شد، اما به این شکل نبود که یک مجله اختصاصی در حوزه نقد میراث وجود داشته باشد. فصلنامه «نقد کتاب میراث» خلاء این حوزه را پر کرد.
 
این نسخه‌شناس گفت: حوزه میراث و نسخ‌خطی مخاطبان خاص خودش را دارد. شاید در سال که بیش از هزاران متن در حوزه‌های مختلف علوم و فنون تولید می‌شود، در حوزه تصحیح میراث آثار کمتری تولید شود که از این میان متونی که قابل توجه و محتوای علمی درخوری داشته باشد، انگشت‌شمار است.
 
ایمانی با اشاره به شمارگان پایین کتاب‌های متون خطی اظهار کرد: در این میان، برخی استادان بزرگ نیز اگرچه آثار قابل توجهی در حیطه میراث منتشر می‌کنند، اما اثر آنها نیز کمتر مورد نقادی واقع می‌شود. همچنین آثار درجه دو و سه که در این حوزه به دست مخاطبان می‌رسد، نیز کسی سراغ نقد آنها نمی‌رود و زمانی که شمارگان آنها را نگاه می‌کنید، بسیار اندک است.
 
وی عنوان کرد: با وجود این که حوزه میراث مخاطبان خاص خود را دارد، اما برخی آثاری که در این حوزه منتشر می‌شود، کیفیت بسیار پایینی دارد. در گذشته حوزه میراث مکتوب مورد اقبال مراکز خصوصی و دولتی بود ولی امروزه مراکز خصوصی به دلیل شرایط مالی و عدم بازدهی این گونه آثار توانایی انتشار آن‌ را ندارند و مراکز دولتی نیز در سه چهار سال گذشته کمتر سراغ انتشار این نوع آثار رفته‌اند.
 
این مصحح افزود: از طرفی برخی از متن‌ها در شهرستان‌ها منتشر می‌شود که به دلیل شمارگان اندک اهل پایتخت کمتر از نشر آنها مطلع می‌شوند و بنابراین مورد نقادی نیز قرار نمی‌گیرند.
 
ایمانی با اشاره به خلاء یک نشریه تخصصی در حوزه میراث بیان کرد: بنابراین تا پیش از انتشار فصلنامه «نقد کتاب میراث» در این حوزه نشریه تخصصی وجود نداشت؛ اگرچه برخی سایت‌ها مانند میراث مکتوب و نشریه آئینه میراث برخی از نقدها را در این حوزه منعکس می‌کرد، اما یک مجله که تنها به نقد متون بپردازد، وجود نداشت.
 
وی با اشاره به ضرورت نقد در حوزه میراث مکتوب اظهار کرد: این آثار پیشینه تمدنی ما را بیان می‌کنند و از ارزش‌های ویژه خود برخوردار هستند. چاپ این آثار زوایای پنهان تاریخ ما را روشن می‌کند و گاهی اطلاعات رجالی و تاریخی در لابه‌لای متون وجود دارد که ممکن است به یک نگرش کلی در تاریخ ادبیات و فرهنگ ما بینجامد.
 
این نسخه‌شناس گفت: با تمام اهمیتی که میراث مکتوب در فرهنگ و تاریخ ما دارد، امروزه برخی افراد دانش و تخصص لازم برای تصحیح متون و فهرست‌نگاری را ندارند و با ورود به این عرصه محتوای غلط را به مخاطب انتقال می‌دهند و این اطلاعات غلط باعث خلل در روند فرهنگی کشور می‌شود و به نوعی به جعل تاریخ می‌انجامد.

نقدها سفارشی نباشد

ایمانی با اشاره به دقت در خوانش صحیح متون عنوان کرد: ورود در حوزه تصحیح و فهرست‌نگاری متون خطی نیاز به دانش بسیار دارد و به عبارتی بضاعت علمی فراوانی را می‌طلبد. این حوزه، عرصه ویژه‌ای است که باید در خوانش آن دقت بسیار به خرج داده تا اطلاعات درست به نسل آینده منتقل شود. حتی اگر متون اندکی را نقد کنیم باز هم این نقادی باعث روشنگری است. از طرفی با نقد این متون اندک اهمیت آنها به جامعه فرهنگی ما روشن می‌شود.
 
وی درباره تقویت نقد بیان کرد: لازم است حال که حوزه میراث از یک فصلنامه تخصصی برخوردار شده به کیفیت نقدها توجه بیشتری شود. هر کس در همان حیطه‌ای که دانش دارد؛ در همان حوزه نقد بنویسد. برای مثال یک مصصح متون تاریخی نمی‌تواند یک متن ادبی را نقد کند. بنابراین لازم است برای نقد متون از مصححان هر حوزه استفاده شود و نقدها سفارشی نباشد.
 
این کتابشناس درباره نقدهای مشتاقانه اظهار کرد: همچنین افراد با تجربه فراتر از متن‌پژوه به نقد اثر در حوزه میراث بپردازند و نقدها سفارشی نباشد؛ منظورم این است که یک متن باید با اشتیاق نوشته شود. این در حالی است که در فصلنامه «نقد کتاب میراث» برخی نقدها نیش‌دار بوده‌‌‌ و بعضی نکات متوجه جنبه‌های شخصیتی افراد بوده است.
 
ایمانی گفت: به نظر بنده برای ارتقای فصلنامه نقد کتاب میراث نیاز است که نقدها شخصی نباشد و ویراستاران فصلنامه دقت کنند که نقد محترمانه ارائه دهند و جامعه علمی و فرهنگی را آزرده نکنند زیرا در چنین فصلنامه تخصصی با به کارگیری افراد باتجربه و متخصص در حوزه میراث می‌توان زیرکانه یک مصحح را به ایرادها و غلط‌های محتوایی کارش آگاه کرد. ناقد با نوشتن متنی عالمانه می‌تواند به روشنگری در این حوزه دست پیدا کند. ضمن این‌که منتقد می‌تواند نقدها را صیقل دهد و با نگاه روشن به انتقال صحیح اطلاعات میراث ما به آینده یاری رساند.