نخستین اعلان‌های فارسی مطبوعاتی ایران 244 سال پیشینه دارد
سید فرید قاسمی گفت: نخستین اعلان دیوارکوب چاپی فارسی در هلند، هند و سپس سایر کشورها منتشر شده، این در حالی است که اولین اعلان چاپی ایران در سال 1048 قمری در اصفهان به زبان ارمنی چاپ شده، در حالی‌که اولین اعلان فارسی چاپ ایران سال 1233 قمری در تبریز نشر شده است. دقت بفرمایید تاریخ نخستین اعلان چاپی با نخستین اعلان چاپی فارسی در ایران متفاوت است. اعلان در تاریخ ایران نامهای گوناگونی داشته که به نظرم، نخستین نامی که به آن اطلاق شده، ورقه است.
وی اظهار کرد: با این وجود، سایر نامهای اعلان، در آن‌زمان اعلان‌نامه، اشتهارنامه، انتشار‌نامه و نام‌هایی از این قبیل داشته در سال 1314 فرهنگستان آگاهی را به جای اعلان انتخاب می‌کند. همین که واژه آگاهی را وضع می‌کنند، سرپاس مختاری، رئیس وقت شهربانی نامهای به فرهنگستان می‌نویسد مبنی بر این‌که شما آگاهی را برای تامینات گذاشته‌اید و اکنون نیز دوباره آن‌را برای اعلان قرار دادید.
این مدیر مرکز کتاب‌پژوهی افزود: پس از این تذکر، فرهنگستان تشکیل جلسه می‌دهد و می‌گوید ما آگاهی را برای تامینات می‌گذاریم و آگهی را برای اعلان وضع می‌کنیم. بنابراین با این تصمیم اکنون تقریبا 80 سال است که واژه آگهی به جای اعلان استفاده می‌شود. یکی دیگر از انواع اعلان‌های چاپی، اعلان مطبوعاتی است. این نوع اعلان پیش از ایران در سایر کشورها در هند به چاپ رسیده است.
قاسمی بیان کرد: به عبارتی اگر اعلان مطبوعاتی در ایران تقریبا 180 سال سابقه دارد، نخستین اعلان‌های فارسی مطبوعاتی ایران 244 سال پیشینه دارد و سابقه اعلان در مطبوعات پیش از ایران در جهان زبان فارسی است. حتی 10 سال قبل از این که روزنامه در ایران منتشر شود، عباس میرزا قاجار، نایب‌السلطنه به مطبوعات اروپا به ویژه انگلیس آگهی داد.
وی ادامه داد: آگهی‌های که عباس میرزا به مطبوعات انگلیس داد در واقع یک نوع فراخوان برای سرمایه‌گذاری در ایران بود. بنابراین پیشینه آگهی یا اعلان فارسی پیش از اعلان مطبوعاتی چاپی در ایران است. برای کسب اطلاعات بیشتر در این رابطه می‌توانید به کتاب «سرگذشت مطبوعات در ایران» مراجعه کنید یک فصل از این کتاب به «آگهی و اعلان» اختصاص دارد.
این پژوهشگر حوزه مطبوعات عنوان کرد: کتاب «100 اعلان و اعلامیه» گزیده‌ای از مطبوعات دوره قاجار و پهلوی است که از سوی حسن‌زاده جمع‌آوری و تدوین شده، بنده به وی و ناشر آن تبریک می‌گویم زیرا کار بزرگی انجام دادند. کار بزرگ از آن رو است که کسانی در این حیطه کار می‌کنند و وضع پژوهش در حوزه اعلان، وضعیت کتابخانه‌ها، وضعیت اسفبار آرشیو کشور را می‌دانند و درک می‌کنند که انتشار چنین مجموعه چه کار دشواری است.
کوشش و عشق فردی باعث جمع‌آوری نشریه‌ها و اعلانها شد
قاسمی گفت: پژوهشگران می‌دانند که این کتاب با چه عشقی جمع‌آوری و تدوین شده، ورق زدن این اثر حاکی از این است که تک تک اعلانها با عشق گردآوری شده، بنابراین همه می‌دانند جمع‌آوری اعلان با مطبوعات، مجله و کتاب بسیار متفاوت است. مجله، روزنامه و کتاب یک‌جا صحافی و جمع شده، اما بیشتر اعلانها از روز نخست دیوارکوب و پراکنده بوده است. زمانی که کتابخانه به مفهوم امروزی در این کشور درست شد در آن نشریه‌ای جمع نمی‌شد. بعدها بزرگانی که آمدند و بخش نشریات را راه‌اندازی کردند، آنها را از مخزن کتاب‌ها جدا کردند و این اقدام باعث شد تا روزنامه و مجله در کتابخانه‌های ما هویت پیدا کند.
این پژوهشگر مطبوعات ادامه داد: هر آنچه که بعدها در کتابخانه‌ها مانند اعلانها موجود بود به آن مواد غیرکتابی اطلاق کردند و چندان اهمیتی به آن نمی‌دادند تا برسد یه این‌که اعلان و اعلامیه جمع‌آوری شود. در این میان مگر این‌که صاحب همتی تعدادی از این اعلامیه‌ها و اعلانها را در ابتدا و پایان کتابی گنجانده و صحافی کرده، یا در دوره‌ای از نشریه و مجله قرار داده و به این شکل به دست ما رسیده است. متاسفانه بقیه این منابع از بین رفتند.
وی بیان کرد: افرادی در کشور ما هستند که تعداد آنها به اندازه انگشتان دست نیز نمی‌رسد آنها عاشق جمع‌آوری اعلانها بودند و کسانی نیز از سر ذوق در این عرصه پژوهش کردند. افراد عاشقی که در تاریخ معاصر ایران تاثیرگذار بودند که اگر مجموعه‌های آنها را از کتابخانه‌های کشور بیرون بکشیم، کتابخانه‌های بزرگ ما چیزی نخواهند داشت. بنابراین یک کوشش و عشق فردی باعث جمع‌آوری مجموعه‌ای از نشریه‌ها و اعلانها در کشور شده است. ناصرالدین حسن‌زاده نیز یکی از افراد عاشقی است که این مجموعه «صد اعلان و اعلامیه» را گردآوری کرده، اگرچه مجموعه وی وسیع‌تر از کتابی است که اکنون پیش روی ماست.
این پژوهشگر کتاب گفت: کتاب «100 اعلان و اعلامیه» پاره کوچکی از تلاش بلند حسن‌زاده است و ما باید نشر چنین کتاب‌هایی را قدر بدانیم چون عمر و سرمایه صرف آن شده است. باید بگویم در عرصه فرهنگ انسان عاشق مانند شمع است آب می‌شود و سعی بر آن دارد که نوردهی کند و دیگران از نورش استفاده کنند، اما خودش آب می‌شود و وقتی که باید برای خانواده‌اش بگذارد برای اعتلای فرهنگ ایران می‌گذارد و حقیقتا باید از چنین فردی قدردانی شود و قدردانی از همسر این فرد نیز واجب است، زیرا همسر وی نیز در این تلاش پابه‌پای پژوهشگر مشارکت داشته است.
وی عنوان کرد: کسی به حسن‌زاده ماموریت نداده تا در سمت گردآورنده به چنین کاری دست بزند، این یک کوشش فردی خودجوش بوده که به نظر بنده ارزش و اهمیت آن از هزاران کار اداری مهم‌تر است که باید این زحمت را قدر دانست. از طرفی برخلاف عنوان کتاب، در آن تنها اعلان و اعلامیه نیامده، در صفحه نخست آن تصویر برخی از نشریه‌ها آمده است. به طور تصادفی یک نشریه در این مجموعه منتشر شده که واقعا نشریه ارجمندی است که مولف قصد آوردن آن‌را نداشته است؛ نشریه‌ای که نخستین نشریه اسلامی فارسی در جهان است.
مدیر مرکز کتاب‌پژوهی افزود: برگه‌های انتخاباتی، عقدنامه چاپی، شب‌نامه در این اثر دیده می‌شود، اما نظر من این است برای این‌که این مجموعه‌ها و حرکت ارزشمندی که انتشارات ایده خلاقیت شروع کرده با قدرت ادامه پیدا کند، محتوامحوری و شکل‌سالاری را باید هم‌پای هم دانست. پژوهشگر و محقق باید اعلان وثوق‌الدوله یا سید ضیاءالدین طباطبایی را بتواند در این مجموعه بخواند و بهتر بود محقق متن را از تصویر این اعلان استنساخ کند.
قاسمی با اشاره به برخی مشکلات کتاب «100 اعلان و اعلامیه» اظهار کرد: باز هم تکرار می‌کنم بهتر است محتوامحوری هم‌پای شکل‌سالاری پیش برود که دیگر سال‌های 1308 تا 1324 شمسی در کتاب نیاید، زیرا این تاریخ قمری است. همچنین 1325 تا 1330 شمسی نیز باید به تاریخ قمری بیاید. از طرفی جا به جایی زیرنویس‌ها را نبینیم. کما این‌که زیرنویس اعلان 31 با 32 جا به جا شده، متن اعلان شماره 18 و 45 یکی است! یعنی یک اعلان دوبار در کتاب منعکس شده، همچنان که برخی اعلانها بسیار ریز آمده و اصلا قابل خواندن نیست. اعلان 61 که متن دو صفحه‌ای دارد، نصف آن در کتاب ناقص آمده است. شرح اعلان 69 باید اصلاح شود، این اعلان که فوق‌العاده ضمیمه شماره 24 روزنامه مجلس است که در کتاب اعلان فوت مظفرالدین‌شاه نوشته شده، اعلان فوت مظفرالدین شاه یک اعلان دیگری است و این شرح باید تغییر کند.
وی در پایان سخنانش از ناشر، گردآورنده، طراح، مقدمه نویسان (آیدین آغداشلو و شهروز مهاجر) قدردانی کرد.
انتشار «100 اعلان و اعلامیه» مقدمه یک پژوهش دانشگاهی شد
علی ططری در ادامه این نشست با اشاره به غفلت از پژوهش در حیطه اعلانها گفت: چرا تا کنون اعلانها مورد بررسی قرار نگرفتند. دلیل غفلت این است که اعلانها و اعلامیه‌ها در دسترس نبودند و منتشر نشده بودند. انتشار اثر حسن‌زاده گام نخست این عرصه است و به محض این‌که کتاب در دسترس بنده قرار گرفت با چند مدیرگروه تاریخ دانشگاه‌ها کشور تماس گرفتم و گفتم پس از انتشار این کتاب، زمان آن رسیده که اکنون اعلانها عنوان تز دکتری دانشجویان لحاظ شود. موفقیت اولیه نیز گرفته شد و به نوعی گام نخست برای یک پژوهش دانشگاهی در این مورد برداشته شد.
مدیر مرکز اسناد کتابخانه و موزه مجلس شورای اسلامی ادامه داد: همان‌طور که استاد قاسمی به برخی مشکلات اثر حسن‌زاده اشاره کرد، بنده نیز به طور گذرا برخی موارد را تذکر می‌دهم. اگرچه مولف پس از سال‌ها تلاش یک مجموعه را در اختیار علاقه‌مندان و پژوهشگر این عرصه قرار داده، و این اثر کاری کم‌نظیر است. همچنین مقدمه آغداشلو و مهاجر جای قدردانی دارد. مهاجر در مقدمه خوب خودش منابع و اسناد را بررسی کرده و این مقدمه می‌تواند یکی از بهترین مقاله‌هایی باشد که درباره اعلانها نوشته شده است. از طرفی کار به لحاظ فیزیکی از نظر طراحی جلد، کاور و کاغذی که انتخاب شده در حد ایده‌آل است.
وی بیان کرد: بنده در انتشار این مجموعه دو انتظار از حسن‌زاده داشتم؛ نخست این‌که باید یکسان‌سازی تاریخی اعلانها انجام می‌شد یعنی یا تاریخ قمری و یا تاریخ شمسی برای آنها صورت می‌گرفت. این یکسان‌سازی باعث می‌شد که اسناد سال 1308 تا 1324 قمری در وسط اثر گنجانده نشود.
ططری عنوان کرد: از لحاظ محتوایی نیز کاش توضیح بیشتری درباره اسناد در کتاب داده می‌شد. با وجود این برخی مشکلات درباره تعدادی از اعلانها وجود دارد. مثلا اعلان شماره هفت؛ برگ رسید وجه از اداره نظمیه سال 1333 و یا اعلان شماره 33؛ نمونه قبض وزارت مالیه است. ضمن این‌که در این اثر دوبار از تعرفه‌های انتخاباتی ایالت آذربایجان و دومین دوره انتخابات مجلس شورای ملی استفاده شده و همچنین اعلان شماره 96 که در زمره اعلانها و اعلامیه‌ها قرار نمی‌گیرد.
وی ادامه داد: درمورد اعلان اداره مالیه درست عمل شده و برگ پرداخت آورده شده که این برگه آن اعلامیه مالیاتی است که در آن چنین محتوایی آمده که مردم شما باید مالیات خود را در این فبوض و تحت این شرایط بنویسید.
در این نشست همچنین میرزایی و مولف کتاب درباره ضرورت انتشار چنین کتاب‌هایی سخن گفتند. در پایان برخی حضار نسبت به انتقادهایی که سخنرانان به اثر حسن‌زاده داشتند، اعتراض کردند و صرف انتشار کتاب را گام مهمی در عرصه اعلانها دانستند.
نظر شما