خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- امروز 25 آبان برابر با سالروز درگذشت ستارخان، سردار ملی است. از اطلاعات جسته و گریخته‌ای که از وی به دست آمده، درمی‌یابیم که وی با پدر خود در روستاهای اطراف ارسباران به شغل پارچه‌فروشی مشغول بود. ستارخان پس از قتل برادرش اسماعیل به دست نیروهای دولتی به همراه خانواده خود به تبریز مهاجرت کرد و در محله امیرخیز اقامت گزید و از داش‌ها و لوطی‌های آن محله شد.
وی مدتی جزو سواران حاکم خراسان بود، از آنجا به عتبات عالیات سفر کرد، پس از چندی به تبریز بازگشت و به مباشری املاک محمدتقی صراف در سلمان مشغول شد. سپس به توصیه رضاقلی‌خان سرتیپ وارد خدمت قراسوران (ژاندارمری) و حفاظت راه مرند و خوی به او محول شد. چندی بعد مورد توجه مظفرالدین میرزا (ولیعهد) قرار گرفت، ضمن دریافت لقب خانی، از تفنگ‌داران ولیعهد در تبریز گمارده شد. ستارخان بنابر عادت لوطی‌گری در یکی از درگیری‌های خود با مامورین محمدعلی میرزا (ولیعهد) در تبریز، مورد تعقیب قرار گرفت، از شهر گریخت. سپس با وساطت بزرگان و معتمدین محل به شهر بازگشت و دلالی اسب را پیشه خود کرد. در سال ١٣٢٥ق انجمن ایالتی آذربایجان به واسطه رشادت‌های ستارخان و باقرخان به آنان لقب سردار ملی و سالار ملی اعطا کرد.
با شروع انقلاب مشروطه در تهران و گسترش آن در سراسر کشور، مجاهدین و آزادیخواهان آذربایجانی و قفقازی به فرماندهی ستارخان و باقرخان به حمایت از مشروطیت قیام کردند و در مقابل قوای ٣٥ تا ٤٠ هزار نفری اعزامی از مرکز و خوانین محلی به فرماندهی عبدالمجید میرزا عین‌الدوله که برای سرکوبی قیام تبریز اعزام شده بودند به‌شدت مقاومت و از تسلط آنها به شهر ممانعت کردند. تبریز به مدت ١١ ماه توسط قشون دولتی محاصره شد و از ورود آذوقه به شهر جلوگیری به عمل آمد. زندگی بر مردم بسیار سخت و طاقت‌‌فرسا شد. نهایتا با وساطت قنسول‌های روس و انگلیس و موافقت دولت‌های طرفین عده‌ای از قوای روسیه به تبریز وارد شدند و راه جلفا را برای ورود آذوقه باز کردند. در نتیجه محاصره شهر به پایان رسید و سربازان دولتی و خوانین محلی مخالف مشروطیت از اطراف تبریز دور شدند. بدین‌ترتیب نقشی که ستارخان و باقرخان در دفاع از مشروطه و تبریز داشتند به پایان رسید.
با حضور سربازان روسی در تبریز موقعیت برای ستارخان و باقرخان سخت و خطرناک شد. آنها به اتفاق جمعی دیگر از سران آزادیخواه به قنسولگری عثمانی پناهنده شدند. سپس تحت فشار روس‌ها و بنابر دعوت آیت‌الله محمدکاظم خراسانی به همراه جمعی از مجاهدین در روز هشتم ربیع‌الاول ١٣٢٨ق به تهران مهاجرت کردند. در تهران استقبال شایانی از آنها به عمل آمد و از طرف مجلس شورای ملی مورد تجلیل قرار گرفتند و دو لوح نقره‌ای طلاکوب به ستارخان و باقرخان اهدا شد و برای هر کدام ماهیانه مبلغ هزار تومان مقرری از طرف مجلس تعیین شد و در پارک اتابک (محل فعلی سفارت شوروی) اسکان یافتند.
در جریان ترور آیت‌الله سیدعبدالله بهبهانی، دولت مشروطه تصمیم به خلع سلاح گروه‌های مسلح گرفت، ستارخان با این امر مخالفت کرد و با قوای دولتی به جنگ پرداخت، در این جنگ پای او تیر خورد و تسلیم شد و ٣٠ تن از نیروهای وی کشته و ٣٠٠ تن اسیر شدند. وی چهار سال پس از این واقعه در تاریخ ٢٨ ذی الحجه ١٣٣٢ درگذشت و در باغ طوطی در جوار حضرت عبدالعظیم به خاک سپرده شد.
کتابشناسی ستارخان، سردار ملی
به بهانه درگذشت ستارخان به جستجو در اطلاعات ثبت شده در سایت موسسه خانه کتاب با کلیدواژه «ستارخان» پرداختیم که اطلاعات زیر حاصل این جستجو است. با این وجود باید اذعان کرد که این کتابشناسی کامل نیست زیرا در تمام کتاب‌هایی که به مشروطه و تاریخ آذربایجان پرداخته‌اند، نیز ردی از این سردار ملی می‌توان یافت. همچنین در برخی خاطرات رجال دوره پایانی قاجار نیز از وی سخن به میان آمده، که این آثار را نیز باید در نظر گرفت.
با این وجود در کتابشناسی زیر که بازه زمانی آن سال 1357 تا به امروز تعیین شده، تنها 26 اثر اختصاصا به این قهرمان جریان مشروطه پرداخته است. با این حال نگاهی به اسامی مولفان کتاب‌هایی که به شرح زندگی و حماسه ستارخان پرداخته‌اند، حاکی از این است که همشهریان وی بیش از سایر پژوهشگران به تالیف و انعکاس ستارخان در تاریخ ایران کوشیده‌اند. اگرچه آمار آثار به ثبت رسیده درباره سردار ملی در میان ناشران تهرانی و شهرستانی چندان تفاوتی ندارد. همچنین مولفان خارجی نیز با نگارش کتاب‌هایی وی را مورد تفقد خود قرار داده‌اند.
1- ستارخان و جنبش آذربايجان
نريمان حسن‌زاده ؛ مترجم:پرويز زارع‌شاهمرسي - شيرازه - 232 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 3 سال 1390 - 1000 نسخه - 70000 ريال
2- ستارخان سردار ملي در آئينه زمان به انضمام كلمات قصار، شجره‌نامه، ديدگاه‌هاي مشاهير و رواياتي از سرگذشت سردار
محمدحسن پدرام - اختر - 144 صفحه - وزيري (شوميز) - چاپ 1 سال 1390 - 1000 نسخه - 35000 ريال
3- دو نقد تاريخي در مورد شاه اسماعيل و ستارخان
محمدحسن پدرام - اختر - 104 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 1 سال 1390 - 1000 نسخه - 25000 ريال
4- ديدار با همرزم ستارخان
نصرت‌الله فتحي ؛ به‌اهتمام:رضا همراز - نشر آذربايجان - 344 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 1 سال 1390 - 1000 نسخه - 65000 ريال
5- مجموعه كلمات قصار و سخنان ستارخان (به انضمام خاطرات و ديدگاه‌هاي مشاهير موافق و مخالف سردار)
محمدحسن پدرام - اختر - 214 صفحه - وزيري (گالينگور) - چاپ 1 سال 1389 - 1000 نسخه - 55000 ريال
6- ستارخان، خياباني، ميرزا كوچك جنگلي: ايران رها از فقر و ظلم
شاپور رواساني - اطلاعات - 220 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 1 سال 1389 - 2100 نسخه - 18000 ريال
7- گنجينه تاريخ ايران سه سردار بزرگ ايران (ستارخان - باقرخان - ميرزاكوچك خان جنگلي)
گردآورنده:فرحناز هادي‌پور برزگر - پل،خلاق - 96 صفحه - خشتي (شوميز) - چاپ 1 سال 1389 - 5000 نسخه - 25000 ريال
8- ديدار همرزم ستارخان
نصرت‌الله فتحي - ياران - 344 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 1 سال 1388 - 2000 نسخه - 52000 ريال
9- ستارخان
عباس پناهي‌ماكوئي ؛ مترجم:غلام خاتون - اختر - 794 صفحه - وزيري (گالينگور) - چاپ 1 سال 1388 - 1650 نسخه - 125000 ريال
10- قيام آذربايجان و ستارخان
اسماعيل اميرخيزي - آيدين - 552 صفحه - وزيري (گالينگور) - چاپ 1 سال 1388 - 1000 نسخه - 120000 ريال
11- تحقيقي پيرامون عاملين فاجعه شوم پارك اتابك و تراژدي ستارخان
محمدحسن پدرام - اختر - 610 صفحه - وزيري (گالينگور) - چاپ 1 سال 1387 - 1000 نسخه - 88000 ريال
12- روزي روزگاري ستارخان
علي ناصري ؛ تصويرگر:عليرضا جلالي‌فر ؛ ويراستار:سارا كاوندي - اميركبير، كتابهاي‌شكوفه - 108 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 1 سال 1387 - 5000 نسخه - 11000 ريال
13- ستارخان و جنبش آذربايجان
نريمان حسن‌زاده ؛ مترجم:پرويز زارع‌شاهمرسي - شيرازه - 232 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 1 سال 1386 - 1000 نسخه - 46000 ريال
14- ستارخان
محمد احمدپناهي - ترفند - 112 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 4 سال 1386 - 2000 نسخه - 14000 ريال
15- ستارخان
محمد احمدپناهي - ترفند - 112 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 3 سال 1384 - 1500 نسخه - 11000 ريال
16- ستارخان
محمد احمدپناهي - ترفند - 112 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 2 سال 1383 - 1500 نسخه - 9000 ريال
17- ستارخان ائل قهرماني: مجموعه اشعار
شاعر:فرج فاتحي - نيك‌آموز - 136 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 1 سال 1381 - 2000 نسخه - 12500 ريال
18- ستارخان
محمد احمدپناهي - ترفند - 112 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 1 سال 1381 - 3000 نسخه - 7000 ريال
19- ستارخان
عبدالمجيد نجفي ؛ ويراستار:احمد بروجردي - سازمان پژوهش و برنامه ريزي آموزشي، دفتر انتشارات كمك آموزشي - 132 صفحه - پالتويي (شوميز) - چاپ 2 سال 1380 - 10000 نسخه - 3000 ريال
20- قيام آذربايجان و ستارخان
اسماعيل اميرخيزي - موسسه انتشارات نگاه - 578 صفحه - وزيري (گالينگور) - چاپ 1 سال 1379 - 3000 نسخه - 35000 ريال
21- ستارخان
عبدالمجيد نجفي - سازمان پژوهش و برنامه ريزي آموزشي، دفتر انتشارات كمك آموزشي - 132 صفحه - پالتويي (شوميز) - چاپ 1 سال 1378 - 10000 نسخه - 2500 ريال
22- جنگ‌نامه تبريز (دلاوريهاي ستارخان و باقرخان و مردم تبريز)
به‌اهتمام:بهرام بيات‌سرمدي ؛ شاعر:محمود تندري - صفي عليشاه - 284 صفحه - وزيري (گالينگور) - چاپ 1 سال 1377 - 3000 نسخه - 12500 ريال
23- پژواك سيماي ستارخان در ادبيات آذربايجان
م. عافيت ؛ مترجم:اسد بهرنگي - نشر بهرنگي - 58 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 1 سال 1376 - 2000 نسخه - 1600 ريال
24- ستارخان: سردار ملي و نهضت مشروطه
محمد احمدپناهي - كتاب نمونه - 512 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 1 سال 1376 - 5000 نسخه - 9500 ريال
25- ستارخان
محمود احيايي ؛ نقاش:محمدحسين تهراني - كورش - چاپ 1 سال 1369 - 10000 نسخه - 450 ريال
26- حماسه ستارخان
عباس پناهي‌ماكوئي ؛ مترجم:كيخسرو كشاورزي - موسسه انتشارات اميركبير - 855 صفحه - چاپ 1 سال 1359
دوشنبه ۲۵ آبان ۱۳۹۴ - ۱۳:۱۳
نظر شما