به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «تاریخ اجتماعی ایران در عصر آل‌بویه» با عنوان فرعی «وفاداری و رهبری در ادوار آغازین جامعه اسلامی» تالیف روی متحده با ترجمه محمد دهقانی تلاش می‌کند تا تصویر روشنی از ساختار جامعه این عصر و پیوندها و روابط اجتماعی در قرن‌های چهارم و پنجم هجری را ارائه دهد.
چرا دستگاه سیاسی آل‌بویه کارآمد بود؟
کتاب «تاریخ اجتماعی ایران در عصر آل‌بویه» در چهار فصل تنظیم شده که سرفصل‌های آن عبارتند از «مقدمه»، «وفاداری‌های اکتسابی»، «وفاداری‌های گروهی» و «عدالت، سلطنت و شکل جامعه».
در یادداشت مترجم درباره نام اصلی کتاب آمده است: «نام اصلی ترجمه‌ای که در دست دارید وفاداری و رهبری در ادوار آغازین جامعه اسلامی است، اما چون موضوع اصلی آن حکومت آل‌بویه و اوضاع اجتماعی قلمروهای آن (شامل نواحی مرکزی و غربی ایران و مناطق شرقی و مرکزی عراق امروزی) است، عنوان ترجمه به «تاریخ اجتماعی ایران در عصر آل‌بویه» تغییر یافت تا برای خواننده ایرانی رساتر و ملموس‌تر باشد.»
روی متحده در «پیشگفتار مولف بر چاپ دوم کتاب» در رابطه با علت نوشتن کتاب «تاریخ اجتماعی ایران در عصر آل‌بویه» می‌نویسد: «آگاهی از عللی که مرا به نوشتن این کتاب ترغیب کرد شاید برای خوانندگان مفید باشد. من پایان‌نامه دکتری خود را درباره دستگاه اداری غرب ایران در این دوره نوشته بودم. بعدا کتابی (که مثل پایان‌نامه‌ام هنوز منتشر نشده است) درباره تاریخ سیاسی همین دوره و ناحیه نوشتم، اما هیچ‌یک از این دو دستنویس باب طبعم نبود؛ چون هیچ‌یک این نکته را برای خواننده روشن نمی‌کرد که دستگاه‌های سیاسی و اداری‌ای که توصیف کرده بودم چرا در جوامع متعلق به خود کارآمد بوده‌اند.
در آن زمان، همکار دانشگاهی مهربانی داشتم که عادت آزاردهنده‌ای داشت و آن اینکه بسیاری از گفت‌وگوهایش را با این حرف شروع می‌کرد: «مدیون لطف منی». ناگهان به این فکر افتادم که اگر می‌توانستم بفهمم گفتن این حرف در عراق و غرب ایران در قرن‌های دهم و یازدهم چه معنایی داشته است گامی بلند به‌سوی فهم این نکته برمی‌داشتم که در آن روزگاران، به‌ویژه در دوره‌ای که پس از فروپاشی خلافت، امور عمومی نسبتا آشفته می‌نمود، حکومت و بسیاری از دیگر اجزای جامعه کار خود را چگونه انجام می‌دادند. به بازخوانی منابع خود پرداختم و حاصل کار کتابی شد که اینک در دست دارید.» (ص 12)
افزایش ترجمه آثار فلاسفه یونان باستان
مولف در پیشگفتار خود در چاپ دوم کتاب آورده است: «این کتاب می‌کوشد ساختار اجتماعی غرب ایران و جنوب عراق را در قرن‌های دهم و یازدهم میلادی توصیف کند و گزارشی به‌دست دهد از تعهدات اجتماعی‌ای که این ساختار را پدید می‌آوردند.» (ص 15)
در فصل نخست «مقدمه» با اشاره به ارتباط تسامح و ترجمه کتاب‌هایی از فلاسفه یونان باستان آمده است: «تسامح دربار آل‌بویه با آزاداندیشی‌ای که ویژگی بخش اعظم حیات فکری این دوره بود کاملا تناسب داشت. ترجمه‌های عربی بی‌شمار از فلاسفه یونان باستان در دوره‌ای پیش‌تر از آن انجام شده بود؛ و در دوره آل‌بویه، فیلسوفان مسلمان (و شماری از فلاسفه مسیحی و یهودی عرب‌زبان خاور نزدیک) در استفاده از سبک تحلیلی و متفکرانه‌ای که در این ترجمه‌ها می‌یافتند کاملا آزاد بودند، لیکن آثاری که فلاسفه و متکلمان مسلمان می‌نوشتند با عقاید اصلی بیشتر مسلمانان پیوندی نامعلوم داشت؛ تفکر نظری مسلمانان هنوز به آن نقاط توافقی دست نیافته بود که به شاخص عام دوره‌های بعد تبدیل شد.» (ص 44)
«وفاداری‌های اکتسابی» در فصل دوم مورد بحث قرار گرفته به طوری که در این رابطه می‌خوانیم: «برقراری وفاداری بر پایه تبادل نامحدود نعمت و قدردانی نیازمند زمان بود؛ به‌ویژه وقتی چند ولی‌نعمت بر سر وفاداری ذی‌نفعانی یکسان رقابت می‌کردند. ناظران معاصر آل‌بویه به روشنی می‌دانستند که آل‌بویه (و رقبایشان) در تلاش‌‌اند که با سپاهیانشان پیوند وفاداری برقرار کنند، و می‌دیدند که استحکام قدرت آنها بازتاب مستقیم موفقیت آنان در این کار است. سلسله وقایعی که آل‌بویه را به‌سوی تسلط بر مردمان زادگاهشان، یعنی دیلمیان، سوق داد، نشان‌دهنده موفقیت تدریجی آنها در ایجاد این پیوندهاست.» (ص 95)
اهمیت اخوت‌های صوفیانه، در پایان دوره آل‌بویه
فصل سوم «وفاداری‌های گروهی» درباره ظهور اخوت‌های صوفیانه آمده است: «تصوف عملی و فردی ظاهرا در دوره آل‌بویه در غرب ایران گسترش می‌یافت، وقتی می‌خوانیم که ابراهیم‌بن شیبان ابواسحاق القرمیسینی (د.348) شیخ صوفیه جبال بود، می‌شود حدس زد که نسبت به یوسف رازی جایگاهی محترم‌تر داشته است. اخوت‌های صوفیانه، که فقط در پایان دوره آل‌بویه اهمیت یافتند، سازمان‌های مشخصی با اعضای معین بودند و گاهی مراسم تشرف داشتند. بنابراین، چنین اخوت‌هایی با رهبری قوی‌تر کاملا انطباق داشتند و سران این اخوت‌ها اغلب رهبرانی با اقتدار چشمگیر بودند.» (ص 166)
روی متحده در فصل پایانی «عدالت، سلطنت و شکل جامعه» با اشاره به برخی اصطلاحات عصر آل‌بویه می‌نویسد: «حکومت آل‌بویه، که اساسا وارث عباسیان بود، نوعی نظام حکومتی نامتمرکز را پذیرفت، و این تمرکززدایی بر نحوه تعریفی تأثیر نهاد که اجتماع مبتنی بر وظیفه اخلاقی و حکومت از ارتباط با یکدیگر داشتند. آنچه تا اندازه‌ای تمرکززدایی را بر آل‌بویه تحمیل کرد ضعف نظامی و مالی آنها بود که به نوبه خود موجب تحول سریع شیوه‌های اداری در میان آل‌بویه شد و بعدا دیگر بخش‌های جهان اسلام از آن تقلید کردند.
حکومت بخش عمده‌ای از حقوق مالی خود را کنار نهاد و به‌صورت اقطاعات به خدمتکارانش واگذار کرد (اقطاع عبارت بود از درآمد حکومت، که گردآوری و نگهداری آن به کسانی محول می‌شد که حکومت تعیین می‌کرد) طوایف و قبایل هرچه بیشتر اجازه می‌یافتند که بر مناطق خودمختار مسلط شوند، و به آنها خفاره («حق حمایت») پرداخت می‌شد، ظاهرا برای اینکه فرمانبردار باشند، اما اغلب، در عمل، به این منظور رعایای یکجانشین حکومت را چپاول نکنند.» (ص 200)
کتاب «تاریخ اجتماعی ایران در عصر آل‌بویه» با عنوان فرعی وفاداری و رهبری در ادوار آغازین جامعه اسلامی تالیف روی متحده با ترجمه محمد دهقانی در 209 صفحه، شمارگان یک‌هزار و 100 نسخه به قیمت 17 هزار و 500 تومان از سوی نشر نامک منتشر شده است.
چهارشنبه ۱۸ فروردین ۱۳۹۵ - ۰۸:۳۰
نظر شما