به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، 17 تیرماه سالروز بسته شدن پیمان سعدآباد است. این پیمان میان ایران، عراق، ترکیه و افغانستان منعقد شد. برای دریافتن جزئیاتی از این پیمان سراغ سه کتاب «تاریخ ایران» تالیف دکتر رضا شعبانی، «ایران از کودتا تا اشغال» (جلد هشتم مجموعه تاریخ کهن و معاصر ایران زمین) تالیف دکتر علی‌اکبر ولایتی و «سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی» نوشته عبدالرضا هوشنگ مهدوی رفتیم.
رد‌پای سیاست‌ها و تبلیغات هدفمند انگلیسی‌ها
ولایتی در کتاب «ایران از کودتا تا اشغال» با اشاره به نقش انگلیس در تعیین روابط ایران با همسایگان خود از جمله ترکیه آورده است: «در روابط ایران و ترکیه، علاوه بر عوامل گوناگون، تمایل و بسترسازی کشورهای دیگر، به ویژه انگلیس، نیز تأثیر داشت. انگلیس با تشکیل حکومت‌های دست‌نشانده یا طرف‌دار خود در مرزهای شوروی و هندوستان، این دولت‌ها را بلاگردان یا ضربه‌گیر هند کرد؛ بدین ترتیب که در ایران و افغانستان و عراق حکومت‌های مورد نظر خودش را روی کار آورد. از طرفی، سیاست ترکیه نیز غرب‌گرایی بود و، در آخر، در جبهه‌بندی‌ها در کنار انگلیس قرار می‌گرفت.
در بخش دیگری از همین کتاب درباره مقدمات پیمان سعدآباد می‌خوانیم: «شوروی نیز به نزدیکی کشورهای یاد شده به یکدیگر به دیده موافق می‌نگریست و برداشت مقامات آن کشور این بود که در بلند مدت این کشورها با تشکیل اتحادیه‌هایی، از نفوذ انگلیس در این منطقه خواهند کاست و همچنین موجبات امنیت مرزهای جنوبی آن کشور فراهم خواهد آمد. البته در این تحلیل روس‌ها، رد‌پای سیاست‌ها و تبلیغات هدفمند انگلیسی‌ها نیز محتمل به نظر می‌رسد. به هر حال، نزدیکی کشورهای ایران و عراق و ترکیه و افغانستان مقدمات انعقاد پیمان سعدآباد را در سال 1316 ش/ 1937 م فراهم کرد.»
حلقه آهنین انگلیسی‌ها در سرحدات آسیایی
شعبانی نیز در کتاب «تاریخ ایران» در شرح سیاست خارجی عصر پهلوی نخست با تکیه بر انگلیس می‌نویسد: «سیاست خارجی دولت در آن روزگار، در درجه اول در ده کلمه خلاصه می‌شد: «جلب کامل رضایت انگلیسی‌ها و ایجاد نارضایتی در میان روس‌ها، انگلیسی‌ها مقاصد خود را چه در زمینه‌های سیاسی و چه [در بخش‌های] اقتصادی به دست پهلوی انجام می‌دادند و در واقع با الغاء امتیاز نشر اسکناس در بانک شاهنشاهی ایران با ترکیه، افغان،عراق و عربستان نیز روابط سیاسی برقرار کرده بود.»
مولف «تاریخ ایران» درباره حل اختلاف ایران با کشورهای همجوار آورده است: «انگلیسی‌ها برای آنکه حلقه‌ای آهنین در سرحدات آسیایی روسیه بوجود آورند، ضروری می‌دیدند که بین ایران، ترکیه، عراق و افغانستان موجبات حسن تفاهم و دوستی فراهم شود و اختلافات میان آنان برطرف گردد.
روز 17 مهر 1314 ه.ش در ساختمان هیأت نمایندگان ایران در ژنو طرح عهدنامه عدم تعرض بین نمایندگان دول ایران و ترکیه و عراق و همچنین طرح عهدنامه حل اختلافات به طریق مسالمت‌آمیز بین دولت ایران و عراق امضا شد و در 29 آبان ماه همان سال افغانستان نیز الحاق خود را به عهدنامه مذکور اعلام داشت و مقدمات انعقاد پیمان سعدآباد فراهم شد. روز 17 تیر 1316 ش وزرای خارجه ایران، افغانستان، عراق و ترکیه در کاخ سعدآباد پیمان موردنظر را امضا کردند.»
زیان‌های فراوانی که ایران از پیمان سعدآباد متحمل شد
مهدوی نیز در کتاب «سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی» با ذکر مفاد این پیمان، درباره آن چنین اظهار نظر کرده است: «پس از امضاء شدن این پیمان، رضاشاه طی نطقی که به مناسبت افتتاح دوره 11 مجلس شورای ملی ایراد کرد، در این رابطه اظهار داشت: «پیمان سعدآباد در مشرق زمین بی‌سابقه بوده و در این هنگام که امور عالم مشوش است، مدد بزرگی به بقای صلح جهان خواهد بود.» این در حالی بود که ایران زیان‌های فراوانی را از انعقاد این معاهده متحمل شد.»
پنجشنبه ۱۷ تیر ۱۳۹۵ - ۰۹:۰۰
نظر شما