خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- سیدحسن حسینی، استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران بیش از سه دهه از عمر علمی خود را صرف مطالعه و بررسی آسیب‌های اجتماعی در ایران کرده است. وی صاحب تالیفات متعددی مانند «مجموعه تحلیل‌های آسیب‌های اجتماعی در ایران (کودکان کار و خیابان)»، «مجموعه تحلیل‌های آسیب‌های اجتماعی در ایران (جامعه‌شناسی نظام گسیختگی خانواده و طلاق)» و «جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی در رسانه» است. از وی به زودی ویراست جدیدی از ترجمه کتاب «نظریه‌های جامعه‌شناسی طردشدگان اجتماعی» به کوشش سید حسن حسینی وارد بازار نشر می‌شود. کتاب «خانواده و اعتیاد» نوشته سیلوی آنژل و پی یر آنژل نیز اثر جدیدی از حسینی است که در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است. با وی درباره این دو کتاب و نیز پیشینه تولیدات مکتوب در حوزه علوم انسانی در اروپا به ویژه فرانسه به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
 
در ابتدا درباره ویراست دوم کتاب «نظریه‌های جامعه‌شناسی طردشدگان اجتماعی» توضیحاتی را ارائه بفرمایید؟ علت انتخاب این کتاب برای ترجمه چه بوده است؟

نخستین ترجمه من همین کتاب «نظریه‌های جامعه‌شناسی طردشدگان اجتماعی» است که به تئوری‌های طرد‌شدگان اجتماعی می‌پردازد. مولف کتاب کسی است که در حوزه علوم اجتماعی و انسان‌شناسی کار کرده و استاد دانشگاه مون پلیه است. من از سال 1365 که وارد دانشگاه تربیت معلم شدم، درس‌های جامعه‌شناسی خانواده، متدولوژی و جامعه‌شناسی انحرافات را تدریس کردم. در همه این سال‌ها یکی از نکاتی که در ایران و در فرانسه به آن توجه داشتم این بود که رابطه‌ای بین طرد شدگی اجتماعی، انحرافات، منحرف شدن و طردشدگی اجتماعی وجود دارد. بنابراین این بحث را دنبال می‌کردم تا زمانی که در کتابخانه جامعه‌شناسی دانشگاه نانسی به این کتاب برخوردم.

جای این کتاب در ایران خالی بوده، چون در دوره دکترا  واحد جامعه شناسی طرد اجتماعی وجود داشت اما در آن ما معلولان را طردشدگان می‌دانستیم در حالیکه طردشدگان اجتماعی امر کلانی است به ویژه اینکه بحث خودی و غیرخودی در جامعه ما بسیار مطرح است. طرد اجتماعی منحصر به خانواده و اداره نیست و جامعه ما در دایره طرد اجتماعی گرفتار شده و این یکی از ویژگی‌های جامعه‌ سنتی است. در جامعه‌ای که با دیگری بودن برخورد شدیدتر می‌شود طرد اجتماعی پررنگ‌تر است.

یکی از ویژگی‌های کتاب این است که نشان می‌دهد ما جامعه‌شناسان می‌توانیم سخنان خود را به صورت علمی بیان کنیم اما این سیاسیون هستند که باید دید آیا گوش شنوایی برای شنیدن این سخنان دارند یا خیر؟

با توجه به فضایی که در جامعه فرانسه برای اقلیت‌ها و مهاجران بوده نویسنده در این کتاب می‌خواسته گوشزد علمی درباره این موضوع داشته باشد. از سوی دیگر این کتاب حدود 20 سال پیش در فرانسه چاپ شده اما پیش‌بینی‌های آن را امروز در فرانسه می‌بینیم. ما برای یهودی‌ها در جامعه اروپایی‌ طرد تاریخی داریم که یکی از آن‌ها طرد عدم مالکیت در دوره فئودالی بوده اما این محدودیت باعث می‌شود که آن‌ها در مبادلات بانکی و صرافی فعال شوند. پس همیشه طرد از طرف جامعه موجب از بین رفتن جامعه طرد شده نیست.

این اتفاق امروز در جامعه فرانسه نسبت به مسلمانان وجود دارد که توسط مولف پیش‌بینی شده است. در جامعه ما نیز حکومت نقادان خود را طرد می‌کند به همین دلیل نقد به سطوح پایین و بچه‌گانه رسیده است. بنابراین عده‌ای به دلیل اینکه می‌خواهند مخالفت خودشان را بیشتر نشان دهند نافرمانی‌های مدنی می‌کنند. به زودی چاپ دوم این کتاب با اصطلاحات ترجمه‌ای بهتری روانه بازار نشر می‌شود.
 
استاد کتاب «خانواده و اعتیاد» عنوان اثر جدیدی است که اخیرا از شما منتشر شده و به مساله‌ای پرداخته که در ایران کمتر مورد توجه بوده است؟ لطفا در این باره توضیحاتی را ارائه بفرمایید؟
 
از زمانی که در فرانسه دکترای خود را آغاز کردم، استاد راهنمای من یک موسسه مطالعات اجتماعی داشت که من هم عضو بودم. در آن موسسه مطالعات منطقه‌ای درباره اعتیاد صورت می‌گرفت. بلژیک، آلمان، هلند و فرانسه روی این موضوع کار می‌کردند. در سال 1376 نیز یکی از استادان من به ایران آمد و کنفرانسی هم درباره اعتیاد داشت. من نیز در ایران در این باره کارهای تحقیقاتی انجام دادم که هنوز به صورت کتاب منتشر نشده است. به هر حال به این نتیجه رسیدم که یکی از ابعاد اصلی اعتیاد، خانواده است که گاهی حتی به دنبال خود فرد معتاد، به اعتیاد دچار می‌شوند.

در فرانسه با مشورتی که با یکی از استادان داشتم با این کتاب برخورد کردم. کتاب حاصل پژوهش 15 ساله مولفان است و مخاطب آن روانشناسان، جامعه‌شناسان و مشاوران است. زبان کتاب ساده و روان است تا برای مخاطب عام هم قابل استفاده باشد. برخی از بخش‌های کتاب نیز به دلیل اینکه با جامعه ما تناسب نداشته حذف شده است. به هر حال کتاب مباحث بسیار مفیدی دارد و ما می‌توانیم این کتاب را برای مشاوران در دفاتر ترک اعتیاد و بهزیستی استفاده کنیم. بسیاری از تجاربم در ایران هم در این کتاب آمده است.

به نظر می‌آید که تجارب مراکز ترک اعتیاد ما به شدت متکی بر دارو است و با توجه به اینکه اعتیاد در مرحله ترک جسمی متوقف می‌شود نمی‌تواند منجر به عدم بازگشت فرد به اعتیاد شود.
 
چون ما در ترک جسمی متوقف شدیم دائما بازتولید اعتیاد در جامعه را داریم البته انجمن آفتاب یا گمنام در این باره خوب کار کرده است. اعتیاد امر اجتماعی است و در اثر شکست‌های عاطفی، اقتصادی و اجتماعی به مرگ پناه می‌بریم. اعتیاد یک مرگ تدریجی و فراموشی است، بنابراین اولین پله این است که ما نقاط کور شکست‌ها را پیدا کنیم که از این خودکشی‌ها جلوگیری کنیم. بعد از ترک جسمی محیط اجتماعی مهم است. شهرداری تهران در یکی از مناطق‌ بررسی کرده که از هر دو خانواده یک خانواده درگیر فرد معتاد است پس نقشه خانواده و محله در این باره بسیار مهم است.

فقدان فرزند، وابستگی یک فرزند به فرزند، مشکلات اجتماعی و... در جامعه ما دست به دست داده که افراد به مواد مخدر پناه ببرند. از سوی دیگر چون ما در ایران مصرف علنی مشروبات الکلی نداریم افراد به راه‌های میان‌بر مانند مصرف شیشه و اکستازی می‌روند. در این کتاب البته بیشتر درباره هروئینی‌ها و الکلی‌ها سخن گفته شده است. متاسفانه تعداد معتادان ما به مواد سخت بیشتر از معتادان الکلی در کشورهای دیگر است.
 
استاد تا آنجا که می‌دانم شما مجموعه‌ای از کتاب‌های قدیمی حوزه علوم انسانی در اروپا به ویژه فرانسه را گردآوری کردید که می‌تواند نشان‌دهنده سابقه تاریخی آن‌ها در تولید علم و نظریه در علوم انسانی باشد در این باره بفرمایید؟

یکی از علاقه‌مندی‌های من طی این سال‌ها توجه به سابقه تاریخی تالیف و نگارش در اروپا بوده، چون همه ما می‌دانیم که تمدن بشری با توجه به فرهنگ مکتوب به جلو آمده و توسعه و پیشرفت داشته است و فرهنگ‌ها یکی از ویژگی‌های رشد و توسعه‌شان میزان تولیدات مکتوب آن‌هاست. یکی از سوالات ذهنی من نیز به صورت شخصی این بوده که چرا ما اینجا هستیم و غربی ‌ها آنجا؟ در پاسخ سعی کردم به دوره‌های عقب‌تر بروم و بررسی کنم. یکی از دوره‌هایی که آن را بررسی کردم دوره صفویه به ویژه در تولیدات مکتوب است. اکنون یک کتابخانه 150 میلیون تومانی در فرانسه دارم که از نسخ قدیمی کتاب‌های علوم انسانی در اروپا تشکیل شده است. سعی کردم کتاب‌ها را بیشتر در حوزه علوم انسانی، فلسفه و علوم دینی گردآوری کنم اما در علوم تجربی و پایه هم تعدادی کتاب جمع‌آوری کرده‌ام.

در حوزه جامعه‌شناسی یکی از کتاب‌های قدیمی در فرانسه «جامعه‌شناسی از دیدگاه مردم‌نگاری» است؛ چاپ دوم‌ این کتاب 700 صفحه‌ای در سال 1884 چاپ شده است. یعنی 131 سال پیش از ورود ما به جامعه‌شناسی نگارش شده است. در این کتاب می‌بینید که چه میزان جامعه غربی با سفر به ناشناخته‌ها و سرزمین‌ها عینیت‌بخش در مباحث جامعه‌شناسی و خانواده بوده‌اند.

نکته دیگر این است که مبنای ورود جامعه‌شناسی و علم‌الاجتماع در ایران در دانشگاه تهران و آن درسی که مرحوم صدیقی در دانشکده ادبیات تدریس می‌کرده است. دانشکده علوم اجتماعی در سال 1351 افتتاح می‌شود و کتاب‌هایی که چاپ می‌شود به 1342 برمی‌گردد. این زمان برابر با 1960 است. 80 سال بعد از فرانسوی‌ها ما تازه کتاب جامعه‌شناسی را ترجمه کردیم. این‌ می‌تواند نشان بدهد که ما با این میزان تاخیر چطور می‌توانیم ادعا کنیم که می‌توانیم جامعه‌شناسی اسلامی داشته باشیم. پس کسانی که خودشان کنت، دورکیم و... داشته‌اند، می‌توانند مدعی باشند که جامعه‌شناسی دارند که ویژگی‌های خاص خودش را دارد که باز به نظر من این کتاب نشان می‌دهد تفاوت آلمانی‌ها با فرانسوی‌ها، آمریکایی‌ها و ایتالیایی‌ها چه بوده است چون آمریکایی‌ها مکتب دورکیم را در جامعه‌شناسی دنبال کردند.

در حوزه حقوق، کتاب قوانین و مقررات حقوقی را دارم که در سال 1845 نوشته شده و 170 سال قبل از ماست. ما باید ببینیم که آن زمان که اینها دادگاه داشتند و قضاوت می‌کردند و این کتاب حقوقی‌شان بوده است ما کجا بودیم؟ اکنون اگر فقط درباره حقوق کار در فرانسه متمرکز شوید تعداد صفحات کتابش از این هم بیشتر است. ولی اگر شما می‌بینید حقوق کار یا حقوق زناشویی یا خانواده کتابی به مراتب قطور است به پشتوانه تولیدات مکتوب در این کشور بر می‌گردد.

کتاب دیگری با عنوان «زن در قرن هجدهم» در کتابخانه شخصی‌ام موجود است که در سال 1877 نوشته شده و این اثر نیز تجدید چاپ شده و 138 سال پیش این کتاب منتشر شده است. کتاب دیگری دارم که نشان می‌دهد در آن قرن در فرانسه چه تعداد مدارس دخترانه و پسرانه وجود داشته و می‌بینید که چقدر مدارس دخترانه زیاد است ولی آن زمان ما اصلاً مدرسه نداشته‌ایم. کتاب «توسعه عقاید مذهبی» نیز درباره چگونگی تحول و توسعه یهودیت، مسیحیت و مسلمان بحث می‌کند و یکی از آثاری است که در کتابخانه من موجود است.

کتاب درسی با عنوان «درس تاریخ» در سال 1847 با دوازده چاپ منتشر شده است. 168 سال پیش این کتاب منتشر شده که مجموعه‌ای از تاریخ مقدسات و تاریخ دینی است که در هشت دوره مورد بررسی قرار گرفته و به تاریخ فرانسه پرداخته و کشورهای دیگر را هم بررسی کرده است. جالب است تاریخ پارس‌ها و مادها در این کتاب سه صفحه را به خود اختصاص داده است اما برخی از تمدن‌ها اصلا تمدنی نیستند که در این اثر آمده باشند. تمدن چین در نصف صفحه در کتاب آمده است.

در قرن هفدهم سفرنامه‌نویسی یکی دیگر از تولیدات مکتوب بود که رواج یافت. این در حالی است که سفرای ما خاطرات خود را مکتوب نمی‌کردند. سفیر سابق فرانسه کتاب «عمامه و گل رز» را نوشت که بسیار در فرانسه پرفروش شد. این‌ها منابعی هستند که ما به آن‌ها توجهی نمی‌کنیم. بنابراین وقتی از خودمان می‌پرسیم که چرا امروز در علوم انسانی در این جایگاه قرار داریم بد نیست که این سابقه را مد نظر قرار بدهیم و ببینیم که به چه میزان انباشت علمی در حوزه مکتوبات می‌تواند در رشد و توسعه فرهنگی موثر باشد.