شاید مهمترین کتابی هم که درباره ایران تالیف کرده «تاریخ ادبیات ایران» است. در حقیقت بزرگترین اثر علمی او که حاصل ۳۰ سال کوشش، تحقیق و مطالعه مداوم است، این اثر برجسته است که در چهار جلد منتشر شده و بیشتر از آنکه به تاریخ بپردازد به سیر عقاید و نهضت‌ها مربوط می‌شود و تنها به کتب ادبی قناعت نمی‌کند. این چهار جلد به ترتیب از قدیم‌ترین ادوار تا فردوسی، از فردوسی تا سعدی، دوره تسلط تاتار و نیز سلسله‌های صفویه، قاجاریه و اوایل پهلوی را دربرمی‌گیرد.
خاطرات براون از یکسال زندگی در میان ایرانیان
کتاب «یکسال در میان ایرانیان» حاصل سفر براون است که در سال 1887 یعنی حدود 9 سال پیش از انقلاب مشروطه به ایران آمد. طبق گفته خودش پیش از این سفر فارسی را خیلی خوب صحبت می‌کرده و شرح گفت‌وگو‌هایی را هم که در این سفرنامه نوشته معلوم می‌کند که شناخت او از زبان فارسی خیلی بیشتر از گفت‌وگوهای روزمره بوده است.
براون در فصل نخست این کتاب درباره چگونگی گرایش خود به زبان فارسی و فراگرفتن آن اشاره کرده است. سپس در فصل‌های بعدی به شرح درباره سفر خود از انگلستان به مرزهای ایران و از آنجا به شهرهای آن و خاطرات خود از هر شهر می‌پردازد و در پایان از بازگشت خود به انگلستان می‌گوید.
آشنایی او با ایرانیانی چون ملکم خان و سیدجمال به سه سالی مربوط می‌شود که در لندن برای گرفتن درجه فوق لیسانس تلاش می‌کرد. او را در سال 1877 به عنوان آموزگار کمبریج پذیرفتند و این فرصت مناسبی بود تا به ایران سفر کند. در ایران به مدت یک سال به شهرهایی چون یزد، کرمان، شیراز، تهران، اصفهان و تبریز سفر کرد، با مردم ایران رفت و آمد کرد و با آداب و رسوم طبقات مختلف مانند صوفیان، درویشان و قلندران آشنایی یافت و از طریق دوستی با آنها جلب اعتماد کرد.
براون از تبریز وارد ایران شد و از راه زنجان (به‌خاطر دیدن خرابی‌های قلعه‌های بابیان از زمان جنگ‌شان با دولت) به تهران آمد. از تهران به قم و از آنجا به اصفهان و شیراز و یزد و کرمان سفر کرد. در شهرهایی که مدتی اقامت کرد با بابی‌ها، صوفی‌ها و زرتشتی‌ها رفت و آمد کرد و اطلاعات جالبی درباره باورها و زندگی آنها ارائه داد.
گزارش یک ایرانشناس از انقلاب مشروطه ایران
کتاب «انقلاب ایران» که از آثار مشهور درباره مشروطه ایران است، همان زمان مشروطه تالیف و منتشر شده است و دارای یازده فصل است. براون، براساس اطلاعاتی که در اثر ارتباط با برخی از افراد و گروه‌ها همانند تقی‌زاده، علامه قزوینی و بابی‌ها به دست آورده، و در بعضی موارد با استناد به «تاریخ بیداری ایرانیان» اثر ناظم‌الاسلام کرمانی، «سه سال در دربار ایران» نوشته دکتر فوریه و برخی منابع دیگر وقایع مشروطه را نقل و تحلیل کرده است.
این اثر ارزشمند به شرح جزئیات حوادث سال‌های ۹- ۱۹۰۵ می‌پردازد و ضمن تشریح و تحلیل علل حوادث، دامنه بحث را به وقایع قبلی نیز می‌کشاند. مثلاً رابینو کنسول انگلیس در رشت مجموعه‌ای از مطبوعات دوره مشروطه را فراهم آورد و میرزا محمدعلی خان تربیت کتابی درباره مطبوعات فارسی نوشت و هر دو را به براون دادند. اسمارت شاگرد او و کنسول انگلیس در تبریز و تهران، مور خبرنگار تایمز، میجر استوکس و چرچیل از وابستگان به سفارت بریتانیا از کسانی بودند که به او اطلاعات را منتقل می‌کردند. نامه‌های آنها حاوی نکات جالبی درباره ایران است.
براون در فصل نخست به برخی از جنبش‌هایی که در کشورهای آسیایی و جهان اسلام رخ داده، اشاره کرده است، و سپس به جنبش مشروطه در ایران می‌پردازد. فصل دوم با عنوان امتیاز تنباکو و نتایج آن، به مسافرت‌های ناصرالدین شاه به اروپا و همچنین برخی از اختلاف‌ها و استعفاهایی که در دستگاه حکومتی وی رخ داد پرداخته است.
در فصل سوم به جریان قتل ناصرالدین شاه که ابتدا در روزنامه‌ها به بابیه نسبت داده شده بود پرداخته شده ،که این نظریه از نظر نویسنده نادرست است. فصل چهارم به وقایع و اتفاقات پس از سال 1896 میلادی پرداخته است. فصل پنجم به روی کار آمدن محمدعلی شاه و حوادث پس از آن تا زمان کودتای نافرجام 1907 اختصاص دارد. قرارداد اوت 1907، کودتای 23 ژوئن و انهدام نخستین مجلس عناوین فصل‌های ششم و هفتم کتاب است. دو فصل بعدی به موضوع مبارزه مشروطه‌خواهان در تبریز اختصاص یافته است. اعاده مشروطیت و احمدشاه و حکومت جدید نیز عناوین دو فصل پایانی این کتاب است.
نظر شما