به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست «شناخت‌شناسی تفسیر راهنما و تجلیل از شخصیت قرآنی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی (ره)»، دوشنبه 18 بهمن‌ماه به همت پژوهشکده مطالعات قرآنی و معاونت فرهنگی اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآنی، در پژوهشگاه علوم انسانی برگزار شد.
 
حجت‌الاسلام و المسلمین محمدرضا حشمتی، معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،  مهدی هاشمی، فرزند آیت‌الله هاشمی رفسنجانی،  حسینعلی قبادی، حجت‌الاسلام سید محمدعلی ایازی،‌ حجت‌الاسلام محمدصادق یوسفی مقدم، حجت‌الاسلام سید اسدالله موسوی عبادی، فروغ پارسا و اشرف بروجردی، در این آیین حضور داشتند.
 
فرصت‌آفرینی برای جامعه روحانیت
 حسینعلی قبادی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در آغاز این نشست گفت: اولین ویژگی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، از نظر من به‌عنوان یک محقق علوم انسانی، استراتژیست بودن و به‌ویژه نگاه دائمی نخبگانی ایشان به پدیده‌هاست که همیشه مساله‌شناسانه جلوتر حرکت می‌کردند. دوم این‌که، ایشان برای روحانیت فرصت‌آفرین بوده است. آنقدر که آیت‌الله هاشمی رفسنجانی توانست نظام‌مندی و ساماندهی ایجاد و کارآمدی جامعه روحانیت را در جامعه امروز روشن کنند، کمتر کسی در عرصه عمل قادر شد که راهبری کند و در واقع این فرصت عالی را برای روحانیت در تاریخ معاصر ایران در کنار رهبری حضرت امام و نقش مکملی که برای مقام معظم رهبری داشتند، ایفا کنند.
 
وی ادامه داد: نکته سوم اعتدال‌گرایی ایشان بود و نگاه ملی - جهانی داشتن و اینکه این هوشمندی را داشته باشد که لایه‌های پنهان الزامات تعامل جهانی را درک کند و پیش ببرد. نکته دیگر که باز از قدرت نخبگانی و هوشمندی ایشان نشات می‌گیرد، عبارت از این است که آیت‌الله هاشمی رفسنجانی فوق‌العاده هوشمندانه به امر پیوند بین نسلی اهتمام و توجه داشتند و مسیر حرکت و راهبردها و اقداماتشان به پیوند نسل‌های گوناگون انقلاب بیانجامد و جامعه را از بروز شکاف بین نسلی بر حذر بدارند. اگر در آینده به این مهم توجه نکنیم که به چه زبانی باید از ارزش‌های دینی با جوانان سخن گفت و چگونه بین ارزش‌های انقلاب و آرمان‌های متعالی امام راحل و جوانانی که مخاطب ما و نسل‌های آینده هستند، پل زد، این برای ما تهدیدآمیز است. نگاه ایشان در این زمینه فوق‌العاده هوشمندانه بود.
 
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بیان کرد: ما نیاز داریم این نکات بیشتر تبیین و بازشناسی شوند و نسل آینده را از این تجربیات صادقانه و خالصانه انقلابی بهره‌مند کنیم. ایشان تنها علم در قرآن نداشت، بلکه در تمام شرایط با قرآن کریم شهود داشت.
 
تنها شخصیتی که یک کار کامل قرآنی ارائه کرد
حجت‌الاسلام سید محمدعلی ایازی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، در نشست «شناخت‌شناسی تفسیر راهنما و تجلیل از شخصیت قرآنی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی (ره)» گفت: شخصیت قرآنی مرحوم آیت‌الله رفسنجانی، تقریبا تحت‌الشعاع بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی و فرهنگی ایشان قرار گرفته و کمتر مورد توجه جدی جامعه ما واقع شده است.
 
وی ادامه داد: اگرمطالعه ای داشته باشیم درباره تمام شخصیت‌‌های دوره انقلاب چه آن‌ها که از دنیا رفته‌اند و چه آنهایی که در قید حیات هستند،ویژگی همه این مبارزان مساله بازگشت به قرآن بوده است. چنانچه متفکرانی که در این 100 سال بعد از سیدجمال‌الدین اسدآبادی به اصلاح جامعه می‌اندیشیدند، مساله بازگشت به قرآن مطرح بوده است. بازگشت به قرآن یعنی بتوان آموزه‌ها و دستورات قرآن را در متن زندگی قرار داد و آن شکوهی که در تمدن اسلامی در صدر اسلام به وسیله قرآن به‌وجود آمد و بعد جامعه با دور شدن از قرآن به انحطاط گرایید را جبران کرد.
 
حجت‌الاسلام ایازی افزود: همه متفکران ما از سیدجمال‌الدین اسدآبادی و شاگردش شیخ محمد عبده تا امام خمینی (ره) تاکید جدی بر مساله توجه به قرآن داشته‌اند. متفکرانی مانند آیت‌الله بهشتی، استاد شهید مرتضی مطهری، مرحوم آیت‌الله اردبیلی و امام موسی صدر که در یک دوره تاریخی بوده و تقارب فکری داشتند، همه به گونه‌ای آثار قرآنی دارند و در میان آن‌ها و دیگر شخصیت‌های معاصر، تنها شخصیتی که یک کار کامل قرآنی را ارائه داده، مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی است.
 
این نویسنده و قرآن‌پژوه عنوان کرد: ایشان دغدغه حضور قرآن و عینیت بخشیدن به تعالیم قرآن داشته است. کافی است در آثار قرآنی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی دقت کنیم که عناوینی که خود ایشان انتخاب کرده، نشان می‌دهد که دغدغه جامعه را داشته‌اند و این اتفاقی نیست. اگر به فکر مساله بازگشت به قرآن و جبران عقب‌ماندگی مسلمانان و مساله اصلاح امور اجتماعی ایران است، براساس آن اندیشه‌ای دارد.  
 
توجه به گرایش اجتماعی در «تفسیر راهنما»
حجت‌الاسلام محمدصادق یوسفی مقدم، رئیس مرکز فرهنگ و معارف قرآن حوزه علمیه قم نیز دیگر سخنران این نشست بود و گفت: بی‌شک «تفسیر راهنما» را باید محصول شجره جهاد و اجتهاد دانست. جهاد و تلاش‌های خستگی‌ناپذیر و استفاده از فراغت زندان که به بیان ایشان بهترین فراغت برای کار علمی بود، همراه با ملکه اجتهاد و اینکه این محصول در اختیار محققان ارزشمندی قرار گرفت که همه عالمان زمان‌شناس بودند و توانستند این تفسیر را ارتقا دهند و امروز آنچه را که ایشان با نیت پاک در زندان تدوین کردند، به شجره طیبه‌ای تبدیل شده است که هم خودش به‌عنوان یک تفسیر ارزشمند که ترکیبی از موضوع و ترتیب قرآن کریم است و هم آثاری که مستخرج از این تفسیر ترتیبی است، امروز در اختیار جهان اسلام قرار گرفته است.

وی درباره گرایش‌های تفسیری مورد توجه در «تفسیر راهنما» ادامه داد: یکی از مهم‌ترین گرایش‌ها، گرایش اجتماعی قرآن کریم است. گرایش اجتماعی «تفسیر راهنما» از تمامی تفاسیری که سبقه اجتماعی دارند، بیشتر است و در بسیاری از تفسیرهای این اثر محسوس است. برخی دیگر از این گرایش‌ها به‌طور اجمال عبارتند از: ادبی، فقهی، فلسفی، کلامی.  
 
آیت‌الله هاشمی رفسنجاتی شناسنامه انقلاب بود
دکتر اشرف بروجردی، معاون فرهنگی و اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،  به‌عنوان سخنران در این نشست گفت: امید است که با بهره‌گیری از رویه، روش، منش و افکار و اندیشه‌های ارزشمند آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، چراغی را فراروی خود روشن کنیم تا بتوانیم برای نسل‌های بعد گام‌هایی را برداریم.
 
وی افزود: ایام دهه مبارک فجر را در وجود آیت‌الله هاشمی رفسنجانی متبلور می‌بینیم، چراکه ایشان شناسنامه انقلاب و آموزگار انقلابیون بود. روش و منش ایشان همواره برای همه ما می‌تواند درس‌آموز باشد. استقامت و پایداری که آن بزرگوار در لحظه لحظه حیاتشان داشتند می‌تواند برای همه جامعه بشری، چشم‌انداز روشنی از تلاش برای رسیدن به حقیقت، تعالی و رشد و علو  مقام و منزلت و کرامت باشد.
 
معاون فرهنگی و اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: شاید ده‌ها سال آینده ما بتوانیم قدر و منزلت و افکار و اندیشه‌های تاریخ‌ساز ایشان را دریابیم.
 
تلاش آیت‌الله هاشمی رفسنجانی برای تدوین تفسیر قرآن کریم
 مهدی هاشمی، در بخشی دیگر از این نشست درباره تلاش آیت‌الله هاشمی رفسنجانی برای تدوین تفسیر قرآن کریم، گفت: در مقدمه هر دو مجموعه «تفسیر راهنما» و «فرهنگ موضوعی قرآن» ایشان توضیح دادند که از ابتدای ورود به حوزه علاقه‌مند بودند که کار قرآنی کاملی را انجام دهند و وقتی در منابع درباره آیات قرآن جستجو می‌کردند، می‌دیدند «المعجم» و دیگر کتاب‌ها، جوابگوی سوالات ذهنی ایشان نبود. دلشان می‌خواست کار ارزنده‌ای را انجام دهند، ولی فرصت ایجاد نمی‌شد تا این‌که در زندان طولانی آخر در سال 1354 تصمیم به نوشتن فیش‌ها می‌گیرند و در مجموع 22 دفتر 200 برگی را پیش‌نویس کرده و هر بار مادرم برای ملاقات به زندان می‌رفتند، توسط ایشان یک یا دو دفترچه را از زندان خارج و باقیمانده را هنگام آزادی با خود همراه داشتند.
 
وی ادامه داد: بعد از پیروزی انقلاب تصمیم گرفتند که کار را ادامه دهند. دوستان ایشان این فیش‌ها را تحویل گرفتند، زیرنظر پدرم در چند مرحله روی این فیش‌ها ویرایش و کار صورت گرفت و سپس سازمان تبلیغات حوزه علمیه قم اینکار را ادامه و مرکز معارف قرآن تشکیل می‌شود و در نهایت فرهیختگان و طلاب در جلسه‌های منظم مجموعه را پیش می‌برند. تاکنون سه مجموعه از آن که در مجموع 70 جلدی، منتشر شده است و انتظار است اینکار ادامه پیدا کند تا آنچه مدنظر آیت‌الله و پیشنهاد مرکز معارف قرآن و حوزه علمیه بوده،‌ به نتیجه نهایی برسد.
 
 فروغ پارسا، رئیس پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نیز در سخنانی کوتاه اشاره کرد: ایشان درشمار شخصیت‌هایی هستند که در زمان حیات و در بین معاصران شناخته شده نبوده و نیستند و مثل شخصیت‌هایی همچون سید جمال‌الدین اسدآبادی، امبرکبیر و امام خمینی (ره) شاید ده‌ها سال بگذرد تا بتوانیم به عمق حرکت و تحولی که این مصلحان بزرگ در جامعه ایجاد کردند، پی ببریم.