خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- پیتر لودویگ برگر، جامعه‌شناس اتریشی‌الاصل آمریکایی به تازگی درگذشت. این جامعه‌شناسی مخالف جنبش مرگ خدا بود و فعالیت‌هایش در حوزه‌هایی چون جامعه‌شناسی معرفت و جامعه‌شناسی دین تاثیرات بسیاری بر مخاطب‌هایش داشت. بخشی از آثار برگزیده پیتر برگر به زبان فارسی ترجمه شده است.
مهم‌ترین کتاب برگر که «ساخت اجتماعی واقعیت، (رساله‌ای در جامعه‌شناسی شناخت)» نام دارد با همکاری لوکمان و با تلاش فربیرز مجیدی ترجمه و توسط انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شده و به‌عنوان یکی از 10 کتاب برتر حوزه جامعه‌شناسی شناخته می‌شود. «ذهن بی‌خانمان، نوسازی و آگاهی» که پیتر برگر آن را با همکاری بریجیت برگر و هانسفرید کرنر نوشته است، «دعوت به جامعه‌شناسی»، «افول سکولاریزم: دین خیزش‌گر و سیاست جهانی» به ترجمه افشار امیری توسط موسسه نشر پنگان؛ «چند جهانی‌شدن: گوناگونی فرهنگی در جهان کنونی» به ترجمه لادن کیانمهر توسط روزنه و «اعتقاد بدون تعصب» به ترجمه محمود حبیبی توسط نشر گمان از دیگر آثاری است که از برگر در ایران منتشر شده است.
ابوالفضل مرشدی، استادیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه یزد از شخصیت‌هایی است که روی نظرات و اندیشه‌های برگر پژوهش‌های بسیاری داشته و هم اکنون نیز دو کتاب از برگر را توسط نشر ثالث در دست چاپ دارد. به مناسبت درگذشت این جامعه‌شناس شهیر گفت‌وگویی با وی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
جایگاه پیتر برگر در جریان جامعه‌شناسی جهان و پرداختن به افکار و اندیشه‌های او از چه جهاتی حائز اهمیت است؟
اگر بخواهیم برگر را با یک کتاب معرفی کنیم آن اثر «ساخت اجتماعی واقعیت» خواهد بود که به فارسی نیز ترجمه شده است و شاید ترجمه دقیق‌تر آن به فارسی «برساخت اجتماعی واقعیت» باشد. همان‌طور که می‌دانید این کتاب از سوی انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی جزو پنج کتاب تاثیرگذار قرن بیستم در کنار آثار کلاسیک دیگری از اندیشمندانی چون وبر، دورکیم و ... انتخاب شده است. بنابراین انتخاب این اثر در فهرست آثار برتر خود نشان‌دهنده میزان اهمیت این کتاب و برگر است. این کتاب جزو آثار کلاسیک و الهام‌بخش مکتب برساختگرایی است که در حوزه‌های مختلف از جمله دین، سیاست، علم و ... نفوذ زیادی دارد.
کار مهم جامعه‌شناختی پیتر برگر در این کتاب این است که در واکنش به نظریه‌های ساختارگرایانه و پهن دامنه پارسونز، رویکرد خلاقانه و میان دامنه‌ای را برای تلفیق عاملیت و ساختار به کار گیرد. خلاقیت دیگر کتاب برگر این است که وی سعی کرده جامعه‌شناسی معرفت را از تمرکز بر مباحث نظری کلان و انتزاعی به سوی مباحث زندگی روزمره سوق دهد و به جای پرداختن به نظرات اندیشمندان بزرگ، روی آگاهی زندگی روزمره و شناخت مردمان عادی تمرکز کند و نشان دهد که آن‌ها چگونه واقعیت را تعریف و جهان اطرافشان را معنادار می‌کنند؟
همین موضوع باعث شده برگر یکی از بزرگترین جامعه‌شناسان زندگی روزمره نیز محسوب شود. علاوه بر جامعه‌شناسی معرفت، برگر در حوزه جامعه‌شناسی دین نیز یکی از اندیشمندان صاحب سبک است و این نیز به دلیل تالیف کتاب مهم «سایه‌بان مقدس» است که در حال اتمام ترجمه آن هستم.
وی رویکرد پدیدارشناختی را که در کتاب «ساخت اجتماعی واقعیت» پرورده است، درباره دین به کار می‌گیرد و رویکردی نو و خلاقانه برای مطالعات دین را بنیان می‌نهد. در همین کتاب است که برگر نظریه سکولاریزاسیون و عرفی شدن دین را مطرح می‌کند و به صورت ضمنی ادعا می‌کند که ادیان سنتی به پایان خود نزدیک می‌شوند و جهان روز به روز از مضامین و مولفه‌های دینی خالی‌تر و به اصطلاح سکولارتر می‌شود و آگاهی مدرن آگاهی دینی را از میدان به در می‌کند.
بر این اساس، او از پیشقراولان نظریه سکولاریزاسیون در نیمه قرن بیستم محسوب می‌شود. بعدها وی نظر خود را در این باره تعدیل کرد و از ادامه حیات و حتی تجدید حیات دین در جامعه بشری سخن گفت. وی اصلی‌ترین پیامد تجدد را تکثرگرایی (پلورالیسم) می‌داند و معتقد است این موضوع چالش‌هایی را برای حوزه معرفت دینی ایجاد کرده و خواهد کرد، با این وجود، دین در کنار سایر آگاهی‌ها و نظام‌های معرفتی باقی می‌ماند. این در حالی است که برگر در کتاب «سایه‌بان مقدس» ادعا کرده بود که تکثرگرایی به سکولارشدن و در نهایت رخت بربستن منجر می‌شود.
چرا دوباره برگر در محافل دانشگاهی در ایران مطرح شد؟ آیا این به دلیل طرح مباحث او درباره سکولاریزاسیون پس از تجدیدنظرهایش بوده است؟
برگر از ابتدا هم در ایران نسبت به سایر متفکران دیگر کمتر مورد توجه بوده و اساساً به صورت جدی مطرح نشده است اما با ترجمه کتاب «ساخت اجتماعی واقعیت» او در ایران در سال 1375 و همزمان با طرح نام برگر در کتاب‌های درسی جامعه‌شناسی، دانشجویان و استادان با آن آشنا شدند اما به هر حال بسیاری از کتاب‌های برگر در ایران ترجمه نشده است از جمله کتاب‌های جامعه‌شناسی دین. یکی از دلایل اهمیت یافتن برگر در سال‌های اخیر در ایران به نفوذ روزافزون رویکرد برساختگرایی در همه حوزه‌ها بوده و چون برگر یکی از پیشروان این رویکرد است، بالطبع، برگر در سطح جهانی و از جمله در ایران نیز مورد توجه بیشتری قرار گرفته است.
یکی دیگر از دلایل اهمیت یافتن برگر در ایران هم به بحث سکولاریزاسیون و تغییر موضع برگر در این باره برمی‌گردد. در جامعه ما نیز طی دهه اخیر تغییر و تحولاتی صورت گرفته است و بسیاری از جامعه‌شناسان و صاحبان نظران به این مقوله توجه داشته‌اند و از مباحث مهم در ایران این بوده که اساسا آینده دین در جامعه ما چگونه است؟ برگر یکی از کسانی است که می‌تواند به این پرسش پاسخ دهد. به هر حال همان‌گونه که بیان شد او آن گونه که باید و شاید در ایران مورد توجه قرار نگرفته است.
چرا کتاب‌های جامعه‌شناسی دین برگر در ایران ترجمه نشده است؟ آیا نیازش احساس نشده است؟
به هر حال در ایران سایر کتاب‌های کلاسیک مهم جامعه‌شناسی هم به طور کامل ترجمه نشده است البته بخشی از این موضوع به دلیل سختی ترجمه این آثار است. از سوی دیگر مباحث جامعه‌شناسی معرفت هم در ایران جا نیفتاده و محوریت ندارد. در دوره لیسانس ما درسی به نام جامعه‌شناسی دین نداریم و شاید به همین دلیل باشد که مترجمان هم برای ترجمه این آثار علاقه‌ای از خود نشان نمی‌دهند.
برگر چه نسبتی می‌تواند با نیازهای امروزی جامعه ما داشته باشد و اساسا چه کمکی می‌تواند به جامعه‌شناسی بکند؟
برگر جامعه‌شناس خلاقی است که ما می‌توانیم اوج کارش را در کتاب «ساخت اجتماعی واقعیت» ببینیم و می‌توانیم از او خلاقانه اندیشیدن را یاد بگیریم. او در این کتاب برخورد خلاقانه با کلاسیک‌های جامعه‌شناسی از جمله مارکس، دورکیم و ... دارد و سعی کرده رویکرد تلفیقی و کنش محور داشته باشد. بنابراین استادان و دانشجویان نیز می‌توانند این رویکرد خلاقانه را از او یاد بگیرند. کتاب‌های برگر خوشخوان و دوست‌داشتنی و پر از مثال‌های کاربردی برای مخاطب هستند.
از سوی دیگر با توجه به اینکه اغلب کتاب‌های او در جامعه‌شناسی زندگی روزمره می‌گنجند برای دانشجویان معمولی هم قابل مطالعه است و همان‌طور که گفته شد می‌تواند به خلاقیت در جامعه‌شناسی به ما کمک کند.
او یک جامعه‌شناس بزرگ دین هم هست و رویکرد خلاقانه خود را در دین هم به کار گرفته است. دین هم یکی از مسایل مهم جامعه امروز ماست و اندیشه‌های برگر می‌تواند به تبیین مسایل دینی در جامعه و آینده دین در آن کمک شایانی بکند.
برگر همزمان با اینکه خود را جامعه‌شناس معرفی کرده یک الهی‌دان غیرحرفه‌ای هم می‌داند بدین معنی که در میان هر چند آثار جامعه‌شناسی که نوشته چند کتاب هم در حوزه الهیات تالیف کرده است و کتاب‌های او مضمون الهیاتی هم دارد و می‌تواند موجب گفت‌وگوی سازنده و خلاقانه بین الهیات و جامعه‌شناسی باشد. برگر می‌گوید می‌توان در جامعه مدرن از دین دفاع کرد. بنابراین این گزاره او می‌تواند به ما در پیوند دین و الهیات کمک کند. البته شاید در غرب طرح این مباحث مهم نباشد اما در جامعه ایران که مباحث الهیاتی، کلامی و نظام معرفتی مهم است پیوند بین الهیات و جامعه‌شناسی لازم است.
کتاب «دعوت به جامعه‌شناسی» در ایران از جمله آثاری بود که مورد توجه اهالی جامعه‌شناسی قرار گرفت آراء برگر در این کتاب با محوریت چه موضوعاتی است؟
این کتاب همان‌گونه که از اسم آن معلوم است مخاطبان را به جامعه‌شناسی دعوت می‌کند و بنابراین مخاطبان عمده‌اش هم غیرجامعه‌شناسان و دانشجویان مبتدی این رشته است و اگر کسی بخواهد به زبان ساده با جامعه‌شناسی آشنا شود می‌تواند از این کتاب استفاده کند. این کتاب در تمام دنیا مورد اقبال قرار گرفت و در ایران هم از آن استقبال خوبی شد. چنانچه این کتاب را هم مطالعه کنید می‌توانید نگاه تلفیقی و خلاقانه برگر را در این اثر مشاهده کنید.
یکشنبه ۱۱ تیر ۱۳۹۶ - ۱۳:۱۵
نظر شما