به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست تخصصی «جایگاه خاطرات دفاع‌مقدس در چشم‌انداز فرهنگی، اجتماعی و عرصه‌های تمدن‌سازی اسلامی» هفتم شهریور‌ماه با حضور هدایت‌الله بهبودی، پژوهشگر تاریخ، شهریارامینیان، مدیر انتشارات اندیشه ورزان‌آریا، محمدرضا کائینی، تاریخ‌پژوه نصرت‌الله صمدزاده، مدير كتابخانه تخصصی جنگ حوزه‌هنری و سید‌محمد میر‌کاظمی، نویسنده و پژوهشگر حوزه ادبیات انقلاب و دفاع مقدس در خبرگزاری فارس برگزار شد.
بهبودی در پاسخ به پرسشی درباره فواید تولید کتاب در حوزه خاطرهنگاری جنگ و انقلاب اسلامی با توجه به هزینه‌های بالا اظهار کرد: موفقیت‌های چشم‌گیری در حوزه خاطرهنگاری به دست آورده‌ایم و علاوه بر تولید مناسب، بهره‌بردای قابل توجهی نیز در این عرصه قابل مشاهده است. الان آن‌چه باید ارزیابی شود تولید کتاب در این عرصه نیست، زیرا آثار درخوری نوشته شده است بلکه باید میزان اقبال از این آثار و ضریب نفوذ آن‌ها میان گروه‌های مختلف اجتماعی بررسی شود. هزینه برای تدوین تاریخ شفاهی جنگ تحمیلی امری بدیهی، لازم و ضروری است. هیچ کشور و دولتی نمی‌تواند نسبت به روایت‌های شفاهی مردم کشورش در مقاومت و دفاع از کشور بی‌اعتنا باشد و آن‌ها را حفظ و صیانت نکند. ما نمی‌توانیم و نمی‌خواهیم شهروندان را به خواندن خاطره‌ها و روایت‌های جنگ تحمیلی مجبور کنیم بلکه باید نیاز به مطالعه این آثار در آن‌ها شکل بگیرد و باید زمینه‌ها تحقق این مساله را فراهم بیاوریم.
وی با تاکید بر اهمیت و جایگاه خاطره ادامه داد: خاطرهنگاری یکی از مهم‌ترین رویداد‌های فرهنگی کشور است. برای برون‌داد دو حادثه انقلاب و جنگ به هیچ چیز به اندازه خاطره متوسل نشدیم. رخدادی که در تاریخ ایران، بی‌نظیر بود. هرچند هنوز به اندازه عظمت دفاع مقدس، گفته و نوشته وجود ندارد. اما تلاش بر این بوده است و می‌توان از اقبال رزمندگان به روایت خاطره‌های‌شان و استقبال مردم از این دست آثار به عنوان «نهضت خاطرهنویسی» یاد کرد. این نهضت بعد انقلاب شکل گرفت. شمارگان کتاب‌های خاطره نشان می‌دهد، موفقیت‌های زیادی در عرصه اقبال مخاطب‌ها از این دست آثار وجود دارد. البته حاشیه‌‌نگاری‌ها و تقریر‌های رهبری بر کتاب‌های متعدد دفاع مقدس نقش مهمی در این استقبال داشته است.
بهبودی اظهار کرد: مردم زمینه‌ساز اصلی نهضت خاطرهنویسی هستند. زیرا مایل بودند درباره آن‌چه شکل گرفته است، حرف بزنند و دست‌آورد‌های‌شان را در روزگار انقلاب و جنگ روایت کنند. بنابراین از این ثروت باید نگهداری کرد. تاریخ به‌عنوان فرآوری اسناد و مدارک، پدیده‌ای سخت و نچسب است، اما جامعه خاطره را راحت‌تر می‌پذیرد. خاطره نرم‌ترین و مردم‌پسند‌ترین بخش تاریخ است. بدون حافظه تاریخی، قدرت ادامه زندگی در آینده وجود ندارد. اگر خاطره می‌تواند بخشی از این حافظه تاریخی را ایجاد کند، چرا از آن استفاده نکنیم؟ نفوذ اندک کتاب‌های خاطره در جامعه بدشناسی است. یکی از پرسش‌های رایج درباره دلایل ضعف کتابخوانی در ایران است. باید پرسید جامعه دچار بحران و گرفتار تحریم چگونه کتاب بخواند؟ عواملی از‌جمله آرامش اقتصادی و روانی در این زمینه موثر هستند.
وی درباره کارکرد ادبی خاطره‌ها اظهار کرد: خاطرهنگاری جور بخش‌های دیگر ادبی را هم کشیده است. در شرایطی که در چند دهه گذشته ادبیات داستانی ایران رمان‌های درخور کمی داشته است، خاطره‌نگاری‌ها و روایت‌های شفاهی از جنگ تحمیلی توانست تا حدی کمبود منابع خواندنی و روایی را جبران کند و نیاز مخاطب‌ها را از نظر خواندن مطالب شیرین تامین کند.
این پژوهشگر تاریخ با اشاره به موانع تمدن‌سازی گفت: عادت نکرده‌ایم آجری بر آجری گذشته بگذاریم. همیشه سعی کرده‌ایم بعد از پذیرش مسئولیتی نخستین آجر‌ها را خودمان بچینیم بنابراین شاید یکی از موانع ایجاد زمینه‌های تمدن‌سازی، ناتوانی در هم‌افزایی است.
همچنین در این نشست محمدرضا کائینی گفت: هر‌آن‌چه در زمینه مکتوب کردن تاریخ شفاهی ناکامی‌ها و چالش‌های مالی کم شود و بیشتر سرمایه‌گذاری و هزینه شود بهتر است و عملا هرگونه هزینه در مکتوب و مستند کردن روایت‌های شفاهی از دفاع مقدس فایده است.
وی درباره جایگاه تاریخ شفاهی در بین مستندات تاریخنگاری افزود: تاریخ شفاهی در رده نخست مستندات تاریخنگاری قرار ندارد و اسناد مکتوب و تصویری بر تاریخ شفاهی مقدم هستند. اما در همه رخداد‌های تاریخی، اسناد مکتوب و تصویری در اختیار نیست یا امکان ثبت و ضبط سند مکتوب و تصویری وجود ندارد بنابراین ثبت خاطرها یکی از راه‌های تاریخنگاری است. گاهی اقوال متناقض، کذب، متاثر از شرایط محیط یا فراموشی است. بنابراین در بررسی اقوال، شیوه اصولین را توصیه می‌کنم. اصولین، روش‌شناسی و چگونگی بررسی اخبار را ارائه کرده‌اند و به نظر می‌رسد که این شیوه در عرصه تاریخ‌شفاهی نیز می‌تواند موثر باشد.
این پژوهشگر تاریخ اظهار کرد: هنوز موج قوی و بایسته‌ای در حوزه تاریخنگاری انقلاب ایجاد نشده تا از منابع تاریخ شفاهی موجود بتواند بهره بگیرد. به‌عبارت دیگر تاریخنگاری انقلاب منسجم و اصولی نیست. مکتوب کردن تاریخ شفاهی انقلاب و دفاع مقدس، ممدوح و درست است؛ اما بهره‌گیری از این مطالب در تدوین تاریخ انقلاب، باید مبتنی بر استاندارد‌های تاریخنگاری باشد و بدون رعایت استاندار‌دها نمی‌توان توقع تاریخنگاری دقیق داشت.
وی درباره حجم خاطرات تحریف شده نسبت به خاطرات واقعی اظهار کرد: ارزیابی تاریخ شفاهی نیازمند توجه به معیار‌هاست، بنابراین نمی‌توان درباره صحت و سقم آن‌ها با اطمینان صحبت کرد. خطا‌سنجی در تاریخ شفاهی علم است. همه کسانی که تاریخ می‌نویسند در مقیاس حداکثری، به دنبال خودنمایی نیستند زیرا خاطرهنگاری آن‌ها تاثیر چندانی در تاریخ ندارد، بنابراین به تاریخ شفاهی که در دسترس است نمره قبولی می‌دهم. تا زمانی جریان تاریخنگاری انقلاب به شکل علمی و مبتنی بر بایسته‌ها پیگیری نشود امکان استفاده قابل توجه از خاطره‌ها وجود ندارد. نخستین افرادی که کتاب‌های خاطره را به نقد می‌کشند تاریخ‌نگاران هستند. تاریخ‌نگار بی‌طرف نداریم اما تاریخ‌نگار بی‌غرض داریم.
همچنین در این نشست شهریار امینیان ضمن تاکید بر نقش مهم خاطره در تمدن‌سازی گفت: جامعه آخرین حلقه تمدن‌آفرینی است. تمدن، حاصل تعادل، هم‌توانی و تراز مطلوب عناصر فرهنگ، اقتصاد و سیاست، صنعت علم و هنر است. در جریان شکل‌گیری این تعادل، مجموعه‌ای از ابزار و مفاهیم نیز دخیل هستند.
وی با اشاره به مفهوم سبک زندگی به‌عنوان یکی از عناصر نرم‌افزاری تمدن‌ساز افزود: خاطرات دفاع مقدس شکل گرفته در بستر انقلاب اسلامی، حاوی آموزه‌ها و شیوه‌های مختلف انتقال سبک زندگی است. خاطرات دفاع مقدس در قالب‌های خودنوشت یا دیگر‌نوشت جامعه را نسبت به تجارب تاریخی هوشیار می‌کند. هرچه آموزه‌ها، دارای ظرفیت بیشتر نفوذ در جامعه باشند، جامعه را بیشتر به موضوع‌های سرآمد برهه‌های مختلف تاریخی هدایت می‌کند. خاطرات دفاع مقدس از این منظر نسبت به تاریخ شفاهی و حتی تاریخ مستند از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
امینیان افزود: ماهیت انقلاب، تمدن‌ساز و عناصر آن در حوزه‌های فرهنگ و حتی فناوری مشهود است. اگر از منظر ادبی و اجتماعی به خاطرات دفاع مقدس نگاه کنیم، هسته انقلاب اسلامی می‌تواند جامعه را به دولت متصل و ساختار اداره کشور را متحول کند؛ به‌عبارت دیگر ظرفیت پیوند بین عناصر فرهنگ، اقتصاد، سیاست، فرهنگ، هنر و صنعت در انقلاب اسلامی وجود دارد. اگر به دنبال تمدن‌سازی اسلامی هستیم به بازتولید تجربه‌هایی مانند ترویج خاطرهنویسی و خاطره‌خوانی نیازمندیم.
امینیان اظهار کرد: نگرش‌ها، رویکرد‌ها و تجربیات فردی در بررسی خاطرهنگاری دفاع مقدس از اهمیت بالاتری برخور دارند. بازتولید بسیاری از موضوع‌ها از‌جمله رویکرد‌های اخلاقی، اجتماعی حتی در عرصه‌های علم و فناوری و خلاقیت در قالب آثار مکتوب پایدار، مفید و خالی از ضرر است.
این پژوهشگر درباره انتشار کتاب با موضوع دفاع مقدس در خارج از کشور گفت: کمتر اثری با محور خاطره در خارج از کشور نوشته شده و بیشتر آثار درباره دفاع مقدس رویکرد تحلیلی، سیاسی و نظامی دارد. براساس آمار، نزدیک به سی و پنج اثر درآمریکا و انگلستان در حوزه دفاع مقدس با محتوای تحلیلی منتشر شده در حالی‌که مراکز خارجی بیشتر درباره تاریخ انقلاب اسلامی به انتشار کتاب اقدام می‌کنند.خاطره‌هایی منتشر شده خارج ایران برای مورخین قابل اعتنا اما برای بافت اجتماعی نیازمند بررسی است.
نصرت‌الله صمدزاده نیز گفت: از ادبیات مانند تاریخ انتظار نداریم، به‌عبارت دیگر از ادبیات توقع داریم بر اجتماع اثرگذار باشد. بعد از انتشار کتاب «دا» به سمت تاثیرگذاری اجتماعی خاطره پیش آمدیم. پیش از این کتاب کمتر سراغ زنان و بدنه اجتماعی جنگ رفته بودیم و البته توجه به این عناصر به معنای کاهش اعتبار تاریخی نیست. مخاطب بیشتر از آثار ادبی، اطلاعات تاریخی‌اش را کسب می‌کند. خاطره اگر بر مسائل اجتماعی موثر باشد بر مسائل تاریخی نیز تاثیر‌گذار خواهد بود. خاطرات، نقشی در تاریخنگاری آینده ندارد اما در تربیت اجتماعی بسیار موثر است؛ به‌عبارت دیگر به خاطره به‌عنوان عنصر آموزش اجتماعی نگاه می‌شود. خاطره با هدف تاثیرگذاری در زمان حال منتشر می‌شود و در نهایت، بر آینده نیز تاثیر می‌گذارد.
مدير كتابخانه تخصصی جنگ حوزه‌هنری گفت: اجماع درباره ارزش کار رزمندگان، سرمایه فرهنگی است که برپایه خاطر شکل‌گرفته است. خاطره یکی از مهم‌ترین وجوه اصلی عرصه تمدنی ما به حساب می‌آید. در حوزه جنگ، بیش از سیزده هزارعنوان کتاب منتشر شده است. بیش از نیمی از آن‌ها مستند‌‌نگاری و خاطره است. بیش‌ترین عنوان کتاب‌های دفاع مقدس به زندگی‌نامه، خاطرهنگاری اختصاص دارد و پس از آن داستان و شعر در رده بعدی تولید کتاب در حوزه دفاع مقدس قرار دارد و کمترین آمار نیز به کتاب‌های پژوهشی دفاع مقدس اختصاص دارد.
میر‌کاظمی نیز گفت: انقلاب یک امر مستمر است و نقطه پایانی برای آن متصور نیست. بخشی از سوخت فرهنگی، تاریخی و اجتماعی قطار انقلاب را خاطرات تامین می‌کنند. نظریه‌پردازان تاریخ آگاهی‌های حاصل از فرآیند دریافت خاطرات از راویان را دچار مصائبی مانند بی‌اعتمادی به خاطرات اعلام کرده‌اند. معتقدند خاطرات شواهد، متقن نیست و ممکن است براساس اغراض شخصی و توجیه اقدامات گذشته باشد.
چهارشنبه ۸ شهریور ۱۳۹۶ - ۱۰:۴۱
نظر شما