نگاهی به تاریخچه کتاب سال ایران
جایزه كتاب سال در ایران برای نخستین‌بار با هدف تشویق خادمان دانش و فرهنگ ایران در سال 1334 اهدا شد. این جایزه به پدیدآورندگان یازده كتاب برگزیده ویژه شد كه در سال 1332 منتشر شده بودند. از آن سال به بعد، هر ساله طی فراخوانی از تمام نویسندگان، مترجمان و مؤلفان دعوت می‌شود تا پنج نسخه از كتاب خود را كه در سال گذشته برای نخستین‌بار و به زبان فارسی منتشر شده است، به نشانی دبیرخانه این جایزه ارسال كنند تا توسط هیأت داوران ارزیابی شود. این جایزه تا سال 1356 در رشته‌های علوم و فنون، ادبی، علوم انسانی و علوم اجتماعی ـ تربیتی كودكان و نوجوانان به برندگان اهدا می‌شد.
از سال 1356 و با نزدیک شدن پیروزی انقلاب اسلامی و رویدادهایی که در این زمینه صورت گرفت اهدای این جایزه به تعویق افتاد و چهار سال بعد در سال 1361 دوباره برگزاری این مراسم در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مطرح شد و در سال 1362 آیین نامه نحوه انتخاب كتاب سال توسط سیدمحمد خاتمی، وزیر وقت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصویب شد. از آن به بعد هر سال در دهه فجر مراسم اهدای جایزه كتاب سال برگزار می‌شود.
نشان کتاب سال چگونه شکل گرفت؟
نشان کتاب سال بر اساس كلمه «قرآن» که برگزیده‌ترین کتاب مسلمانان است، انتخاب شد. همچنین طرح نشانه بر اساس كلمات «كتاب سال» و بهره‌گیری از از هنر اسلامی شکل گرفت.
كلمه قرآن با الهام از خط كوفی بنائی طرح شده است. خط كوفی بنائی خطی است كه با آن كلمات «الله»، «محمد(ص)» و «علی(ع)» را به صورت بسیار زیبای هندسی روی دیوارها و نمای مساجد ایران نقش كرده‌اند و ایرانیان مسلمان آن را در آثار خود همیشه به كار می‌برند.
روند داوری کتاب سال چگونه است؟
داوری و انتخاب کتاب سال طی سه مرحله صورت می‌گیرد. در مرحله نخست ابتدا تمام کتاب‌های ارسال شده هر گروه به دبیرخانه در جلسه‌ای مشترك توسط هیأت داوری 5 نفر گروه مربوط ارزیابی می‌شود و آثار با رأی اكثریت اعضای هیات داوران به مرحله بعد راه می‌یابند.
كتاب‌های راه یافته به مرحله دوم داوری حداقل توسط چهارتن از داوران بررسی می‌شوند و کتاب‌هایی که از 100 امتیاز، میانگین 80 امتیاز یا بیشتر را کسب کنند، به مرحله نهایی داوری راه می‌یابند. در مرحله سوم آثار برگزیده را انتخاب و برای تأیید به هیات علمی معرفی می‌شوند و یک اثر از میان آثاری كه میانگین 90 امتیاز و بیش از آن را كسب كرده‌اند، به عنوان اثر برگزیده معرفی می‌شود.
دیدگاه مدیر عامل موسسه خانه کتاب
به گفته مجید غلامی‌جلیسه، مدیرعامل موسسه خانه کتاب که پیشتر در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا انجام شده بود، آمده است: «در جایزه کتاب سال، کتاب‌ها در تمام حوزه‌ها ارزیابی می‌شوند و هیچ تفاوتی در روند ارزیابی برای کلیه رشته‌ها و حوزه‌ها وجود ندارد. با توجه به اینکه در این دوره از جایزه کتاب سال، در برخی از رشته‌ها مانند رشته‌های فیزیک، ریاضیات و زیست‌شناسی هیچ کتابی جواز حضور در مراحل بعدی جایزه کتاب سال را کسب نکردند، وظیفه خانه کتاب بررسی مسائل مربوط به تالیف و ترجمه آن‌ها نیست بلکه نهاد‌ها و سازمان‌های علمی و فرهنگی مربوطه باید سیاست تالیف و ترجمه کتاب‌هایشان را تغییر دهند؛ درواقع وظیفه خانه کتاب در جایزه‌های کتاب سال در هر دوره گردآوری آثار است.»
ارزیابی آثاری که به مرحله نهایی داوری رسیدند
محمدعلی مهدوی‌راد، دبیر سی‌پنجمین دوره جایزه کتاب سال می‌گوید: «255 اثر راه‌یافته به مرحله دوم داوری در 11 موضوع شامل کلیات، فلسفه و روانشناسی، دین، علوم‌اجتماعی، زبان، علوم خالص، علوم کاربردی، هنر، ادبیات، تاریخ و جغرافیا، کودک‌ونوجوان داوری شدند. نحوه ارزیابی آثار نیز همانند گذشته انجام شده است. کتاب‌ها در 72 گروه و 11 موضوع جزئی شده داوری شدند؛ در مجموع نزدیک به 28 تألیف، 13 ترجمه و دو تصحیح به مرحله داوری نهایی رسیدند.»
آثاری که در جایزه جهانی کتاب سال داوری شدند
محمدعلی حیدری، دبیر بیست و پنجمین دوره دبیر جایزه جهانی کتاب‌سال جمهوری اسلامی ایران نیز در نشست خبری عنوان کرده بود: «کتاب‌های منتشر شده پایان سال‌های 2015 و 2017 و اطلاعات کتابشناختی نزدیک به دو هزار عنوان کتاب دریافت شد و در نهایت 200 اثر از سوی داوران ارزیابی شده است. 70 داور مسئولیت این کار را برعهده داشتند و 22 اثر به مرحله نهایی رسید و داوران 9 کتاب را به‌عنوان آثار برگزیده شناختند.
کتاب‌ها در حوزه‌های مطالعات اسلامی، تاریخ علم، فقه، حقوق، تاریخ، تمدن اسلامی، مطالعات علوم قرآنی، هنر، معماری، اقتصاد اسلامی، علم کلام، تصوف عرفان، تاریخ اسلام و تمدن اسلامی، مطالعات شیعی و اسلام معاصر ارزیابی شدند. کتاب‌ها به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، چینی، عربی، ایتالیایی، گرجی، ترکی آذربایجانی، اردو، ترکی استانبولی، فنلاندی، بوسنیایی، یونانی و صربی نگاشته شده بود اما در نهایت، کتاب‌هایی از آلمان، فرانسه، آمریکا، هند، بلغارستان، ایتالیا، سوئیس، سوئد و ایران در میان برگزیدگان هستند.
نگاهی به آثار راه یافته به مرحله دوم داوری
گروه «علوم خالص»
از ميان ۸۵ اثر راه يافته به مرحله اول داوري سي و پنجمين دوره جايزه كتاب سال در بخش‌هاي «رياضيات»، «نجوم»، «فيزيك»، «شيمي»، «زمين شناسي»، «زيست شناسي» و «كليات تاريخ علم» ۱۰ اثر به عنوان نامزدهاي اين دوره از جايزه كتاب سال شناخته شدند.
گروه «كودك و نوجوان»
۴۲ اثر در مرحله دوم سی و پنجمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در گروه «کودک و نوجوان» معرفی شدند. علوم و فنون کودک و نوجوان، علوم انسانی و هنر کودک و نوجوان، تالیف کودک و نوجوان، داستان ترجمه و دین کودک و نوجوان بخش‌هایی هستند که در گروه کودک و نوجوان ارزیابی شدند.
گروه «تاريخ و جغرافيا»
در گروه «تاريخ و جغرافيا» ۱۰ اثر به عنوان نامزدهاي سي و پنجمين دوره جايزه كتاب سال جمهوري اسلامي ايران شناخته شدند.
گروه «زبان»
از مجموع ۷۳ اثر راه يافته به مرحله اول داوري سي و پنجمين دوره جايزه كتاب سال جمهوري اسلامي ايران، هشت كتاب در بخش‌هاي «زبان فارسي»، «زبان‌هاي باستاني، گويش‌هاي محلي» و «زبان شناسي» به مرحله نيمه پاياني اين دوره از جايزه كتاب سال راه پيدا كردند.
گروه «ادبيات»
از مجموع ۱۵۱ اثر راه يافته به مرحله اول داوري سي و پنجمين دوره جايزه كتاب سال، ۱۴ كتاب در بخش‌هاي «تاريخ و نقد (ترجمه)»، «متون قديم»، «ادبيات زبان‌هاي ديگر»به عنوان نامزدهاي اين دوره از جايزه كتاب سال شناخته شدند.
گروه «كليات»
نامزدهای سی و پنجمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در گروه «کلیات»، هشت كتاب بود که به مرحله پایانی داوری راه یافت.
گروه «علوم اجتماعي»
۲۱ اثر در گروه «علوم اجتماعي» به عنوان نامزدهاي سي و پنجمين دوره جايزه كتاب سال جمهوري اسلامي ايران معرفي شدند.
گروه «فلسفه و روانشناسي»
از مجموع ۲۳۸ اثر راه يافته به مرحله اول داوري سي و پنجمين دوره جايزه كتاب سال ، ۱۲ اثر به عنوان نامزدهاي اين دوره معرفي شدند.
گروه «علوم كاربردي»
از مجموع ۳۷۶ اثر راه يافته به مرحله اول داوري سي و پنجمين دوره جايزه كتاب سال جمهوري اسلامي ايران در گروه «علوم كاربردي» ۴۱ اثر به عنوان نامزد اين دوره معرفي شدند.
گروه «هنر»
در گروه «هنر» از مجموع ۲۹۰ اثر راه يافته به مرحله اول داوري سي و پنجمين دوره جايزه كتاب سال جمهوري اسلامي ايران، ۲۰ اثر به مرحله نيمه نهايي اين دوره از جايزه راه يافتند.
گروه «دين»
در گروه «دين» از مجموع ۴۶۳ اثر راه يافته به مرحله اول داوري سي و پنجمين دوره جايزه كتاب سال ، ۴۹ كتاب زير به مرحله دوم راه پيدا كردند. در بخش كليات اسلام از بين ۳۳ اثر راه يافته به مرحله اول داوري، ۹ كتاب به مرحله دوم اين دوره از جايزه كتاب سال راه پيدا كردند.
نظر شما