به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) فائزه مردانی، استاد دانشگاه بولونیای ایتالیا  در همایش سعدی و پترارک که در موسسه شهر کتاب برگزار شد به ارائه مقاله‌ای با عنوان «سعدی‌پژوهی در ایتالیا: نگاهی به چند ترجمه از گلستان» پرداخت. متن این مقاله به شرح زیر است:
 
«این نوشتار تلاشی‌ است مقدماتی در ارائه گزارشی از ترجمه‌های گلستان سعدی به زبان ایتالیائی و بررسی تحلیلی برخی از نکات این برگردان‌ها.

ـ نزدیک به یک قرن و نیم از اولین گام در ترجمه بخشی از گلستان می‌گذرد. تلاشی که حاصل توجه ویژه‌ خاورشناس و ایرانشناس ایتالیائی، گراردو د وینچنتیس Gerardo de vincentis به سخن سعدی است. این کتاب که در سال 1873 به چاپ رسیده است و برگردان دیباچه، و حکایتی بلند از باب سوم گلستان را در برمی‌گیرد. مترجم در مقدمه‌ای کوتاه از اهمیت ترجمه سخن سعدی به زبان ایتالیایی سخن یاد می‌کند و تاکید بر این که این شاعر گرانقدر، پیش از این به زبان‌‌های دیگر اروپایی ترجمه شده و وقت آن است که خوانندگان ایتالیایی هم از این در سفته زبان و ادب فارسی بی‌بهره نمانند. وی در این مقدمه متذکر می‌شود که در ترجمه او، معانی و فرم زبانی شعر و نثر گلستان، بدون کم و کاست و تا سرحد امکان، در زبان ایتالیایی رعایت شده، تا فصاحت و ایجاز و زیبایی کلام سعدی به خواننده منتقل شود.

در بررسی ویژگی‌های این برگردان می‌توان گفت که مترجم به نحوی گسترده و دقیق از پانویس‌ها، تفاسیر و حواشی، در راستای گشودن رمز و راز نثر سعدی و آیات قرآنی، اصطلاحات عرفانی، فنون ادبی، نکات عروضی و ظرائف زبانی، به خوبی سود جسته است. در شرح و تفسیری که بر هریک از واژگان کلیدی می‌نگارد، می‌توان نگاه موشکافانه و آشنایی عمیق وی را با دنیای سعدی و حکمت و جهان‌گری او ستود. این برگردان، گذشته از نقد و بررسی یک یک مفاهیم، و طرفه‌های زبانی سعدی، در دوباره‌سازی کلامی منظوم و موافق با اوزان شعر کلاسیک ایتالیایی تلاش دارد. ترجمه اشعار متن اصلی، به صورت شعر، و ترجمه نثر نیز، به سیاق نثر ادبی رایج در قرن نوزدهم، صورت گرفته است.

برگردان گراردو د وینچنتیس از متنی دقیق و پربار برخوردار است و مرجعی علمی و مفید برای پژوهش‌ها و برگردان‌های پس از او به‌شمار می‌آید. جای تاسف است که این پژوهش تنها به بخش کوچکی از اثر گرانبهای سعدی می‌پردازد و برای ترجمه‌ای کامل از متن گلستان، علاقمندان سخن وی، باید نزدیک به پنج دهه دیگر در انتظار بمانند.

ـ اولین ترجمه کامل کتاب گلستان در 1917 به وسیله ایرانشناس و ادیب ایتالیایی ایتالو پیتزی Italo Pizzi در دو جلد به چاپ می‌رسد. مترجم پس از پیشگفتاری نه چندان بلند در شرح حال و تجارب و تالیفات و شرایط تاریخی و اجتماعی عصر سعدی، یادآور اهمیت، و یکتایی کلام موزون و منثور وی، در طول هزار سال ادب فارسی می‌شود.

هرچند این کتاب متنی کامل از گلستان به دست می‌دهد، و مترجم آن، یکی از برجسته‌ترین ایرانشناسان عصر خود، و مولف ترجمه متن کامل شاهنامه به زبان ایتالیایی نیز هست، باید اذعان کرد که در قیاس با ترجمه تحلیلی د وینچنتیس، که پیش ازین یاد شد، دچار کاستی‌هایی مفهومی و زبانی است. در این متن مترجم به برگردان متن فارسی بسنده کرده و شرح و تفسیری درباره بسیاری از نکات محتوایی و زبانی این اثر، در اختیار خواننده قرار نمی‌دهد. پانویس‌ها و حواشی، به شکلی مختصر و گذرا، به ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های متن اصلی اشاره می‌کنند.

زبان برگردان، در ترجمه اشعار، از قوافی و اوزان سنتی شعر قرن نوزده ایتالیا، بهره می‌گیرد و این تلاش در حفظ و انتقال فصاحت و سلاست زبان گلستان، تا حدی موفق است. اما، به جهت سعی در ایجاد ساختاری منظوم، در انتقال برخی مفاهیم اشعار و در مقایسه با متن اصلی، گهگاه از بیشی‌ها و کاستی‌هایی برخوردار است. در این برگردان، دیباچه و همه باب‌های گلستان، به بخش‌های کوچکتری، با عناوین موضوعی تقسیم شده است. و مراجعه به موضوعات گوناگون از راه فهرست عناوین، که در پایان کتاب آمده است سهل‌تر صورت می‌گیرید.
 
ـ در سال 1965 دومین ترجمه کامل گلستان به اهتمام ایرانشناس دیگری بنام پیو فیلیپانی رونکونی Pio Filippani Ronconi منتشر می‌شود. در مقدمه جامع و مفصل کتاب، مترجم به شرح زندگانی سعدی در چهارچوب وقایع تاریخی و سیاسی و تاثیر این دگرگونی‌ها در آثار وی می‌پردازد، با تاکید بر این مطلب که سفرها و شناخت اقوام متفاوت، نگاه عمیقاً جهان‌بین، و انسان‌گرا، به نظم و نثر شاعر و حکیم بزرگ ایرانی بخشیده است. مولف می‌گوید: در زبان سعدی روایت این تجربه‌ها، در ساختار کلامی روان و موجز، تبدیل به حکمت و فلسفه حیات می‌شود. اثر وی آمیخته‌ای از تفکر عرفانی، اخلاقیات و طنز است که شکلی انعطاف‌پذیر از هویت انسان در مقابل ذهنیت ارتجاعی زمان خویش بدست می‌دهد. گلستان مجموعه‌ای است از حکایات و تفاسیر حکمی، که جابه‌جا، مفاهیم عرفانی، و حتی غنایی از آن سرک می‌کشند. شاعر مفهوم ناپایداری و گذرایی هستی را به تصویر می‌کشد که بیانگر نوعی تفکر اسلامی در جهان غیر عرب است».

مترجم پس از بررسی تحلیلی برخی مفاهیم کلیدی گلستان، به ویژگی‌های زبانی متن می‌پردازد و اذعان می‌دارد که زبان سعدی غیرقابل ترجمه است و ساختار پیچیده نثر او، که شامل موازنه قوافی، معماری جملات موزون و مسجع، هماهنگی تصاویر، روانی و ایجاز سخن و بسیاری ظرائف دیگر است، یک پارچه در خدمت درک و انتقال متن به کار گرفته شده‌اند و در نهایت به کمال معنا و لفظ رسیده است. با از دست دادن ساختار نمادین زبان، که ما را به مفاهیم رهنمون می‌شود نیمی از بار محتوایی کلام از دست می‌رود. حتی می‌توان گفت که گاه «سهل و ممتنع» بودن زبان سعدی در ترجمه، تبدیل به نوعی کمبود و نامفهومی شده خواننده غربی را دچار سردرگمی می‌کند و گاه این مشکل به انتقال مفهومی ابتدایی و کم اهمیت می‌انجامد.

پیشگفتار مترجم جامع، و روشنگر بسیاری نکات، در خوانش محتوایی و ساختاری گلستان محسوب می‌شود. در نگاهی تطبیقی به متن این ترجمه در کنار دو ترجمه پیشین، باید گفت که این بار مترجم، از زبانی نوتر و نزدیک‌تر به ذهن خواننده دهه شصت بهره گرفته است. نثر، ساده، قابل فهم و عاری از لغات فصیح ادبی قرن نوزدهمی است و مترجم در وفاداری به متن اصلی، سعی در انتقال ظرافت‌های مفهومی روایات دارد.

ـ ریتا بارچیلی در سال 1976 ترجمه کامل دیگری از گلستان در اختیار علاقه‌مندان گذاشته است. این کتاب نیز مانند متونی که پیش از این ذکر شده در پیشگفتار، به معرفی آثار، شرح حیات، شرایط تاریخی سیاسی سخن سعدی می‌پردازد و اهمیت میراثی را که این حکیم شیرین‌سخن برای ادب ایران به جای گذاشته‌می‌ستاید. مترجم در آغاز فهرست جامعی از ترجمه‌های گلستان به زبان‌های اروپایی ارائه داده، نکات مثبت و منفی این برگردان‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد و در پایان به این نکته اعتراف می‌کند که تاکنون، به دلایل گوناگون، هیچ برگردان بدون غلط و بدون حذف و تحریفی از گلستان به زبان‌های اروپایی صورت نگرفته و هریک از بر گردان‌ها کمبود و نارسایی‌های بسیاری دارند. در اغلب موارد به علت ارجاع به متون از پیش ترجمه شده، این اشتباهات و تحریف‌هاتکرار شده است.
 
ریتا بارچیلی برای ترجمه گلستان از تصحیح محمدعلی فروغی به سال 1936 و  ترجمه روسی آن به اهتمام خاورشناس روس علی اف که در سال 1956 در مسکو به چاپ رسیده، استفاده کرده است. مترجم با اشاره به کمبودهای ترجمه، می‌گوید: بر خلاف شهرتی که زبان سعدی در سادگی و سهولت فهم دارد، این ساختار برای خواننده غربی مملو از پیچیدگی است.
 
به علت نزدیکی زمان ترجمه به ما و توجه خاص مترجم به وفاداری در برگردان و رساندن مفاهیم به خواننده، این متن از ساختاری مدرن و دور از تکلف ادبی برخوردار است. مترجم گذشته از بررسی و تحلیلی که در پیشگفتار آمده نکاتی در راستای توضیح واژه‌های کلیدی و اصطلاحات عرفانی در طول متن نمی‌دهد و برگردان عاری از پانویس‌ها و حواشی درون‌متنی است. این ترجمه در انتقال مفاهیم سخن سعدی موافق است اما از زیبا‌شناسی نثر شاعرانه گلستان بهره‌ای اندک دارد.
 
ـ آخرین ترجمه کامل از گلستان به اهتمام خاورشناس، اسلام‌شناس و ایران‌شناس ایتالیایی کروبینو ماریو گوتزتتی Cherubino Mari Guzzetti در 1991 صورت گرفته است. این برگردان که از تصحیح محمد جواد مشکور بهره گرفته، گذشته از ترجمه کامل متن گلستان با دیباچه مترجم، کتابشناسی جامعی از متون اسلامی مرتبط، فهرست ترجمه آثار سعدی به زبان‌های اروپایی و چند مرجع معتبر فارسی در سعدی‌پژوهی، همراه است.
علاوه بر شرح حال شاعر، فهرست کاملی از آیات قرآن و اعلام به متن افزوده شده و پانویس‌ها توضیحات مربوط به اصطلاحات عرفانی، واژه‌های دشوار و اشارات و تلمیحات ادبی را در برمی‌گیرد.

در نگاهی تحلیلی و در قیاس با برگردان‌های پیشین، باید گفت که مترجم زبانی دقیقت‌تر و معاصر‌تر اتخاذ کرده است. اشعار در ساختاری آزاد و بدون اوزان کلاسیک ترجمه شده و مترجم به اقتضای سادگی و روانی کلام از بازسازی غالب‌های شاعرانه در زبان ایتالیایی پرهیز می‌کند. اما باید یادآور شد که هرچند این گزینه به انتقال مفاهیم کمک می‌کند ولی از آنجا که سخن سعدی به لطائف و پیچیدگی‌های نثر مسجع و موزون آمیخته است، اینگونه برگردان از انعکاس چنین ویژگی‌هایی جدا سر باز می‌زند.
در مجموع می‌توان گفت که آنچه در مقدمه تحلیلی، فهرست‌ها و پانویس‌ها آمده کمک بسزایی به انتقال مفاهیم عمیق و ارزشمند تفکر سعدی در گلستان می‌کند و این ترجمه را مرجعی مفید در حیطه سعدی‌پژوهی ایتالیا قرار می‌دهد.
 
همان‌طور که در عنوان این نوشتار آمده بخش اصلی سعدی‌پژوهی در کشور ایتالیا از آغاز تا امروز به ترجمه و تفسیر گلستان اختصاص یافته است و جای بوستان و دیگر آثار وی در زبان ایتالیایی همچنان خالیست.

با کنار هم چیدن ترجمه‌ها می‌توان گفت که تلاش سخت و گرانبهای ایرانشناسان ایتالیایی در راه شناخت و شناساندن سخت دلنشین و والای سعدی نمونه‌های مفید و ارزشمندی در اختیار علاقمندان زبان و ادب فارسی قرار داده است. برگردان شعر و نثر سعدی، هرچند در نگاه نخست ساده‌تر از آثار عارفان دیگر انگاشته می‌شود ولی مترجمان سخن وی همه بر این عقیده‌اند که برگردان این «سهل و ممتنع» به زبانی دیگر، بی‌شک سعدی دیگری به کارزار می‌طلبد.

ترجمه‌های گلستان، هریک به نحوی، بخشی از ژرفا و یکتایی جهان بینی دینی / فلسفی، و زیباشناختی زبان ناب شیخ شیراز را به خواننده منتقل می‌کند اما کانون اصلی آن‌ها انتقال مفاهیم است. آن‌جا که در ساختار ترجمه غالب شعر سنتی و نثر تقلیل ادبی بکار رفته، متن از خواننده معاصر فاصله می‌گیرد و آنجا که نوشتاری ساده، معاصر و قابل فهم برای ترجمه برگزیده شده ویژگی‌های زبان زیبای گلستان با ظرائف و لطائفش، نامحسوس و بیرون از متن ترجمه باقی می‌مانند.

امید بر این است که بتوان، با آموختن از تجربه‌های پژوهشگران پیشین، با شناسایی و تعدیل کاستی‌ها، و به ویژه، با توجهی بیشتر به ساختار زبانی در سخن سعدی، برگردان‌هایی دیگر از این میراث جاودان ادبیات جهان بدست داد. »