حجت‌الاسلام شریعتی‌تبار، مدیرعامل بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی به‌عنوان سخنران نشست نقد و بررسی «آیات الاحکام من تفسیرالتبیان» بیان کرد: ارزش یک اثر علمی و یا یک کتاب به معیارهایی وابسته است. یکی از عوامل برجستگی و فاخر بودن اثر این است که مولفش کیست و چه نقشی در جامعه داشته است. کتاب «آیات الاحکام» از لحاظ موضوع نیز بسیار ارزشمند و فاخر است، چراکه آیات مربوط به احکام مبنای حکومت، سیاست، حقوق و تمام امور مربوط به جامعه می‌شود.
وی ادامه داد: این کتاب، اثر عالم بزرگ شیعی، شیخ طوسی است که بیان و زبان ما از سخن گفتن درباره وی قاصر است. این شخصیت بزرگ در سال 385 هـ . ق در طوس به‌دنیا آمد و در سال 408 در سن 23 سالگی به بغداد مهاجرت و از محضر علمی شیخ مفید استفاده کرده است. پس از فوت شیخ مفید از محضر سیدمرتضی نیز بهره برد و سپس در مهاجرت به نجف، حوزه علمیه هزارساله نجف را پایه‌گذاری کرد. وی در علوم مختلف اسلامی تبحر داشته و دو کتاب از کتب اربعه متعلق به شیخ طوسی است.
این پژوهشگر گفت: «تفسیرالتبیان» اثر شخصی است که هم فقیه، هم مفسر و هم اصولی و رجالی بوده و آیات مربوط به احکام را در کتابش به‌طور عالمانه و فقیهانه تفسیر کرده است. گروه فقه بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مجموعه مباحث تعیین اثر را براساس ابواب فقهی دسته‌بندی، جمع‌آوری و تصنیف کرده است. برای تدوین این اثر، گروه پژوهش به نسخه‌های مختلف مراجعه کرده و منابع معتبر ذکر شده است.
شریعتی‌تبار اظهار کرد: در مجموع سه جلد این کتاب، 306 آیه مربوط به مباحث احکام و فقه جمع‌آوری شده است. پیش از این نیز کارهایی در بین شیعه و اهل سنت درباره تفسیر آیات فقهی و احکام انجام شده از جمله آثاری مثل «کنزالعرفان» فاضل مقداد و یا اثر مرحوم محقق اردبیلی با عنوان «زبدةالبیان فی فقه‌القرآن». شخصیت فقیه و مفسر بزرگی مثل شیخ طوسی، قطعا بالاترین و شاید عالی‌ترین نگاه فقهی جامع را دارد. وی نسبت به فقه و مذاهب فقهی اهل سنت نیز تسلط داشته و مجموعه ارزشمندی را در «تفسیرالتبیان» جمع‌آوری کرده است.
وی افزود: آثار ارزشمندی همچون «تفسیرالمیزان» علامه‌طباطبایی نسبت به آثار شیخ طوسی و شیخ طبرسی کمتر به آیات احکام پرداخته‌اند. نکته دیگر اینکه، فرق اساسی بین فقه شیعه و اهل سنت وجود دارد. علمای اهل سنت هم کتاب‌های مستقلی نوشته‌اند. قطعا در منابع شیعه و اهل سنت نکات فقهی بسیاری دیده می‌شود، مانند تفسیر ابوالفتوح رازی که به زبان فارسی نوشته شده و حاوی نکات فقهی ارزشمندی است که می‌تواند به عنوان یک تفسیر نمونه الگو قرار گیرد.
مدیرعامل بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی گفت: علمای اهل سنت مانند ابن عربی آیات‌الاحکام را بیشتر به شکل تدوین قرآن (ترتیبی) تفسیر کرده‌اند و برخی علما نیز از روش موضوعی استفاده کرده‌اند. روش موضوعی به این‌صورت است که تمامی آیات مربوط به یک موضوع خاص از جمله طهارت یا نماز یکجا جمع‌آوری شده است.
شریعتی‌تبار در پایان بیان کرد: معتقدیم که قرآن کریم دین مقدس اسلام و پیامبر (ص) به‌عنوان خاتم‌الانبیا، کامل‌ترین نقشه خدا برای بشریت تا روز قیامت هستند و آنچه بشر به آن نیاز دارد در مجموعه قرآن و سنت موجود است.
نگاهی به اطلس تاریخی سادات ایران
دومین بخش این برنامه به نقد و بررسی کتاب «اطلس تاریخی سادات ایران» اختصاص داشت. غلامرضا جلالی به‌عنوان سخنران این نشست گفت: این کتاب کندوکاو درباره نیروهایی است که مهم‌ترین مولدان حرکت‌های سیاسی اجتماعی و فرهنگی در جهان اسلام بودند. بدون تردید علما نقش بسیار مهمی در تولید علم اسلامی، هدایت نهضت‌های اسلامی و مدیریت جامعه برعهده داشتند و در این میان علمای سادات موقعیت ویژه‌ای دارا بودند. متاسفانه مطالعات مربوط به نسب‌شناسی و تبارشناسی این سادات در سده‌های اخیر بسیار کمرنگ شده است. برای هویت‌سازی نیازمند انجام مطالعاتی در این زمینه هستیم.
وی ادامه داد: با پرداختن به موضوع حیات ائمه اطهار و تشیع و همچنین تعامل و افزوده‌های سادات به تاریخ می‌توانیم هویت خود را بهتر بشناسیم. این مطالعات از نوع مطالعات بینارشته‌ای است.
این پژوهشگر تصریح کرد: در این مطالعه 560 عنوان کتاب از قرن نهم به بعد به‌صورت گروهی مورد پژوهش قرار گرفت و دستاوردهای خوبی نیز بدست آوردیم که یکی از این دستاوردها تدوین مجموعه 12 جلدی «اطلس تاریخی سادات ایران» است که در آن 12 منطقه مهم ایران از لحاظ تاریخی و جغرافیایی مورد بررسی قرار گرفته و نقش خاندان‌های سادات را در تحولات محیطی بررسی می‌کند.
جلالی افزود: برای تالیف این مجموعه از یک روش علمی متناسب با نیاز جامعه استفاده شده و سعی کردیم این نکته که سادات مهاجر به ایران دارای چه بافت و چه خانواده‌هایی بودند، مورد بررسی قرار گیرد. این نوع مطالعات قبلا به‌صورت موردی انجام شده بود، ولی امروز با استفاده از منابع معتبر به‌صورت جامع و گروهی تدوین شده است. در حال حاضر نیز مشغول تهیه نقشه جامعی از پراکندگی جغرافیایی ورود سادات به ایران هستیم و در بررسی‌ها به 200 مکان جغرافیایی در فلات ایران رسیدیم. البته مهاجرت‌ها فقط به ایران نبوده بلکه در دیگر نقاط جهان اسلام نیز صورت گرفته است.
مروری بر تاریخ نقاره‌خانه رضوی
در بخش پایانی این برنامه کتاب «تاریخ نقاره‌خانه رضوی» اثر زهرا فاطمی‌مقدم با سخنرانی ابوالفضل حسن‌آبادی و نویسنده کتاب مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
حسن‌آبادی، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با اشاره به اهمیت پژوهش درباره موارد هویتی در کشور، گفت: نقاره‌خانه به‌عنوان یکی از هویت‌های شهر مشهد، یک صدای آشنا به‌خصوص برای مردم مشهد قدیم است که جغرافیای محدودتری داشت. در راستای مستندسازی ثبت نقاره‌خانه در میراث فرهنگی، براساس اسنادی که دراختیار داشتیم سعی کردیم این تاریخ را به‌صورت مکتوب ارائه کنیم.
زهرا فاطمی‌مقدم، مولف کتاب نیز در ادامه بیان کرد: نقاره‌خوانی قدمتی حدودا 500 ساله در حرم رضوی دارد. با بررسی منابع مختلف به 2 هزار سند درباره نقاره‌خانه در گنجینه اسناد آستان قدس رضوی رسیدیم که این اسناد مربوط به دوره صفویه به بعد است. اولین سند نیز به قرن دهم هجری باز می‌گردد.
وی ادامه داد: این اسناد به خوبی گویای جایگاه ارزشمند نقاره‌خانه در حرم رضوی است. در دوره صفویه نقاره‌خانه 13 کارمند داشته که زیرنظر مهتر فعالیت می‌کردند در دوره قاجاریه شکوه و عظمت آن بیشتر شد و در دوره‌ی پهلوی با وجود توقف چندین ساله، همچنان جایگاه خود را حفظ کرد.
مسئول بخش نمایه‌سازی سازمان اسناد و کتابخانه ملی آستان قدس رضوی، گفت: بیشتر اسناد موجود دارای اشتباهات عددی، املایی و یا افتادگی بودند که خواندن سند و استخراج درست اطلاعات را با مشکل مواجه می‌کرد. در برخی منابع به اهمیت نقاره‌خوانی اشاره شده، ولی به جزییات نپرداخته‌اند. بیشترین پراکندگی اسناد مربوط به سندهای دوره پهلوی است.
فاطمی‌مقدم در پایان افزود: این نقاره‌خانه به یُمن وجود مرقد مطهر امام رضا (ع)، پس از سال‌ها هنوز پابرجاست و قدیمی‌ترین نقاره‌خانه محسوب می‌شود.
سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، 12 تا 22 اردیبهشت‌ماه در مصلای بزرگ امام خمینی (ره) برپاست.
نظر شما