ضرورت تالیف کتاب «دانشگاه ایرانی در سپهر بین‌المللی: بین‌المللی‌سازی آموزش عالی و آینده دانشگاه در ایران» چه بوده است؟
دانشگاه به عنوان یکی از مهمترین برساخته‌های اجتماعی از بدو تأسیس تاکنون در شکل‌دهی به تحولات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی جوامع نقش تعیین‌کننده‌ای داشته است. در فضای جهانی‌شده کنونی این هستار اجتماعی علاوه بر اینکه پیشران تغییرات است خود نیز متأثر از تغییرات متفاوت و متنوع در فضای ملی و بین‌المللی است. در فضای ملی ایران موضوعاتی همچون بحران درآمدزایی برای تأمین هزینه‌های حفظ، نگهداری و توسعه دانشگاه‌ها، بحران اشتغال دانش‌آموختگان دانشگاه، بحران تمرکزگرایی نظام دانشگاهی در کلانشهرها و مسائل ناشی از این موضوع، تغییرات جمعیت‌شناختی متقاضیان و دانش‌آموختگان آموزش عالی، پاسخگو بودن دانشگاه به نیازهای جامعه، گسترش کارآفرینی، نوآوری، درآمدزایی و اثربخشی دانشگاه در کشور و استقلال دانشگاه‌ها در نظام تصمیم‌گیری از جمله موضوعاتی است که بر آینده دانشگاه‌ها و کارکردهای آنها تأثیرگذار است.
علاوه براین تحولات فضای بین‌المللی آموزش عالی خواسته یا ناخواسته نظام‌های آموزش عالی و دانشگاههای علاقه‌مند به پیشرفت را به سوی آینده‌نگری هدایت می‌کند. موضوع رقابت‌پذیربودن دانشگاه‌ها، حضور در نظام‌های جهانی رتبه‌بندی و ارزشیابی‌های بین‌المللی، بهبود کیفیت خدمات آموزشی و پژوهشی دانشگاه، بین‌المللی‌شدن و منطقه‌گرایی در آموزش عالی، گسترش نفوذ فراملی دانشگاه، بین‌المللی‌شدن، تبدیل شدن به درگاه(Hub) بین‌المللی آموزش عالی، نقش‌آفرینی در عرصه دیپلماسی علم و فناوری، مشارکت در برنامه‌های توسعه جهانی، گسترش به‌کارگیری فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی، گسترش مراودات بین‌المللی، شبکه‌سازی و عضویت در شبکه‌های بین‌المللی علم و فناوری، رقابت برای جذب منابع مالی، جذب منابع انسانی، ایجاد استخرهایی از نخبگان و استعدادهای برتر(talents pools of) گسترش نفوذ در سایر کشورها و اهمیت حضور در شبکه جهانی دیپلماسی علم از جمله موضوعاتی است که به آینده دانشگاه شکل می‌دهد.
دستیابی به آینده مطلوب دانشگاه در ایران چگونه مهیا می‌شود؟
تحولات شکل‌گرفته در فضای ملی و بین‌المللی آموزش عالی باعث شده طیفی از آینده‌های ممکن(از آینده‌های مطلوب گرفته تا آینده‌های نامطلوب) در برابر دانشگاههای ایران شکل بگیرد. چگونگی شناسایی روندها و تحولات، روش رویارویی با آنها، شیوه تصمیم‌گیری، سیاستگذاری و تعیین اولویت‌ها و برنامه‌های اقدام برای مواجه با تغییرات گفته شده تعیین‌کننده وضعیت‌های آینده دانشگاه خواهد بود.
لطفا توضیحاتی درباره کلیات کتاب برای آشنایی خوانندگان با محتوای آن ارائه کنید؟
از سال ۱۳۸۶ تا کنون در مجموعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و مؤسسات تابع آن شامل مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، مرکز آینده‌پژوهی دانشگاه تهران، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، فرهنگستان علوم، بنیاد ملی نخبگان و پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی چه به عنوان محقق و چه به عنوان فردی که عهده‌دار مسئولیت اجرایی است پژوهش‌ها و مطالعاتی را به صورت میدانی درباره وضعیت بین‌المللی‌شدن آموزش عالی در کشور انجام داده‌ام. «بررسی تطبیقی ارزیابی نظام‌های آموزش عالی در جهان»، «رصدخانه علم و فناوری»، «تهیه کتابچه راهنمای دانشجویان غیرایرانی» و «بررسی تطبیقی مراکز سیاست‌پژوه در حوزه علم و فناوری» از جمله پژوهش‌هایی است که زمینه دستیابی به فهم نظری و مفهومی در بین‌المللی‌شدن آموزش عالی را مهیا ساخته و در کنار آن اداره امور دفتر همکاری‌های علمی و بین‌المللی، سرپرستی جذب دانشجویان غیرایرانی و سرپرستی مرکز آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبان امکان حضور در میدان و مشارکت در فهم عوامل تأثیرگذار بر وضعیت بین‌المللی‌شدن آموزش عالی را به صورت انضمامی و عملی فراهم ساخته و علاوه بر این شرکت در نشست‌های سازمان‌های نقش‌آفرین در حوزه موضوع پژوهش در لایه سیاستگذاری، بودجه‌ریزی، خط‌مشی‌گذاری و طراحی‌اقدام‌‌ها زمینه دستیابی به درکی فرانهادی و در سطح تحلیل ملی را ممکن ساخته است.
درباره فصل‌های کتاب بیشتر توضیح دهید.
با توجه به نکات گفته شده در این اثر علاوه بر لحاظ کردن زمینه‌های مفهومی، نظری و تجارب جهانی تلاش شده دستاوردها و تجربه‌های ملی مرتبط با بین‌المللی‌شدن آموزش عالی بر حسب روایت‌ها حاصل از تجربه زیسته در عرصه‌های گفته شده ارائه شود. این روایت‌ها حاصل از کنش مستقیم محقق با موضوعات، فرایندها، ساختارها و کنشگران متنوع و متفاوت در حوزه بین‌المللی شدن بوده است. براین اساس مطابق ساختار طراحی شده برای این اثر در فصل اول تلاش شده به چند پرسش پاسخ داده شود، مشتمل بر منظور از بین‌المللی‌شدن آموزش عالی چیست؟ خاستگاه تاریخی، نظری، رویکردها، راهبردها، شاخص‌ها و روندهای جهانی این موضوع چیست؟ تمایز مفهومی بین‌المللی‌شدن با جهانی‌شدن چیست؟ کج‌فهمی‌های رایج در خصوص بین‌المللی‌شدن کدام است؟ پیشران‌های بین‌المللی‌شدن چیست؟
در فصل دوم تلاش شده به این پرسش‌ها پاسخ داده شود: اولویت‌ها، اهداف، سیاست‌ها و برنامه‌های مورد تأکید در اسناد بالادستی درباره بین‌المللی‌شدن آموزش عالی کدام است؟ تجربه بین‌المللی‌شدن آموزش عالی در ایران چیست؟ روش‌شناسی پژوهش برای گردآوری و تحلیل داده‌های پژوهش چیست؟
پرسش‌هایی که در فصل سوم تلاش شده به آنها پاسخ داده شود عبارتند از تحلیل لایه لایه علت‌های شکلگیری وضعیت کنونی بین‌المللی‌شدن آموزش عالی در ایران چیست؟
پیشران‌های شکل‌دهنده به وضعیت بین‌المللی شدن آموزش عالی در ایران چیست؟ آینده‌های بدیل گیش روی بین‌المللی‌شدن در ایران کدام است؟ آینده مطلوب بین‌المللی‌شدن آموزش عالی در ایران چیست؟ تجویزهای لازم برای تحقق آینده مطلوب کدام است؟
این کتاب چه ویژگی دارد که آن را از آثار مشابه متفاوت می‌سازد؟
این قضاوت از حیث اخلاقی باید توسط مخاطبان کتاب صورت گیرد. اما به زعم من نوآوری و ابتکار عمل صورت گرفته در این اثر به‌کارگیری رویکردهای میان‌رشته‌ای (Interdisplinary) و میان پارادایمی (Interparadighm) در فهم آینده‌های پیش روی دانشگاه در سایه روند بین‌المللی‌شدن آموزش عالی است. به عبارت روشن‌تر در بررسی وضعیت گذشته، حال و آینده بین‌المللی‌شدن آموزش عالی در ایران و همچنین چگونگی دستیابی به آینده مطلوب آموزش عالی ایران در مواجهه با روند بین‌المللی‌شدن از روش‌های ترکیبی استفاده شده است تا به کمک هر کدام جلوه‌های متفاوت مرتبط با واقعیت‌های بین‌المللی‌شدن آموزش عالی ایران آشکار شود.
دستاوردهای بهره‌مندی از بین‌المللی‌شدن آموزش عالی چیست؟
همچنان که در مقدمه این اثر تصریح شده تمدن ایران‌زمین از بدو شکلگیری تا کنون خاستگاهی جهانی و بین‌المللی داشته است. به اقتضای همین ظرفیت تاریخی و تمدنی فضای داد و ستد، گفت‌وگو، مراوده، فهم جهانی و بین‌فرهنگی در طول تاریخ ایران به قوت خود باقی مانده است. اگرچه این روند در برخی دوره‌های زمانی دچار افت و خیز شده اما تداوم پیدا کرده است. تمدن ایران در دوره‌هایی از تاریخ جامعه بشری مهد دانش و حکمت بوده و در دوره‌هایی دیگر دستاوردهای دانشی و معرفتی جوامع دیگر را به کار گرفته است. به اقتضای چنین ظرفیت‌های تمدنی، فرهنگی و تاریخی می‌توان با بازاندیشی در خانه جایگاه شایسته تمدنی و تاریخی خود را در تبدیل شدن به یکی از درگاه‌های اصلی دانش، معرفت و حکمت بشری احیا کنیم. منظور از خانه در این جمله همان دانشگاه، مؤسسه آموزش عالی و اجتماعات علمی کشور است که ابتدا با تعریف و عملی‌سازی فضای فهم میان‌فرهنگی در داخل ظرفیت‌های لازم برای ایجاد ارزش افزوده به شیوه‌ای مشارکتی در عرصه علم و فناوری را به‌وجود می‌آورند و سپس از ظرفیت‌های بین‌المللی به شیوه‌ای هوشمندانه و پیش‌دستانه برای دستیابی به اهداف ملی بهره می‌برند. شبکه‌سازی در فضای ملی و بین‌المللی و نقش‌آفرینی در شبکه‌های ملی علم، فناوری و نوآوری از دستاوردهای قابل انتظار بهره‌مندی از بین‌المللی‌شدن آموزش عالی است.
نظر شما