خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- ملیسا معمار: دانستن عادت‌های مطالعه شخصیت‌های مطرح مانند سیاستمداران، هنرمندان، نویسندگان، بازیگران و ورزشکاران برای بسیاری از افراد جالب و جذاب است و می‌تواند منبعی باشد برای نوجوانان و جوانان جویای نام تا بتوانند از آن‌ها الگوبرداری کرده و به درستی در مسیر مورد نظرشان حرکت کنند. براین اساس در ادامه گفت‌وگوهای عادت مطالعه، این‌بار به سراغ محمدجواد حق‌شناس رفته‌ایم. حق‌شناس، از فعالان سیاسی، رئیس کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران، ری و تجریش، عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی، روزنامه‌نگار، استاد دانشگاه و عضو هیئت مدیره انجمن ایرانی روابط بین‌الملل است. او سابقه فرمانداری مغاون، معاونت سیاسی استانداری تهران، معاونت سازمان ثبت احوال کشور و ریاست ستاد آزادگان استان تهران را در کارنامه شغلی خود دارد و در دولت محمد خاتمی مشاور وزیر و مدیر کل سیاسی وزارت کشور و معاون حقوقی، پارلمانی و امور استان‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده ‌است. در ادامه گفت‌وگوی ساده و صمیمانه من را با این فعال سیاسی می‌خوانید.
 
در حال حاضر مشغول مطالعه چه کتابی هستید؟
 کتابی است با عنوان «هاشمی و انقلاب؛ تاریخ سیاسی ایران از انقلاب تا جنگ» اثر مسعود رضوی درباره تاریخ انقلاب در مقطع اوایل انقلاب با محوریت علی اکبر هاشمی رفسنجانی که به مقطعی تاریخی در ایران یعنی از آغاز انقلاب تا شروع جنگ تحمیلی می‌پردازد. و چاپ دومش با مقدمه‌ای از علی اکبر هاشمی رفسنجانی امسال از سوی انتشارات روزنامه اطلاعات چاپ شده است.
 
معمولا چه وقت و کجا ترجیح می‌دهید کتاب بخوانید؟
هر وقت فرصتی پیدا کنم این کار را انجام می‌دهم. اگر در منزل باشم معمولا ساعات پایانی شب مطالعه می‌کنم اگر هم در طول روز فرصتی پیدا کنم ترجیح می‌دهم مطالعه کنم. البته بیشتر در منزل یا زمانی که در اتومبیل هستم ولی مشغول رانندگی نیستم دوست دارم مطالعه کنم. روزهای تعطیل هم سعی می‌کنم که کتابی برای مطالعه داشته باشم.
 
آخرین کتاب فوق‌العاده‌ای که خواندید چه بود؟
به خاطر نحوه ارتباطاتی که دارم، نوع فعالیتم و حضورم در کلاس درس سعی می‌کنم در حوزه علوم سیاسی، روابط بین‌الملل و توسعه مطالعه داشته باشم. البته کتاب‌های شعر و کتاب‌هایی هم در حوزه‌های دیگر مطالعه می‌کنم. اما قبل از اینکه شروع به خواندن کتابی که در حال حاضر در دست مطالعه دارم کنم، کتاب «روزگاران» تالیف مرحوم عبدالحسین زرین‌کوب را مطالعه کردم این کتاب شامل تاریخی مختصر از پیش از زمان هخامنشیان تا پایان پهلوی است. در حالی که نویسنده می‌توانسته این کتاب را در قالب مجموعه 30 ‌جلدی ارائه کند اما تلاش کرده هرکدام از این دوره‌ها را در یک فصل از کتاب بگنجاند. این کتاب بسیار با ارزش است و می‌توان آن را تاریخ مختصر ایران با رویکرد تحلیلی نامید. و به جوانان علاقه‌مند به این مباحث هم توصیه می‌کنم این کتاب را مطالعه کنند. چون می‌توانند اطلاعات کافی راجع‌به تاریخ پر فراز و نشیب ایران را از کتابی با حجم کم کسب کنند.
 
آیا پیش آمده کتابی را بارها و بارها بخوانید؟
معمولا کتاب حافظ و سعدی به گونه‌ای است که می‌توان هر قطعه از شعرها را بارها و بارها مرور کرد و درباره آن‌ها اندیشید اما به جزء این‌ها برخی کتاب‌هایی را که در دوره نوجوانی خوانده‌ام دوست دارم دوباره آن‌ها را مرور کنم و تجدید خاطره‌ای از 4 یا 5 دهه پیش داشته باشم که مطمئناً می‌تواند لذت‌بخش باشد.
 
اگر بخواهید به کتاب خاصی اشاره کنید از چه کتابی نام می‌برید؟
کتاب «ماهی سیاه کوچولو» اثر صمد بهرنگی را باها خوانده‌ام. این کتاب نخستین کتابی بود که زمانی که اول راهنمایی بودم به من پیشنهاد داده شد تا بخوانم. در آن زمان مراکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تازه در سطح تهران گسترش پیدا کرده بود و من از سوی مدرسه به مرکز شماره 4 کانون که نزدیک‌ترین مرکز به منزل‌مان بود معرفی شدم و آنجا نخستین کتابخانه‌ای بود که عضو آن شدم. نخستین کتابی که به من پیشنهاد شد و از کتابخانه این مرکز امانت گرفتم «ماهی سیاه کوچولو» بود که همچنان به‌عنوان یکی از کتاب‌های ارزشمندی که خوانده‌ام از آن یاد می‌کنم.
 
آیا بعدها هم به دنبال اینکه آن کتاب را پیدا کنید و به دیگران هدیه دهید بوده‌اید؟
بله. پیگیر این کتاب بوده‌ام. بهرحال این کتاب نخستین کتابی بود که در بچگی خواندم و به نوعی نستالژی کودکی‌های من است.
 
در کودکی به مطالعه چه موضوعاتی بیشتر علاقه داشتید؟
مطالعه را با داستان شروع کردم. پدرم یک روحانی بود و تنها دارایی او کتاب‌هایش بود و ما کتابخانه بزرگی در خانه داشتیم. لذا از وقتی که چشم باز کردم با کتاب روبه‌رو شدم و نخستین کاری که کردم به سراغ کتاب‌های پدرم رفتم و آشنایی‌ام با کتاب از آنجا شروع شد. اما کتاب‌های او ربطی به من که خردسال بودم نداشت و برایم بسیار سخت و سنگین بود. البته چون پدرم غیر از تعلیم و تعلم، سخنرانی هم می‌کرد کتاب‌های دیگری هم مانند شعر و داستان و ادبیات مذهبی هم می‌خواند تا بهتر بتواند با مردم ارتباط برقرار کند. ازجمله این آثار می‌توانم به «داستان راستان» مرتضی مطهری و مجموعه پنج جلدی «پندهایی از تاریخ» که عمدتا شامل داستان‌های بزرگان مذهبی بود و ماهنامه «مکتب اسلام» که آن زمان با مدیر مسئولی آیت‌الله مکارم شیرازی منتشر می‌شد و نویسندگانی مانند آیت‌الله سبحانی و آیت‌الله قربانی در آن قلم می‌زدند و بخشی به نام داستان پیامبران داشت که به قلم محمود حکیمی با محوریت داستان‌های مذهبی و زندگی پیامبران نوشته و منتشر می‌شد، اشاره کنم. البته در کتابخانه پدرم کتاب‌های قدیمی هم وجود داشت که نه اسم داشت و نه جلد، و صفحات‌شان با سیم‌های مفتول به هم دوخته شده بود، مانند کتاب «امیرارسلان نامدار» که از آثار مشهور ادبیات بود و من حدودا سه بار آن را خواندم. در آن زمان علاقه زیادی به رمان‌های قدیمی داشتم و به زحمت موقع خواب کتاب را از من می‌گرفتند.
 
بهترین کتابی که در دوره دانش‌آموزی خواندید، چه بود؟
در همان دوره‌ای که در مقطع راهنمایی تحصیل می‌کردم به کتابی رسیدم که شامل مجموعه‌ای از قصه‌های صمد بهرنگی بود مانند الدوز و کلاغ‌ها، الدوز و عروسک سخنگو و کچل کفترباز و شاهکارش که همان «ماهی سیاه کوچولو» بود و از آثار اثرگذار بود. همچنین کتاب خوب دیگری که در آن زمان خواندم «شلوارهای وصله‌دار» نوشته رسول پرویزی بود که جزء نویسندگان روشنفکر و مبارز دهه 20 و 30 بود که بعدا از سوی ساواک جذب شد و به مقام سناتوری رسید. این کتاب از آثار ارزشمند کلاسیکی است که از آن دوران به‌جا مانده است. البته چند سال پیش به همت یکی از دوستان رسول پرویزی این کتاب و کتاب دیگری از او با عنوان «لولی سرمست» در قالب یک اثر به عنوان «قصه‌های رسول» منتشر شد.
 
آیا هنوز هم اگر کتاب کودک و نوجوانی را ببینید به خواندن آن تمایل دارید؟
بدم نمی‌آید بخوانم. اما گرفتاری‌های این روزها و اشتغالاتی که در چهار دهه گذشته داشتم و از اوایل انقلاب درگیر کار و مسئولیت بودم، سبب شده بخش زیادی از وقتم صرف انجام این امور شود. از سویی با پررنگ‌تر شدن و پراهمیت‌تر شدن فضای مجازی بخش عمده‌ای از مطالعات من از کتاب به فضای مجازی و گوشی موبایل منتقل شده است.
 
شعر مورد علاقه‌تان در دوران کودکی چه بود؟
خیلی شعر می‌خوانم اما حافظه شعری من ضعیف است. و شعرهایی که می‌خوانم در حافظه‌ام نمی‌ماند.
 
نویسنده مورد علاقه‌تان در دوره نوجوانی چه کسی بود؟
در آن مقطع کتاب‌های صادق چوبک را زیاد می‌خواندم. همچنین داستان‌های کوتاه رسول پرویزی جزء کتاب‌های مورد علاقه‌ام بود که همچنان می‌خرم و می‌خوانم او از شخصیت‌های شناخته شده ادبیات کشور و از همشهریان من از اهالی بوشهر و تنگستان است. همچنین در آن زمان کتاب‌هایی از نویسنده‌ای به نام عزیز نسین چاپ می‌شد که طنزنویسی چپگرا بود و آثارش قبل از انقلاب مورد استقبال قرار می‌گرفت و من می‌خواندم. در آن زمان بافت ترکیه شبیه ایران بود و وقتی مطالب او را می‌خواندی به نظر می‌رسید نویسنده آن درباره ایران می‌نویسد. نسین کتاب‌های خوبی می‌نوشت اما از دور خارج شد. قلم جلال آل‌احمد را هم دوست داشتم و به نظرم ویژه بود و کتاب‌هایش را می‌خواندم. در حوزه ادبیات فاخر، کارهای علی دشتی را دوست داشتم و نگاهش به شاعران و بزرگان ادبیات پیشین در نوع خودش مجموعه‌ای کم‌نظیر بود. در حوزه سیاست هم قلم می‌زد و آثار ماندنی و خواندنی خلق می‌کرد به ویژه آخرین کاری که مدتی بعد از مرگ او به همت مهدی ماحوزی منتشر شد کتاب ارزشمندی بود به نام «عوامل سقوط» که از دوره پهلوی و عوامل سقوط محمدرضا شاه پهلوی صحبت می‌کرد و تحلیلی دقیق از چگونگی وقایع آن زمان ارایه می‌داد. ای کاش این کتاب تجدید چاپ می‌شد و در اختیار افرادی قرار می‌گرفت که امروزه با دیدن مشکلاتی که در کشور وجود دارد برایشان این پرسش مطرح می‌شود که چرا ما انقلاب کردیم. من آن‌ها را به خواندن این کتاب دعوت می‌کنم چون در این کتاب دلایل سقوط پادشاهی پرطمطراق پهلوی ارایه می‌شود.
 
فکر می‌کنید در طول سال‌ها، چه کتابی بیش از همه بر طرز فکرتان تاثیر داشته است؟
اصولا مهم‌ترین کاربرد کتاب‌ها همین است. وقتی انسان شروع به خواندن کتابی می‌کند بعد از پایان کتاب قطعا تغییری در او ایجاد شده و کتاب اثرگذار بوده است. اصولا کتاب‌ها با این رویکرد تدوین می‌شوند و مجموعه‌ای از نویسندگان تلاش می‌کنند یافته‌هایی که نتیجه دانش، هنر و تجربه آن‌ها در طول سال‌های عمرشان بوده به بهترین شکل در قالب کتاب ارایه کنند و آن را با مخاطبانشان به اشتراک بگذارند. اصولا معجزه کتاب هم همین است ایجاد تغییر و ارتقا در انسان‌ها.
 
با توجه به مطالبی که گفتید، چه کتابی روی شما تاثیر بیشتری داشته است؟
قبل از انقلاب، علی اکبر هاشمی رفسنجانی ترجمه‌ای از کتاب «کارنامه سیاه استعمار» ارائه داده بود که درباره فلسطین بود. با اینکه در آن زمان من در دبیرستان تحصیل می‌کردم، این کتاب تاثیر جدی‌ای روی من گذاشت و حتی این تاثیر بعد از دبیرستان هم ادامه داشت به گونه‌ای که در زمان انتخاب رشته‌ام برای دانشگاه هم تاثیرگذار بود و من به رشته علوم سیاسی رفتم. در حالی که ممکن بود اگر به جای کتاب‌های سیاسی و همچنین محیطی که در آن رشد کرده بودم که فضای حاکم بر آن فضای سیاسی، انقلابی و مذهبی بود در فضای دیگری رشد می‌کردم و گرایشم به سوی کتاب‌های دیگری بود در رشته‌ای به جزء سیاست مثلا ادبیات، حقوق و ... تحصیل می‌کردم. بخشی از فعالیت‌های کنونی و رشته تحصیلی‌ام نیز به زمینه‌های مطالعاتی من در زمان قبل از انقلاب برمی‌گردد.
 
در میان آثاری که خوانده‌اید، آیا کتابی بر موفقیت سیاسی شما تاثیر داشته است؟
الان نمی‌توانم از نمونه مشخصی یاد کنم ولی طبیعتا ذهنیت من به گونه‌ای بوده که تحصیل، کار و فعالیت سیاسی‌ام در یک راستا قرار گرفته است. شاید نمونه‌های مختلفی داشته باشیم که افراد سیاستمدار؛ مهندس معمار یا پزشک اطفال بوده‌اند و فعالیت‌شان با رشته تحصیلی‌شان متفاوت است اما همیشه حوزه کاری، تحصیلی، فعالیت و گرایش من در 46 سال گذشته یعنی از اوایل دهه 50 تا به حال عمدتا در یک راستا بوده است.
 
کتاب بیوگرافی شخصیت‌های سیاسی را نیز مطالعه می‌کنید؟
بله. چون در حوزه کاری‌ام است معمولا این‌گونه آثار را نیز مطالعه می‌کنم. همین کتابی هم که در حال مطالعه آن هستم یعنی «هاشمی و انقلاب؛ تاریخ سیاسی ایران از انقلاب تا جنگ» به دوره‌ای از فعالیت‌های سیاسی علی اکبر هاشمی رفسنجانی از انقلاب تا زمان جنگ می‌پردازد و به نوعی جزء این کتاب‌ها طبقه‌بندی می‌شود.
 
از بین آثاری که در این زمینه مطالعه کرده‌اید، کدام بیوگرافی برایتان جذابیت بیشتری داشته است؟
در بین آثار خارجی که مطالعه کرده‌ام بیوگرافی ماهاتما گاندی را خوانده‌ام و به زندگی، شخصیت و رویکرد او در عرصه سیاست و مسایل بین‌المللی علاقه‌مند شدم و اینکه همچنان جذابیت خود را در سطح جهان و بین مردمش حفظ کرده است. در حوزه‌های مذهبی و دینی هم اگر بخواهم نمونه‌ای را مثال بزنم کارهای خوبی دیده‌ام مانند «حسین علی» اثر محمدحسین مهدوی یا م. موید که درباره امام حسین است و نثر ویژه و خوبی دارد و امیدوارم فرصت لازم فراهم شود برای افرادی که ادبیات فارسی را دنبال می‌کنند تا این کتاب را تورق کنند و با این نثر روبه‌رو شوند. اینکه نویسنده با کمترین به‌کارگیری واژه‌های غیرفارسی توانسته کتابی فاخر عرضه کند بسیار با ارزش است.
 
دوست دارید بیوگرافی کدام شخصیت سیاسی را مطالعه کنید؟
نلسون ماندلا از چهره‌های جذابی است که دوست دارم بیوگرافی او را مطالعه کنم ولی هنوز فرصت پیدا نکرده‌ام که بیوگرافی او را به صورت کامل بخوانم. اما معتقدم که بیوگرافی او می‌تواند الگویی باشد در عرصه سیاست برای سیاسیون ما.
 
اگر قرار بود نویسنده‌ای را انتخاب کنید که بیوگرافی شما را بنویسد، چه کسی را انتخاب می‌کردید؟
اصلا فکر نکرده‌ام که بیوگرافی خودم را بنویسم یا کسی آن را بنویسد و خودم را هرگز در این موقعیت و جایگاه تعریف نکرده‌ام. اما دوران پرفراز و نشیبی را گذرانده‌ام و اگر فرصتی فراهم شود تا بخشی از این خاطرات نوشته شود اتفاق خوبی است اما به اینکه چه قلمی به آن اختصاص یابد، فکری نکرده‌ام.
 
فرزندان‌تان هم کتاب می‌خوانند؟
وقتی بچه‌ها کوچک بودند دوست داشتم ارتباط آن‌ها را با کتاب برقرار کنم اما در آن زمان منزل ما کوچک بود و کتاب به حد اشباع رسیده بود و کتاب‌های زیاد من در زمان اسباب‌کشی به بار اضافه‌ای تبدیل شده بود. درنتیجه کتاب برعکس من که همیشه در خانه پدرم خاطره خوشی از آن‌ها داشتم، برای بچه‌های من به خاطره خوشی تبدیل نشد و احساسم نسبت به کتاب به بچه‌ها منتقل نشد. کتابخانه من بخش جدی از فضای خانه را گرفته بود و به نوعی مزاحم آن‌ها بود. البته آن‌ها در حوزه تحصیلی‌شان مطالعات لازم را دارند .
 
پس تمایل دارید کتاب‌هایتان را نگه دارید تا به دیگران بدهید؟
بیشتر تمایل دارم کتاب‌هایم را نگه دارم. البته به دلیل فضای کم خانه از سال 1384 مجبور شدم حجم زیادی از کتاب‌هایم را به جای دیگری منتقل کنم و بین من و کتابخانه‌ام فاصله افتاد. اما دوست دارم امکانی فراهم شود و فضایی باشد تا کتاب‌هایم را با دیگران به اشتراک بگذارم.
 
نظرتان درباره هدیه دادن کتاب چیست؟
بارها و بارها این کار را انجام داده‌ام و کتاب‌هایی به دیگران هدیه داده‌ام.
 
آیا کتاب خاصی بوده که دوست داشته باشید غالبا به دیگران هدیه دهید؟
معمولا سعی می‌کنم کتابی را که می‌خواهم هدیه دهم مطابق با روحیه، تحصیلات، سن و سلیقه شخص مورد نظرم باشد، نمی‌توان یک کتاب را برای افراد مختلف انتخاب کرد.
 
کتاب بعدی که برای خواندنش برنامه دارید چه کتابی است؟
یکی از محورهای مطالعاتی من حوزه توسعه است و آن را دنبال می‌کنم. بر این اساس 5 کتاب با محور توسعه و توسعه سیاسی برای مطالعه در برنامه دارم.