خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)-هادی حسینی‌نژاد: بررسی وضعیت صنعت نشر تنها با گردآوری و تطبیق آمارهای نشر در دوره‌های مختلف میسر می‌شود. آنچه در این گزارش پیش‌روی مخاطب، بررسی تطبیقی آمارهای نشر در سال‌های 95 و 96 به شکل تفکیکی و مبتنی بر گروه‌های دیویی است.
 
11 درصد رشد تعداد عناوین نوبت‌های چاپ
 اطلاعات به دست‌آمده حاکی از آن است که به‌جز کتاب‌های گروه کمک درسی، آمار نشر در سال 96 نسبت به سال 95؛ چه در بخش تالیف و چه در بخش ترجمه، با رشد مثبت مواجه بوده است که در این میان بیشترین میزان رشد به کتاب‌های حوزه زبان، هنر، ادبیات و کودک مربوط می‌شود.
 
رشد کتاب‌های زبان:
رشد سواد یا رشد مهاجرت
اینکه تعداد کتاب‌های زبان از 1814 در سال 95 با رشد 40 درصدی به 2542 در سال 96 رسیده است، اتفاق قابل توجهی است و نشان از افزایش علاقه جامعه به آموختن زبان‌های خارجی دارد.

بررسی این رویداد نیاز به مطالعات جامعه‌شناسی دارد. درواقع اینکه رشد کتاب‌های حوزه زبان را باید به پای پیشرفت گذاشت یا عوامل نگران‌کننده‌ای همچون تمایل به مهاجرت، باید در حوزه‌های تخصصی دیگر مورد ارزیابی قرار گیرد.

اما نکته قابل توجه دیگر این است که بخش اعظم این میزان رشد به کتاب‌های تالیفی مربوط می‌شوند؛ بخشی که در آن شاهد رشد 44 درصدی بوده‌ایم. همچنین میزان رشد کتاب‌های چاپ اولی در سال 96 برابر بوده با 27 درصد و این درحالی است که تعداد تجدد چاپی‌های زبان در مقایسه با سال 95، 79 درصد رشد داشته است.
 
نمایش هنر در آینه کتاب
تعداد 3374 کتاب در سال 96 البته کمتر از حد انتظار به‌نظر می‌آید اما توجه به رقم 2703 در سال 95 و رشد 25 درصدی کتاب‌های این حوزه مایه دلگرمی است.

همچنین رشد 32 درصدی کتاب‌های ترجمه‌ای نسبت به رشد 21 درصدی کتاب‌های تالیفی در این حوزه نیز با توجه به اینکه مبانی هنر و گرایش‌های هنری را عمدتا تئوری‌ها و مقالات غربی تشکیل می‌دهد، قابل توجیه است. ضمن اینکه میزان تالیفات در حوزه هنر نیز قابل توجه به نظر می‌رسد. البته در این گزارش، مبنای کار تنها کمیت است و بررسی‌های کیفی در آن لحاظ نشده.

در حوزه هنر کتاب‌های چاپ اولی در سال 96 رشد 28 درصد و تجدید چاپی‌ها رشد 19 درصدی داشته‌اند.
 
ادبیاتی‌ها بازارشان همیشه گرم است
میل به ادبیات، آن‌هم در کشوری که پیوست‌های ناگسستنی‌ آن با شعر و ادب غیرقابل انکار است، در آمار نشر نیز نمود روشنی دارد؛ آنچنانکه دومین رتبه در میزان رشد عناوین در سال 96 نسبت به سال 95 به حوزه ادبیات مربوط می‌شود و نشانگر افزایش تعداد از 12086 کتاب به 14874 کتاب است.

در این مقایسه آماری شاهد رشد 20 درصدی در حوزه تالیف و رشد 31 درصدی در حوزه ترجمه هستیم که نسبت این دو با یکدیگر، تقریبا قابل قبول می‌نماید و نشان می‌دهد چندان هم نباید نگران تسخیر شدن بازار کتاب ایران از سوی کتاب‌های ترجمه‌ای بود. همچنین آمارها حاکی از رشد 23 درصدی، هم در بخش چاپ اولی و هم در بخش تجدیدچاپی‌های ادبیات را نشان می‌دهد.
 
کتاب کودک و رشد نگران‌کننده ترجمه‌های
در عرصه نشر، همیشه کتاب‌های کودک جایگاه و اهمیت ویژه‌ای داشته‌اند چراکه مطابق با آن نقل مشهور؛ کودکان امروز، نقش‌آفرینان فردای جامعه‌ خواهند بود. بازار کتاب کودک نیز با وجود مصائب و تنگناهایی مانند کمبود ویترین تخصصی در کشور، دستِ‌کم در تعداد عناوین روند روبه‌رشدی داشته است.

آمارها نشان می‌دهد تعداد کتاب‌های کودک از 13027 در سال 95 به 15910 در سال 96 رسیده است. اما رشد 35 درصدی کتاب‌های ترجمه‌ای نسبت به رشد 14 درصدی تالیف در این حوزه، تفاوت چشمگیری را روایت می‌کند که ناشی از تمایل ناشران کودک به ترجمه و انتشار کتاب‌ها و مجموعه‌های مشهور خارجی بوده است؛ رویه‌ای که از سوی منتقدان بارها و بارها مورد انتقاد قرار گرفته و نسبت به آن هشدار داده‌اند. توجیه این هشدارها نیز برمی‌گردد به همان جایگاه و اهمیت ویژه‌ای که کتاب‌های کودک می‌توانند در تربیت و پرورش کودکان داشته باشند.

کتاب‌های چاپ اولی در سال 96 نسبت به سال 95، 8 درصد رشد داشته و میزان رشد کتاب‌های تجدیدچاپی در این مقایسه، 37 درصد بوده است.
 
 جزئیات آمار عناوین و نوبت‌های چاپی در سال 96 و تطبیق آن با سال 96 را در جدول زیر می‌بینید:
  

 
 شمارگان‌های سربه‌زیر
بخش دوم این گزارش اما به شاخصه مهم دیگر صنعت نشر؛ یعنی شمارگان اختصاص دارد که به نوعی می‌توان مبین وضعیت مطالعه در جامعه و میل مردم به کتاب‌وکتاب‌خوانی باشد. متاسفانه نتایج؛ به معنای کامل کلمه نگران‌کننده‌اند زیرا تقریبا در تمام گروه‌های دیویی دوازده‌گانه، شاهد رشد منفی شمارگان‌های متوسط بوده‌ایم.

جدول تطبیقی شمارگان 95-96  خود گویای واقعیت است:
  

بیشترین کاهش شمارگان در علوم اجتماعی
در بین آمارهای فوق، تنها کتاب‌های حوزه زبان بوده‌اند که شمارگان‌ متوسط‌شان رشد 2 درصدی داشته‌است که این پارامتر نیز می‌تواند در صحت یا سقم گمانه‌زنی میل به مهاجرت مورد توجه قرار گیرد. اما باقی درصد‌ها، تماماً منفی‌اند و بدترین شرایط نیز مربوط می‌شود به کتاب‌های حوزه علوم اجتماعی که شمارگان متوسط آن‌ها در سال 96 نسبه به 95، 16 درصد کاهش داشته است.

و چنانچه مشهود است، جمیع وضعیت نزولی شمارگان متوسط در گروه‌های دیویی را می‌توان در ردیف آخر جدول فوق دید: شمارگان متوسط کتاب در این مقایسه، درصد -10 را نشان می‌دهد!
با این اوصاف؛ اگرچه در جدول اول شاهد افزایش تعداد عناوین تازه و تجدیدچاپ‌های بیشتر در سال 96 بودیم اما کاهش قابل توجه شمارگان کتاب‌ها از تضعیف ارکان نشر و وضعیت مطالعه در جامعه خبر می‌دهد. به عبارت دیگر افزایش عناوین در مقابل کاهش شمارگان، درعین‌حال که تناسب وارونه و قابل تامل دارد، بیشتر نگرانی را در اهالی کتاب برمی‌انگیزد.
 
قیمت‌های صعودی
اگر تعداد عناوین و میزان شمارگان دو حلقه مهم در زنجیره بررسی وضعیت صنعت نشر باشد، قطعِ یقین سومین حلقه قیمت است که با دو حلقه اول در ارتباط است. مضاف برآنکه در بحث قیمت و قیمت‌گذاری، همواره مساله قدرت خرید و توان مالی مخاطبان و مشتریان وجود دارد و افزایش قیمت، همیشه پارامتری حساسیت‌برانگیز است؛ آن هم در شرایطی که شمارگان کتاب‌ها روندی نزولی را طی کرده‌اند.
  

 مطابق با جدول فوق، قیمت کتاب به‌جز گروه کلیات و علوم‌طبیعی‌ و ریاضیات، در تمام گروه‌ها رشد مثبتی داشته است. این رشد از 5 درصد در گروه هنر آغاز می‌شود و به 30 درصد در گروه کودک و نوجوان می‌انجامد.

میزان افزایش قیمت در گروه‌های 12گانه دیویی، احتمالا به نوع کاغذ مصرفی و چاپ یا میزان حق‌التالیف و حق‌الترجمه(یا حق تصویرگری در کتاب‌های کودک) بستگی دارد اما نیازمند بررسی‌های دقیق‌تری است.
در مجموع اما جدول فوق به ما می‌گوید که قیمت کتاب در سال 96 با 14 درصد رشد، به 17 هزار و 597 تومان رسیده است که تبعا؛ میزان خرید مخاطبان کتاب که معمولا از طبقات متوسط رو‌به‌پایین اقتصادی در جامعه‌اند نیز دستخوش تاثیراتی خواهد شد.

و...
امید است با کنار هم قرار دادن سه پارامتر تعداد عناوین، شمارگان و قیمت که در این گزارش در جداول مجزا مورد بررسی قرار گرفت، اهالی نشر و مدیران فرهنگی با بررسی‌های کارشناسانه‌ خود تصمیمات بهتری را برای رشد و تعالی صنعت نشر در سال جاری و آینده اتخاذ کنند.

* فایل باکیفیت جداول به کاررفته در این گزارش