به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست «پیشینه کاربرد کاغذ چینی در نسخه‌های خطی ایرانی» با سخنرانی ایلزه استورکنبوم استاد «تاریخ هنر اسلامی- ایرانی» دانشگاه سنت اندروز اسکاتلند شنبه 13 مرداد در کتابخانه و موزه ملی ملک برگزار شد.
استورکنبوم در این نشست توضیحاتی را درباره کاغذهای استفاده شده در نسخه‌های خطی مثنوی معنوی، دیوان حافظ، کلیات سعدی، قرآن، مخزن‌الاسرار و... ارائه کرد و گفت: تذهیب‌های استفاده شده در این نسخه‌های خطی نشان‌دهنده عناصر به کار رفته در مکتب شیراز است. موتیف‌های نقاشی شده در این کاغذها نشان می‌دهد که این کاغذها از چین آمده است اما شواهدی وجود دارد که حاکی از این است که این گونه نیست و احتمالا این کاغذها در خود ایران ساخته شده است.
وی ادامه داد: در این نسخه‌ها زرافشان و نقاشی زرد مشاهده می‌شود به طور مثال در مجموعه غزلیات حافظ نقاشی زرافشان کار شده است. همچنین در نسخه‌ها مناظر طبیعت هم کشیده شده است. در نمونه‌های نسخه‌های خطی قرآن و حافظ مناظر با 90 درجه قرار گرفته‌اند و البته مناظر هم نصف و بریده است که به نظر می‌آید قطعه‌ای از یک نقاشی بزرگ‌تر است.
این استاد دانشگاه افزود: همچنین در این نسخه‌ها موج‌های آب دیده می‌شود که کف می‌کنند و مناظری چون درخت انار و شاخه‌ها و برگه‌های انگور را مشاهده می‌کنیم. در نسخه خطی قرآن ما موتیف‌هایی از گل و مرغ می‌بینیم ولی در نسخه‌های مثنوی، عطار و مخزن‌الاسرار موتیف‌های نقاشی دیگری مشاهده می‌شود.
به گفته استورکنبوم، موتیف‌‌ها و مناظری که در این نسخه‌های خطی استفاده شده نشان می‌دهد که اغلب هنرمندان در استفاده از این موقعیت‌ها هم عقیده و نظر بوده‌اند. همچنین موتیف گل و مرغ که در نسخه‌های خطی استفاده شده در هنر چین وجود دارد و ما در طومارهای چینی بسیاری، نقاشی با این منظره‌ها را مشاهده می‌کنیم اما تفاوتی بین منظره‌های موجود در طومارها و نسخه‌های چینی و نسخه‌های خطی فارسی وجود دارد و آن این است که مناظر در نسخه‌های چینی با رنگ مشکی کار شده اما مناظر در نسخه‌های خطی فارسی تنوع رنگ دارد و اغلب با موتیف‌های زرد کار شده‌اند.
وی یادآور شد: اما این کاغذ و رنگ‌های زرد در هنر چینی نیست و رنگ مشکی که در طومارهای چینی وجود دارد با مقایسه با رنگ زرد در نسخه‌های فارسی نشان می‌دهد کاغذ نسخه‌های فارسی از چین نیامده است و احتمالا هنرمندان ایرانی در موقعیت‌های مختلف با نقاشی چینی آشنا شدند و در واقع این نقاشی را روی برگ‌های بزرگ کپی کرده و بعد این برگه‌ها را بریده‌اند.
این محقق، با بیان اینکه هنرمندان ایرانی در قرن هشتم و نهم از هنر چینی آگاه بودند گفت: در شاهنامه ایلخانی منظره‌های چینی دیده می‌شود و شاید این مناظر را روی دیوارهای کاخ ایلخانی مشاهده کنیم. همچنین در مناظر تصاویری از اردک، لاک پشت و ... دیده می‌شود که جالب است این تصاویر روی نسخه‌های خطی قرآن هم دیده می‌شود.
استورکنبوم در بخش دیگری از سخنانش درباره جنس کاغذهایی که در برخی از نسخه‌های خطی فارسی دیده می‌شود عنوان کرد: با آنالیزی که روی نسخه خطی کلیات سعدی انجام دادم مشاهده کردم که در این کاغذ از سفیداب استفاده شده و رنگ درخشانی روی کاغذ وجود دارد و جنس آن بسیار لطیف است، البته چگونگی استفاده از این ماده در کاغذ را نمی‌دانیم ولی این کاغذها به دلیل استفاده از سفیداب بسیار درخشان است.
به گفته وی، مناظر انار و انگوری که در برخی از نقاشی‌های چینی دیده می‌شود در ظروف سفال چینی هم وجود دارد و استفاده از آن در برخی نسخه‌های خطی ایرانی نشان دهنده نوعی از معنویت در این هنر است.
در بخش دوم این نشست پرسش و پاسخ‌هایی صورت گرفت. در این بخش، این موضوع بیان شد که با مشاهده موتیف و نقاشی‌های روی کاغذها ردپای مکتب شیراز را در نسخه‌های خطی می‌بینیم. همچنین بیان شد که در فهرست کاغذهای استفاده در نسخه‌های فارسی نامی از کاغذ چینی برده نشده چراکه به جای آن از واژه کاغذ خان بالغی استفاده می‌شد.
یکشنبه ۱۴ مرداد ۱۳۹۷ - ۱۶:۳۷
نظر شما