پرداختن به حوزه دفاع مقدس در کتاب‌های کودک و نوجوان چه ضرورتی دارد؟
دفاع مقدس زیبایی‌های زیادی دارد که هنوز بخشی از آن‌ها گفته نشده و سراغشان نرفته‌ایم یا هنوز کشف نشده است. اگر دایره مخاطبانمان را هم بررسی کنیم نمی‌توانیم بخش کودک و نوجوان را نادیده بگیریم و همیشه باید به‌گونه‌ای عمل کنیم تا بچه‌ها با آنچه که در دوران دفاع مقدس اتفاق افتاده آشنا شوند. هرچند شاید در برخی کتاب‌های درسی کم و بیش به این موضوعات پرداخته شده است اما کتاب‌های درسی نمی‌توانند همه آنچه را که نوجوان امروزی ما باید از دفاع مقدس بداند در خود داشته باشند. به همین دلیل ناشران خصوصی نیز در زمینه انتشار آثار دفاع مقدسی فعالیت می‌کنند. درواقع همانطور که در سطح جهان روی تولید ادبیات داستانی برای نوجوانان سرمایه‌گذاری کرده‌اند، اگر روی تولید آثار دفاع مقدسی در حوزه نوجوان سرمایه‌گذاری کنیم، می‌توانیم فواید آن را ببینیم. هیچ کس نمی‌تواند منکر ضرورت آشنایی نوجوان امروزی با موضوعات دفاع مقدسی شود. این آشنایی سبب می‌شود نوجوان امروزی در آینده نسبت به رویدادهایی که در کشورش اتفاق می‌افتد آگاهانه‌تر وارد شود و تصویر خوبی از آنچه برادران، پدران و مادرانش از جنگ پشتیبانی کردند داشته باشد. و متولیان کشور هم به این مساله باور دارند.
نویسندگان تا چه اندازه در تولید اثر برای کودکان و نوجوانان فعالیت کرده‌اند و توانسته‌اند به این حوزه ادای دین کنند؟
نویسندگی هم شغل است و هم شوق. خواندن کتاب یک نویسنده، لذت و انگیزه زیادی را به او منتقل می‌کند. به نظر من نویسندگان همه توان و تلاش خود را در زمینه تولید آثار دفاع مقدسی بکار برده‌اند. با توجه به فعالیتی که در حوزه هنری دارم، کتاب‌هایی که در حوزه دفاع مقدس تولید می‌شود را می‌بینیم. نکته جالب این است که حجم بیشتر آثاری که به دست ما می‌رسد در حوزه نوجوان است به طوری که از هر 25 کتابی به دست ما می‌رسد 15 کتاب در حوزه نوجوان است. این مساله نشان می‌دهد، نویسنده‌ها به این حوزه ورود کرده‌اند و موسسات، سازمان‌ها و نهادهای مرتبط باید این مساله را به نحو احسن مدیریت کنند. نویسنده همیشه پای کار است و خروجی آمار آثار منتشر شده در حوزه کتاب این مساله را ثابت می‌کند اما باید توجه بیشتری به پدیدآورندگان آثار شود. به عنوان مثال وقتی هفته دفاع مقدس شروع می‌شود هر روز به یک عنوان نام‌گذاری می‌شود اما هیچ روزی در این هفته به نویسنده به عنوان هنرمند و پدیدآورنده اختصاص نیافته است که نشان می‌دهد متولیان امر به همه چیز و همه نهادها توجه داشته‌اند، بجز نویسندگان. نویسندگان با وجود مشکلاتی مانند تیراژ پایین و حق‌الزحمه کم همچنان کارشان را پیش می‌برند، اما در طول سال چه موقع تشویق می‌شوند و به آن‌ها انگیزه کار مضاعف داده می‌شود؟ شایسته است نویسندگان هم دیده شوند. ما نویسندگان پیشکسوتی داریم که همیشه پای کار بوده و هستند و ما باید با هوشمندی و درایت از توانمندی نویسندگان استفاده کنیم.
تولید اثر در حوزه دفاع مقدس با چه چالش‌هایی روبه‌رو است؟
سال‌های زیادی از جنگ می‌گذرد و قطعا ما به یک بلوغ فکری رسیده‌ایم که برآمده از همه تجربیاتی است که در طول این مدت کسب کرده‌ایم. بعد از این‌همه سال باید از شعار، کلیشه و غلو در حوزه خاطره‌گویی عبور کنیم –البته رمان باید غلو هنری‌اش را داشته باشد- و اگر بتوانیم به این بلوغ فکری برسیم شاهد انتشار کارهای بهتری خواهیم بود ولی چنانچه بعد از گذشت این‌همه سال‌بخواهیم باز هم کلیشه و شعار را در دستور کار خود قرار دهیم به جایی نمی‌رسیم. این بلوغ فکری بسیار مهم است چراکه می‌بینیم نویسندگانی وجود دارند که به بخش شعاری و کلیشه‌ای نبودن کار توجه می‌کنند و کار بسیار خوبی تولید می‌کنند اما می‌بینیم در زمان بررسی رد می‌شود یا اصلاحاتی به آن می‌خورد چون متولیان امری که در نهادها و سازمان‌های مربوطه هستند هنوز به آن بلوغ فکری و فرهنگی نرسیده‌اند و به دنبال کارهایی هستند که بوی شعار بدهد و حالت کلیشه‌ای داشته باشد. وقتی می‌گوییم باید کاری کنیم ادبیات ما در حوزه دفاع مقدس در سطح جهان مطرح شود، باید ادبیات شسته‌رفته‌ای فارغ از شعار و کلیشه با اتکا به تکنیک، دانش، مولفه‌ها و عناصر خاطره‌نویسی و داستان آماده کنیم. چون گاهی در کشورهای دیگر با خواننده‌های حرفه‌ای سروکار داریم که خیلی زود متوجه شعاری و کلیشه‌ای بودن کار می‌شوند و با توصیف صرف نمی‌توانیم به جایی برسیم که کار، زیبایی خودش را نشان دهد.
شما چه راهکاری را برای این مساله پیشنهاد می‌کنید؟
باید نهادهایی که در کشور در این زمینه کار می‌کنند و تعدادشان هم کم نیست کنار هم بنشینند و باهم صحبت کنند و به گفتمان مشترکی برسند. ما به باورهای مشترک در حوزه ایستادگی رسیده‌ایم اما هنوز به باورها و داشته‌هایی که در زمینه تولید آثار دفاع مقدسی بین همه ما مشترک باشد، نرسیده‌ایم. هرکدام از ما تعاریف خاص خودمان را داریم و این چالشی است که در این زمینه با آن روبه‌روایم. نمی‌شود در یک حوزه تعاریف متفاوتی وجود داشته باشد. مانند قانون که در همه جا یک تعریف دارد و هرکسی هرتفسیری از آن داشته باشد به اصالت و هویت قانون خدشه‌ای وارد نمی‌شود. ولی دوستان تعاریف مختلفی را در این زمینه ارائه می‌دهند که کار را برای نویسنده سخت می‌کند. متولیان حوزه دفاع مقدس باید به وجوه مشترکی برسند. به عنوان مثال با اینکه چندسالی است که از برگزاری جایزه کتاب سال دفاع مقدس برگزار می‌شود اما نمی‌توانند رتبه‌های اول را با قاطعیت اعلام کنند و علت آن هم این است که دیدگاه آن‌ها با دیدگاه نویسنده تفاوت دارد. درحالیکه نباید این اتفاق بیافتد و نویسندگان حق دارند، اعتراض کنند. البته با این حال می‌بینیم نویسندگان حوزه دفاع مقدس با عشق و علاقه و انرژی به کارشان ادامه می‌دهند و خودشان را وقف این حوزه کرده‌اند. شاید حق‌الزحمه کمتری بگیرند و به آن‌ها بی‌محلی شود ولی مانع نشده که چشمه جوشان دفاع مقدس خشک شود و کار را پیش می‌برند.
امروزه انبوه کتاب‌های بازاری در حوزه کودک و نوجوان به آفتی برای این حوزه تبدیل شده است، این مساله چقدر در حوزه تولید آثار دفاع مقدسی برای نوجوانان نفوذ کرده است؟
واقعیت این است که در حوزه ادبیات داستانی تعداد کتاب‌های ترجمه بیشتر از کتاب‌های تالیفی است. و شاید کشور ما یکی از بزرگترین واردکنندگان ادبیات ترجمه است درحالیکه ما نویسندگان ابرقدرتی داریم که می‌توانند کارهای خوبی تولید کنند. کار در حوزه کودک و نوجوان بسیار سخت است چون نویسندگان باید روانشناسی حوزه کودک و نوجوان را بشناسند و بدانند چگونه و با چه زبانی با آن‌ها صحبت کنند. اما مساله این است که اگر سازمان‌ها و نهادهای متولی امر اهداف خود را مشخص کنند، نویسنده و پدیدآورنده می‌تواند با تکیه بر آن‌ها به تولید اثر بپردازد اما اهداف واحدی وجود ندارد. اگر نویسنده‌ای کتابی در حوزه دفاع مقدس بنویسید در یک نهاد قبول شود و در نهاد دیگر رد شود آن نویسنده تلاش می‌کند در جای دیگری آن کتاب را چاپ کند درحال‌که ممکن است اشکالی هم در آن وجود داشته باشد. در این شرایط یک دست بودن متولیان امر می‌تواند راهگشا باشد. اما ما در راس امورات مشکل داریم و می‌بینیم که سیاست‌ها و اهداف شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه کودک و نوجوان واضح و مشخص نیست و معلوم نیست تعاریف ما از حوزه کودک و نوجوان در چه رنج سنی قرار می‌گیرد؟ و کارشناس یا نهادی که آثار این حوزه را بررسی می‌کند آیا توانمندی لازم را دارد؟ تا زمانی که کار در حوزه کودک و نوجوان را شفاف نکنیم قطعا ضربه می‌خوریم.
در حوزه هنری تا چه اندازه به صحت و درستی مطالب منتشر شده توجه می‌کنیم؟
باید بیش از بزرگسالان حواسمان به بخش کودک و نوجوان باشد سعی کنیم مطالب صحیح و درست را برای آن‌ها بیان کنیم. مشخصا در حوزه هنری کارشناسانی داریم که توجه بیشتری به درستی مطلب و زیبایی داشته باشند و در کنار توجه به تکنیک و فرم، دقت کنند مطلب درستی به کودک و نوجوان انتقال یابد. چون اگر این کار انجام نشود مطلب نادرستی به کودک و نوجوان انتقال داده می‌شود که سبب منحرف شدن ذهن او از مطالب درست می‌شود.
مجموعه «قصه‌های دریا» از جمله آثاری است که از سوی حوزه هنری کودک و نوجوان در حوزه دفاع مقدس منتشر شده است، و شما به همراه مرتضی سرهنگی مدیریت آن را برعهده داشتید، درباره این پروژه بیشتر توضیح دهید.
این پروژه شامل تولید 12 جلد کتاب درباره خاطرات تکاوران و فرماندهان نیروی دریایی بود و طبق تفاهم‌نامه‌ای بین حوزه هنری و نیروی دریایی، آقای مومنی شریف کار را به بخش کودک و نوجوان حوزه هنری واگذار کرد و قرار شد خاطرات 12 نفر شامل 12 ناخدا، تکاور و فرمانده شناخته‌شده‌ای که در مقاومت 34 روزه خرمشهر در زمان اشغال آن حضور داشتند، منتشر شود. در این راستا 12 نویسنده‌ای که با حوزه کودک و نوجوان آشنایی داشتند را انتخاب کردیم که 10 نفر از آن‌ها نویسندگان جوانی بودند که خارج از استان تهران بودند. ما با هدف پشتوانه‌سازی به سراغ نویسندگان جوان رفتیم می‌خواستیم از تجربیات آن‌ها و روایت ساده و صمیمی‌شان، فارغ از پیچیدگی‌های خاص برای نوجوانان استفاده کنیم. براین اساس سال گذشته همه کارها انجام شد و قرار شد در طول شش ماه مصاحبه‌ها گرفته و تدوین شود. سپس کارها بازبینی و بازخوانی شد و با مشورت نویسندگان تعدادی مصاحبه‌های تکمیلی نیز با فرماندهان انجام شد، کارها آماده شد و تاییدیه نیروی دریایی را گرفتیم و کتاب‌ها را برای چاپ به انتشارات سوره مهر تحویل دادیم. همچنین المان‌ها و مشخصات کار در تصویر روی جلد، طرح و قطع کتاب‌ها نیز لحاظ شد. براین اساس تا به‌حال 10 جلد از این مجموعه منتشر شده و دو جلد دیگر آن هم به‌زودی منتشر می‌شود.
چرا به سراغ انتشار خاطرات فرماندهان نیروی دریایی رفتید؟
ما در گذشته کار نیروی زمینی و نیروی هوایی را تجربه کرده بودیم و به این نتیجه رسیدیم که کار نیروی دریایی کشش و جذابیت خاصی برای نوجوانان دارد و می‌خواستیم نوجوانان را با خاطرات ناخداها و فرماندهان نیروی دریایی آشنا شوند. در این مجموعه موضوعاتی مانند اسکورت کشتی‌های ایرانی، اسکورت کشتی‌های خارجی، مین‌روبی، پشتیبانی، تصرف اسکله‌های نفتی «البکر» و «الامیه» و مشخصه‌های خاص نیروی دریایی و مقاومت 34 روزه به زبان ساده برای نوجوانان به تصویر کشیده شده است. وقتی ما کتاب‌ها را می‌خواندیم با هیجان و زیبایی روبه‌رو می‌شدیم که نشان می‌دهد هنوز ناگفته‌هایی از جنگ تحمیلی وجود دارد که علاوه بر کودکان و نوجوانان برای بزرگسالان نیز تازگی و جذابیت دارد و می‌تواند منبع خوبی برای اقتباس نویسندگان و همچنین ساختن فیلم‌ها باشد.
آیا کتاب دیگری در حوزه دفاع مقدس برای نوجوانان در دست انتشار دارید؟
در حال حاضر در بخش کودک و نوجوان حوزه هنری، کتاب رمانی به نام «زاغی» نوشته محمدرضا آریان‌فر در حوزه دفاع مقدس برای نوجوان در دست انتشار است که بخشی از وقایع آن دوران را از چشم نوجوانی به نام زاغی به تصویر می‌کشد و تا چند ماه آینده منتشر می‌شود.
نظر شما