کتاب «مذاکرات ایران و آمریکا» که مجموعه‌ای از اسناد سیاسی سفارت آمریکا در ایران از دی ماه 1331 تا دی ماه 1332 را در خود جا داده است منبعی بسیار مهم برای بررسی دقیق وقایعی است که در این دو سال سرنوشت‌ساز بر ایران گذشته‌اند. عمده تمرکز کتاب بر مذاکرات آمریکا با دولت‌های مصدق و زاهدی درباره موضوع نفت و مناقشه‌ای است که بر سر آن شکل گرفته بود. در ابتدا برای میانجی‌گیری میان ایران و بریتانیا و پس از کودتای 28 مرداد برای شکل دادن به یک کنسرسیوم بین‌المللی برای عرضه نفت ایران به بازارهای جهانی.
چنان‌که دست‌اندرکاران تهیه کتاب متذکر شده‌اند، اسناد منتشر شده در این کتاب، از جلد دهم کتابی با نام «مجموعه اسناد روابط خارجی ایالات متحده درباره ایران» انتخاب شده است. این مجموعه اسناد که سال گذشته پس از سال‌ها انتظار از سوی اداره آرشیو وزارت خارجه آمریکا منتشر شد از این جهت اهمیتی اساسی دارند که روایتی پرجزئیات از روند وقایع منتهی به کودتای 28 مرداد ارائه می‌دهد.
به عنوان نمونه چنان که در متن پشت جلد کتاب آمده است، با توجه به مفقود شدن یا نابودی بسیاری از اسناد خانه مصدق در جریان کودتای 28 مرداد، روایتی که سفیر آمریکا از دیدارش با مصدق در 27 مرداد 1332 ارائه داده است، تنها سند باقی مانده از آن دیدار است.
البته باید توجه داشت که روایت سفیر آمریکا از آن دیدار و بسیاری دیگر از اسنادی که در این کتاب نقل شده‌اند، پیشتر در گزارش‌های روزنامه‌نگاران آمریکایی از وقایع آن برهه زمانی مورد اشاره قرار گرفته بودند. به عنوان نمونه در همان سال‌های اولیه پس از کودتا یعنی در سال 1933 در نشریه «ساتردی ایونینگ پست» گزارش جزییات این عملیات منتشر شده بود و در آن گزارش به نحوه دیدار سفیر آمریکا با مصدق هم اشاره شده بود.
حال اینکه منبع آن روایت اسناد سفارت آمریکا در تهران بوده یا منبع دیگری از جمله گفت‌وگو با شخص سفیر منبع اطلاعات بوده‌اند بحثی دیگر است، ولی آنچه مهم است اینکه در مورد وقایع مرتبط با روزهای حوالی 28 مرداد این کتاب اطلاعات بکری را به ما ارائه نمی‌دهد و تنها تایید کننده اطلاعات پیشین است.
از همان سال‌های پس از کودتا افسران کار کشته سیا و ام ای-6 و از جمله کسانی مانند کرومیت روزولت، که در این کودتا نقشی بنیادین داشت، خاطرات خود را درباره جزییات فعالیت‌هایشان منتشر کرده‌اند و این کتاب هم تا حدود زیادی موید اطلاعاتی است که آنان به ما ارائه داده‌اند.
اما آنچه این کتاب را به یک سند بسیار مهم برای تاریخ معاصر ما تبدیل می‌کند، مطالبی است که در برهه زمانی پس از کودتا تا د ماه 1332 در آن ذکر شده است. ما در کتاب‌هایی نظیر جلد سوم «خواب آشفته نفت» نوشته دکتر محمدعلی موحد، با وقایع پس از کودتا تا شکل‌گیری کنسرسیوم از منظری ایرانی و ملی‌گرا آشنا می‌شویم. کتابی نظیر «مذاکرات ایران و آمریکا» اما یکی از معدود منابعی است که می‌تواند این وقایع را از منظری آمریکایی هم به ما ارائه دهد.
انتشار این کتاب که تنها بخشی از اسناد منتشر شده از سوی دولت آمریکاست، اگر چه اقدامی بسیار جالب توجه است، اما لزوم ترجمه تمامی اسناد منتشر شده از سوی اداره آرشیو وزارت خارجه آمریکا را رفع نمی‌کند. امید اینکه به زودی هر ده جلد کتاب با ترجمه مترجم کتاب حاضر یا ترجمه‌ای دیگر منتشر شود.
کتاب «مذاکرات ایران و آمریکا؛ اسناد سیاسی سفارت آمریکا در تهران (از دی 1331 تا دی 1332)» را محمد آقاجری ترجمه کرده و نشر پارسه آن را در سال 1397 با تیراژ 1000 نسخه و با قیمت چهل‌ونه هزار تومان منتشر کرده است. ویراستاری این کتاب 487 صفحه‌ای را رضا مختاری اصفهانی بر عهده داشته و مقدمه کتاب را نیز او نوشته است.
نظر شما