تاجیک‌ها جشن نوروز را بر خلاف ایرانی‌ها به خیابان‌ها می‌کشانند تا همه در آن شریک باشند. بر اساس این آئین که به آن گلگشت نوروزی گفته می‌شود، ساکنان شهرها در روز اول نوروز به پارک‌ها و گلگشت‌ها می‌روند و با اجرای برنامه‌های متنوع، نوروز را جشن می‌گیرند. (همدم: 9) در واقع نوروز در تاجیکستان فقط به خانه‌ها نمی‌آید؛ بلکه همه شهر را متحول می‌کند (محمدی فومنی: 16) در حال حاضر جشن نوروز به طور گسترده در همه نقاط تاجیکستان از جمله سغد، ختلان، حصار، رشت، بدخشان و دوشنبه برگزار می‌شود. (رجب‌اف: 118)
اولین روز سال نو در تاجیکستان صبح زود با صداهای کرنی، سرنا و فلوت آغاز می‌شود که مردم را به تجلیل از این جشن فرامی‌خواند و در وسط میدانی که مراسم تجلیل از نوروز در آن برگزار می‌شود، آتشی روشن می‌کنند و به خاطر امید به زندگی خوب‌تر و دوری از بدی‌ها همه شرکت‌کنندگان در مراسم گرد آن می‌چرخند و در گوشه دیگر میدان آوازخوان‌ها اشعار نوروزی می‌خوانند. (نوحه‌خوان: 157)
مراسم نوروزی در تاجیکستان را نمی‌توان بدون بازی‌ها و مسابقه‌هایی مانند کشتی، اسب‌سواری، تیراندازی با کمان، خروس جنگی و کبوتربازی تصور کرد. در این ایام اسب‌سواران از همه نقاط تاجیکستان در میدانی جمع می‌شوند و مراسم «بُزکِشی» را برگزار می‌کنند که یکی از پرطرفدارترین ورزش‌ها در این جشن به شمار می‌آید. در این مسابقه لاشه بزی را در میانه میدان می‌گذارند و از بلندگویی که در گوشه‌ای از میدان نصب شده، هر دور، مقدار جایزه و نام کسبه‌ای که هزینه جایزه را تامین کرده‌اند اعلام می‌شود. مسابقه تا جایی ادامه می‌یابد که جایزه دهنده‌ای باشد. در زمین باز میدان بزکشی دو تکه پارچه قرمز بیش از هر چیز خودنمایی می‌کند. یکی پرچم جایی که مقصد نهایی لاشه بز است و دیگری دستار داور مسابقه که با ریش سفید و بلندش در تضاد کامل قرار دارد و او را وسط میدان نمایان می‌کند. مسابقه بزکشی یکی از میراث‌هایی است که خاطره جنگ‌های سلحشورانه باستان را در اذهان تداعی می‌کند. شیوه برگزاری آن اینگونه است که اسب‌سواران باید به میدان بتازند و هر کس که پیش از همه توانست لاشه بز را به چنگ آورد و به سلامت به مقصد رساند برنده محسوب می‌شود.
از دیگر بازی‌های نوروزی یکی این است که دختران در باغ گرد آمده، ارغنجک (تاب بازی) می‌کنند. همچنین در نوروز جوانان در میدانی مشغول تخم‌جنگ (تخم‌مرغ بازی)، کبک جنگ، خروس جنگ و کشتی می‌شوند. همه این بازی‌ها تا پاسی از شب ادامه می‌یابد. در روز دوم هم از صبح زود شادی و سرور در گذرگاه ده و کوچه‌ها آغاز شده و تا آخر روز دوام دارد.(شاه‌آرا: 84)
تاجیک‌ها در نخستین روز نوروز، صبحانه را با انواع غذاهای شیرین صرف می‌کنند که عبارت است از حلوا، شیربرنج و غوز حماچ. امید آنها این است که با خوردن چنین غذاهایی تا پایان سال زندگی‌شان شیرین باشد. پس از صرف صبحانه پارچه سرخی را بالای در ورودی خانه می‌آویزند که آن را نشانه بهروزی و خوشبختی می‌دانند. آنگاه اثاث خانه را که قبل‌تر تمیز کرده‌اند به طرزی نیکو می‌چینند، سپس پنجره‌ها را می‌گشایند تا نسیم نوروزی در زوایای خانه به گردش در آید. همه لباس تازه به تن می‌کنند و کوچکترها در حالی که غنچه‌ای از گل سرخ در دست دارند، نزد بزرگترها می‌روند و با گفتن «شاگون بهار مبارک» سال خوشی را آرزو می‌کنند. (بقایی: 20)
پختن غذاهای نوروزی توسط زنان یکی از مهمترین عناصر جشن نوروز در تاجیکستان است. در روزهای عید نوروز تهیه انواع غذا از قبیل نان‌های مخصوص تنوری، نان شیرمال، نان راچله، کماچه، نان سمرقندی و انواع سمبوسه و شیرینی، حلواهای کاردچ، حلوای کنجدی و... بر عهده زنان تاجیک است. پختن آش بریده (آش رشته) نیز که با سبزیجات تازه آماده می‌شود، از دیگر مراسم نوروزی تاجیک‌هاست. زنان با آرد، حبوبات و مواد خوراکی دیگر، آش بریده می‌پزند. مراسم پختن غذا در تاجیکستان شباهت زیادی به مراسم «قاشق زنی» در ایران دارد. (ابراهیم‌آوا: 97 و 98)
در تاجیکستان در شب دوم سال نو از کله و پاچه گوسفند و گندم غذایی تهیه می‌کنند که به آن «باج» می‌گویند. وقت شام، بچه‌ها بام به بام گشته و از روزنه درون خانه، رومالی (روسری) را برای دریافت تحفه نوروزی دراز می‌کنند و آمدن نوروز را با سرودخوانی جشن می‌گیرند. تاجیک‌ها این سنت را «کلا غوز غوز» می‌نامند. صاحبخانه هدیه‌ها را در می‌آورد و شرط صاحب رومال را می‌پرسد. وی شرطش را می‌گوید و صاحبخانه حتماً باید آن را اجرا کند. در این روز رد کردن خواستگاری دوشیزگان ممنوع است و صاحبخانه مجبور است حتی بر خلاف میل خود به ازدواج دخترش راضی شود. صبح روز سوم نوروز، سلام نوروزی یا «ایام سلام» شروع می‌شود. در این روز تازه عروسان به دیدار والدین خود می‌روند. (بقایی: 23)
معمولاً برگزاری آئین‌های شادمانی تاجیک‌ها به صورت گروهی و همگانی و تا جایی که امکان دارد، در «عیدگاه» یا «جشن‌گاه» یا هر جای رو باز دیگر، حتی در کوچه و خیابان انجام می‌شود و پذیرایی در خانه، چنان‌که در ایران وجود دارد در آنجا رایج نیست.
منابع:
ابراهیم‌آوا، تحفه. نقش زن در نوروز تاجیکستان. مجموعه مقاله‌های دومین همایش نوروز. ناشر: پژوهشکده مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی. 1382
بقایی (ماکان)، محمد. گردونه نوروز در گذر زمان. منتشر شده در: ماهنامه چشم‌انداز ارتباطات فرهنگی. شماره 22. 1385
رجب‌اف، عبدالجبار. نوروز در تاجیکستان. منتشر شده در: آفاق مهر. شماره 49. 1391
شاه‌آرا، اصل بیگم منظر. نوروز در بدخشان تاجیکستان. منتشر شده در: ماهنامه چشم‌انداز ارتباطات فرهنگی. شماره 22. 1385
محمدی فومنی، حسین. نوروز در جغرافیای منطقه. منتشر شده در: روزنامه رسالت. شماره 7229. 1389
نوحه‌خوان، محمدحسین. از عید نوروز چه می‌دانید. ناشر: مدین. 1384
همدم، خورشید. نورز در تاجیکستان. منتشر شده در: نافه. شماره 23. 1389
نظر شما