به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست «هم‌اندیشی ویرایش» با حضور فرهاد قربان‌زاده، فرهنگ‌نویس و بهروز صفرزاده، مولف کتاب «فرهنگ موضوعی فارسی» عصر دیروز هفتم اردیبهشت در تالار یادمان جلال آل احمد در سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.
 
در این نشست که به کوشش موسسه نجوای قلم برگزار شد، فرهاد قربان‌زاده، فرهنگ‌نویس و از پژوهشگران گروه فرهنگ‌نویسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی با موضوع «کاربرد پیکره در ویرایش» و بهروز صفرزاده درباره «زبان فارسی و فضای مجازی» سخنرانی کردند.

 برای ویرایش باید تجربه اندوخت
در آغاز نشست یدالله شکری، مدیر موسسه نجوای قلم با اشاره به وضعیت ویرایش در عصر حاضر گفت: ویرایش در جهت مفهوم زبان و معنا بسیار مهم است. از همه مهم‌تر آنکه برای ویرایش باید تجربه اندوخت.
 
مدیر موسسه نجوای قلم افزود: باید نخست این را بدانیم زبان تا چه اندازه در ویرایش حائز اهمیت است و کسانی که به ویرایش می‌پردازند باید چند زبان را بدانند. مهارت‌هایی مانند زبان‌‌شناسی، همواره به کار ویراستار می‌آید و کسانی که در زمینه ویرایش همیشه صاحب نظر بوده‌اند، همیشه بر  چند زبان تسلط داشتند.


پیکره‌ها کاربردهای گوناگون دارند
در ادامه ادامه فرهاد قربان‌زاده، فرهنگ‌نویس سخنانش را با پاسخ به این پرسش آغاز کرد که پیکره چیست؟ و سپس ادامه داد: پیکره مجموعه‌ای از داده‌هاست که برای تحلیل ویژگی‌های زبان استفاده می‌شود. برای بهره‌گیری از این متن‌ها یا داده‌های زبانی، ناگزیریم از نرم‌افزارهای پردازش پیکره استفاده کنیم. نرم‌افزارهای موسسه «علوم اسلامی نور» و «دُرج» و نیز وبگاه گنجور پیکره زبانی‌اند و می‌توانند یاریگر ویراستاران باشند.

قربان‌زاده افزود با مراجعه به شاهدهای موجود در پیکره، می‌توان به بسامد واژه یا ترکیب و همچنین بسامد معنی آن‌ها پی برد. از دیگر مزیت‌های پیکره این است که نشان می‌دهد واحدهای واژگانی مربوط به کدام دورۀ تاریخی یا متعلق به کدام سبک یا گونه زبانی‌اند.

این فرهنگ‌نویس ادامه داد: پیکره‌ها کاربردهای گوناگون دارند و از مزایای پیکره‌ها برخط (آنلاین) بودن برخی از آن‌ها و همچنین ارزان یا رایگان بودن آن‌هاست.

در عین حال، در نرم‌افزارهای پردازش پیکره شاهدها براساس ترتیب الفبایی واژه پس از لغت مورد جست‌وجو چیده می‌شوند و این امکان موجب می‌شود بسیاری از ترکیب‌های وصفی در کنار هم قرار بگیرند و تشخیص آن در پیکره بسیار ساده‌تر می‌شود.
قربان‌زاده با بیان اینکه نیاز است در ویرایش زبان فارسی بازاندیشی کنیم، گفت: علوم و فنون روزبه‌روز در حال پیشرفت و دگرگونی‌اند. آنچه دیروز جزو بدیهیات بود ممکن است امروز چندان پذیرفته شده نباشد. فن ویرایش نیز همین گونه است. پژوهش‌‌های زبانی همواره در حال دگرگونی‌اند و علم زبان‌شناسی هر روز زاویه‌ای دیگر از زبان را به ما می‌شناساند. ویراستاری که پیشرفت علم زبان‌شناسی را نادیده بگیرد یا با دستاوردهای آن لجاج ورزد از قافله علم بازمی‌ماند.

وی سپس به برخی واژگان و ترکیبات نادرست در کتاب «غلط ننویسیم» اثر زنده‌یاد ابوالحسن نجفی اشاره کرد و گفت: تا جایی که نگارنده می‌داند، مولف «غلط ننویسیم»، نه خود و نه به دستیاری کسی که به مبانی رایانه آشنا باشد و بتواند در این پیکره‌های رایانه‌ای جست‌وجو کند، از پیکره‌های در دسترس خود استفاده نکرده‌است. اشکال کار نه در نداشتن پیکره زبانی، بلکه بی‌توجهی به اهمیت پیکره در پژوهش‌های زبانی بوده‌است. متأسفانه، این بی‌توجهی به پیکره امروز نیز در ویرایش زبانی فارسی وجود دارد. بی‌گمان اگر مولف «غلط ننویسیم» به‌جای مراجعه به کتاب‌های مربوط به«درست‌نویسی» و آثاری مانند «لغت‌نامه» دهخدا، به این پیکره‌های زبانی استناد می‌کرد، «غلط ننویسیم» یک‌سره با آنچه امروز در اختیار داریم متفاوت می‌شد.

دوگانگی بین گفتار و نوشتار
در ادامه بهروز صفرزاده، فرهنگ‌نویس و واژه‌شناس درباره زبان فارسی در فضای مجازی بیان کرد: با توجه به اینکه امروز همه با «فضای مجازی» سر و کار دارند طبعا با آن هم آشنا هستند.

وی افزود: باید «فضای مَجازی» را «فضای مُجازی» خواند. چون برخی افراد خود را مُجاز می‌دانند در این فضا هرچه می‌خواهند بیان کنند، به دلیل اینکه نمی‌توانند زبان گویش را به نوشتار تبدیل کنند.

مولف کتاب «درسنامه ویرایش» دوگانگی بین گفتار و نوشتار را از مشکلات زبان امروز دانست و گفت: ما هم اکنون یک بحث دوگونگی با زبان داریم. حالت گویش یک گونه از زبان است و حالت نوشتار یک طور دیگر. این ویژگی مختص به زبان عربی و فارسی است برعکس زبان انگلیسی که گفتار مطابق با نوشتار است. در فضای مجازی اغلب افراد آنچه می‌گویند می‌نویسند و این جو کاملا غلبه دارد و کاربر فارسی، زبان گفتاری را انتقال می‌دهد.

به اعتقاد صفرزاده ما برای نوشتن قاعده و اصول نداریم و اگر تفاوت‌ها زیاد شود کمابیش هرج و مرج به وجود می‌آید. مشکل اصلی این است که آموزش و پرورش ما آموزش درستی برای نگارش و تایپ ندارد. بیش از نود درصد افراد آموزش ندیده‌اند که تایپ کنند و جملات خود را مکتوب کنند.

وی در پایان به نقش آموزش و پرورش و فرهنگستان زبان و ادب فارسی در درست‌نویسی اشاره کرد و گفت: فرهنگستان به گفتاری‌نویسی توجه نمی‌کند و درخواستم این است این موضوع را جدی بگیرد. در غیر این صورت دریایی داریم در فضای مجازی که پر از زباله است. این جوان‌ها نه به گذشته توجه دارند و نه به فکر آینده هستند و معلوم نیست چه بلایی بر سر زبان فارسی می‌آورند. این انتقال اگر درست نشود فاجعه زبانی رخ می‌دهد.