به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در گلستان، هوشنگ جاوید از هنرمندان باسابقه و نویسنده و پژوهشگر موسیقی نواحی ایران؛ چند سالی است ساکن شهرستان علی‌آباد کتول در استان گلستان شده است.

کتاب جدید او «موسیقی رمضان در ایران» نام دارد. از وی، البته آثار دیگری هم مانند نقش زن در موسیقی مناطق ایران، آشنایی با موسیقی نواحی ایران، آواهای روح‌نواز، مناقب خوانی و میراث پهلوانی در خراسان منتشر شده است.

به‌مناسبت حلول ماه مبارک رمضان و نیز به بهانه انتشار کتاب جدیدش «موسیقی رمضان در ایران»، خبرنگار ایبنا با این هنرمند باسابقه و نویسنده و پژوهشگر موسیقی نواحی ایران به گفت‌وگو نشست.

هوشنگ جاوید، ابتدا درباره کتاب جدید خود «موسیقی رمضان در ایران»، گفت: این کتاب اثری پژوهشی در راستای حفظ گوشه‌ای از فرهنگ موسیقایی کشور یعنی موسیقی رمضان است که در سه مقدمه و شش بخش به همت انتشارات سوره مهر در 307 صفحه در سال 83 برای نخستین بار منتشرشده است.

وی که صاحب آثار دیگری چون «نقش زن در موسیقی مناطق ایران»، «آشنایی با موسیقی نواحی ایران»، «آواهای روح‌نواز»، «مناقب خوانی و میراث پهلوانی در خراسان» است، افزود: در گذشته ایران‌زمین، آواز در ماه مبارک رمضان، جایگزین ترانه می‌شد. درواقع رمضان باعث می‌شد متن موضوعی آوازها تغییر کند و مضمون‌های ستایش و نیایش در آوازها مطرح شود، همچون رمضانیه‌ها و دیگر نواهایی که با صدای بسیار زیبایی خوانده می‌شدند.

این پژوهشگر موسیقی درباره پیشینه ذهنی شکل‌گیری این اثر، اظهار کرد: هنگامی‌که کودک بودم، شب‌های رمضان برایم زیبا بود، چراکه شور و شوق و هیجان خاصی را در آن می‌دیدم. مادربزرگ، در شب‌های تابستانی ماه رمضان، در قوچان مرا بالای بام کاه‌گلی خانه یکی از اقوام می‌برد و در کنار خودش می‌نشاند و درحالی‌که برای متوجه ساختنم به زیبایی‌های شب تشویقم می‌کرد، به ذکرخوانی و زمزمه‌اش مشغول می‌شد.

وی تصریح کرد: یک سال هم در روستای فرخان نزدیک قوچان در خانه قوم دیگری به نام خسروپور، همین متوجه ساختن را تکرار کرد. آن زمان می‌دیدم که زنان روستا در دل تاریکی و در جوار نور چراغ انگلیسی (فانوس) چه تلاشی دارند و در این میان صدای مرد شب‌خوان بلند بود که بر بام خانه‌اش، مشرف به امام‌زاده فرخان، به صدایی خوش مناجات می‌کرد.

این هنرمند پژوهشگر، ادامه داد: سال‌ها گذشت و کم‌کم کسی به بام نرفت، مؤذن محله پیر شد و مُرد و کسی غصه نخورد؛ چرا که رادیو یک مؤذن را در اختیار همه قرار داده بود! آن اوایل هنگامی‌که صدای تیک تاک - که نمی‌دانم از روی چه ساعتی ضبط کرده بودند - شروع به پخش می‌شد، خیلی‌ها به طنز می‌گفتند: این هاون را چه کسی در وقت اذان می‌کوبد؟!

مؤلف کتاب «موسیقی رمضان در ایران» درباره آیین‌های سحر و پیش خوانی‌ها، گفت: ایرانیان مسلمان، بنا بر یک رسم کهن عادت کرده بودند که یک تا سه روز پیش از رؤیت هلال ماه رمضان به پیشواز این ماه بروند. به همان شکل هم در هنگام سحر یک ساعت به اذان مانده به بام خانه خود رفته یا در بسیاری از جاها در گلدسته مسجد مناجات سحر را با آداب خاصی می‌خوانند.

وی درباره آوازهای نیمه ماه رمضان، اظهار کرد: اعتقاد این بود که در شب نیمه ماه مبارک رمضان، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) به در خانه جد بزرگوارشان رفته و سوره نود و یکم قرآن را با صدا و آهنگی خوش قرائت فرموده و بعد از خواندن سوره، جد و پدر گرامی‌شان و تمامی مسلمانان را دعا می‌فرمودند. آنگاه پیامبر (ص) و امام علی (ع) برای خوشحالی و تشویق هدایایی به صورت خوراکی به آن‌ها می‌دادند، این آیین به عنوان نشانه‌ای از همسویی با رفتار حسنین انجام می‌شد.

جاوید سپس به آواها و نواهای شب قدر اشاره کرد و گفت: در این شب‌ها که از نوزدهم ماه رمضان تا بیست و سوم این ماه به شب‌های قدر و احیا معروف‌اند، تغییرات زیبایی در نغمات و مضمون‌های شعری در آوازها پدید می‌آید. حزن و حالت تضرع در نغمات فزونی یافته و به همین سبب، مناجات سحری بیشتر به سوی نعت و مدح و منقبت سوق یافت و گونه‌های آوازی که بهتر است آن را شیوه‌های آوازی بنامیم در اشکالی چون ذکر خوانی، دعاخوانی، نعت خوانی، نیایش خوانی و ... پدید آمد.

هوشنگ جاوید در خاتمه درباره آواها و نواهای پایان ماه رمضان بخصوص روز عید فطر، افزود: در روز عید فطر مجالس شادی برپا می‌شد که اغلب به صورت «ریزه خوانی» چند تن از خوش‌صدایان قوم یا خانواده اشعاری را به شادیانه فرارسیدن عید فطر می‌خواندند که در اصطلاح به آن «فطره خوانی» می‌گفتند، هرچند که این رسم به کلی از میان رفته است.

یادآوری می‌شود، کتاب «موسیقی رمضان در ایران» همراه با یک لوح فشرده حاوی الحان موسیقی ماه رمضان ارائه شده است و مجموعه‌ای ارزشمند جهت ثبت خاطرات شب‌های رمضان در ایران به شمار می‌آید.