بلوکباشی در ابتدای این مراسم فعالیت‌های انسان را به دو قلمروی مذهبی و غیرمذهبی تقسیم کرد و گفت: انسان غیرمذهبی نگاهش به جهان زیست یکنواخت و یکسان است و دنیا را به یک صورت خاص تجربه می‌کند اما انسان مذهبی نگاه دوگانه به جهان دارد و بخشی را مقدس و بخش دیگر را غیرمقدس فرض می‌کند و در هر یک از این اقلیم‌ها نگاه دوگانه‌ای دارد. انسان مذهبی متناسب با فضاهای مکانی و زمانی برخورد می‌کند.
او با بیان اینکه رمضان یکی از زمان‌های مقدس برای مسلمانان است افزود: مسلمانان در این فضای زمانی مقدس واکنش‌های عبادی و نمادینی مانند تطهیر و تزکیه روحی و جسمی دارند تا بتوانند از زندگی دنیوی فاصله بگیرند. مسلمانان در زمان مقدس رمضان می‌کوشند تا درک تازه‌ای از خویشتن خود برای هستی‌شناسی انسان داشته باشند تا بتوانند براساس آن رابطه با جهان داشته باشند.
به گفته این استاد مردم‌شناسی، مسلمانان از کنش‌های نمادین برای جهت‌دادن عقلانیت به یک مسیر منطقی در زندگی روزمره بهره می‌گیرند.
بلوکباشی با اشاره به مواردی که موجب قداست ماه رمضان شده توضیح داد: رمضان نخستین ماه قمری است که در آن قرآن نازل شده و از سوی دیگر در این ماه قرآن کریم که کلام خداوند است در لیالی قدر که خود به قداست این ماه افزوده، به بشریت رسیده است. این ماه زمان فرود فرشتگان به زمین برای تبرک‌بخشیدن به زندگی زمینی و گرداندن امور مردم است. وعده برآورده‌شدن حاجات در این ماه و برگزاری عید فطر از دیگر مواردی است که به قداست این ماه افزوده است.
او در بخش دیگری از سخنانش به برخی از عوامل قداست‌زایی ماه اسفند هم اشاره کرد و گفت: اسفند تعلق یه ایزد زمین و زن دارد و از سوی دیگر حضور ایزدان گرمازا برای آماده‌کردن زمین و گیاهان برای رشد در بهار و فرود فروهرها به اعتقاد زرتشتی‌ها به روی زمین از دیگر عوامل قداست‌زایی در این ماه است. همچنین عروج ارواح مردگان به زمین و آفرینش انسان نور در اواخر ماه اسفند و آغاز سال جدید و نیز پیوند این ماه با دو عید اسفندگان و نوروز سایر عواملی است که به ماه اسفند قداست بخشیده است.
بلوکباشی در ادامه به دگرگونی‌هایی که در ماه رمضان رخ می‌دهد پرداخت و گفت: دگرگونی در عادات، نوع مواد غذایی، کار و اشتغال، رفتار، زبان و گفتار، نوع سرگرمی‌ها، احوالات و اخلاق شخصی امور اجتماعی، بستن میثاق‌ها و پیوندها و رفتارهای مردم از تحولاتی است که در ماه رمضان صورت می‌گیرد.
او همچنین با بیان اینکه آئین‌ها و مناسک مختلفی در ماه رمضان صورت می‌گیرد درباره برخی از آنها توضیح داد و افزود: آئین استحاله، آئین کلوخ‌اندازی، آئین مربوط به اوقات شبانه، آئین مربوط به شهادت امام علی (ع)، آئین‌های جشن و شادی‌های پس از سوگواری در روز 27 ماه رمضان و ... از جمله مناسکی است که در این ماه برگزار می‌شود.
به گفته این استاد مردم‌شناسی در آئین کلوخ‌اندازی که در آخر شعبان و آغاز ماه رمضان برگزار می‌شود مردم از خانه بیرون می‌روند و به شادی و پای‌کوبی می‌پردازند و با انداختن کلوخ در آب، بیابان و یا پرتاب کردن آن از پشت‌بام آئین این روز را انجام می‌دهند که به صورت نمادین نشان‌دهنده این است که گناهان و آلودگی‌های خودشان را طی یکسال دور می‌کنند و از بار گناه سبک می‌شوند در تاریخ بیهقی از این آئین یاد شده است البته رسم شادخوارگی نیز در این آئین وجود دارد که به نظر می‌اید تحت تاثیر فرهنگ ارامنه بر ایران است.
او ادامه داد: همچنین در روز 27 ماه رمضان که به روایتی شب قدر اهل سنت است آئین ابن‌ملجم‌سوزی صورت می‌گیرد و در آن کارناوال‌های شادی راه افتاده و آدمکی که به شکل ابن‌ملجم ساخته شده در غروب آفتاب به آتش کشیده می‌شود. این آئین ربطی به فرهنگ مسلمانان و اعراب ندارد و در فرهنگ هندی، اروپایی و ایرانی دیده می‌شود. البته قوم یهود نیز آئین مشابهی به نام پوریم دارد که در ماه آذر برگزار می‌شود و در آن آدمک هامان که در زمان خشایارشاه نقشه قتل یهودی‌ها را داشته و بعد توسط خشایارشاه کشته می‌شود به آتش کشیده می‌شود. بنابراین می‌توان شباهت‌هایی بین این دو آئین مشاهده کرد. همچنین ما در این روز آئین کله‌پاچه‌خوری را داریم که به معنای خوردن کله‌پاچه ابن‌ملجم است!
به گفته بلوکباشی، در ماه رمضان آئین‌های دیگری نیز مانند کلیدزنی، قاشق‌زنی و افطاری دادن برگزار می‌شود که سنت افطاری‌دادن از زمان انداختن سفره گستره از سوی خلفا و سلاطین برای مردم وجود داشته است. همچنین در روز 27 رمضان مردم برخلاف سایر روزهای سال خضاب می‌بستند و شادی می‌کردند.
جعفری قنواتی در بخش دیگری از این نشست به تعدادی از آئین‌های نمایشی در ماه مبارک رمضان اشاره کرد و گفت: در روز 15 ماه رمضان آئین قاشق‌زنی و کمچه‌زنی در برخی از مناطق ایران برگزار می‌شود به‌طور مثال در جنوب خراسان این رسم بدین شکل است که بچه‌ها با مراجعه به درب خانه‌ها با خواندن اشعاری از مردم تقاضای جواب، ثواب یا یک کاسه آب می‌کردند. همین سنت در تاجیکستان، بخارا، سمرقند و ... نیز به نوعی دیده می‌شود. از دیگر آئین‌های نمایشی در ماه رمضان اعمال بخت‌گشایی است که مشابه آن در چهارشنبه‌سوری و روز 13 فروردین برگزار می‌شود.
او ادامه داد: در مناطق مرکزی ایران با آغاز ماه رمضان در شب پانزدهم این ماه هنگام غروب تازه عروسان را به مسجد می‌برند و آنها را در صف اول نماز قرار می‌دهند با این هدف که خوشبخت شوند.
به گفته جعفری قنواتی، در بسیاری از مناطق نیز در ماه رمضان علاوه بر روز گرفتن مردم سفره‌هایی مشابه عید نوروز برپا می‌کنند که شبیه این سنت را در تاجیکستان، ازبکستان و افغانستان نیز می‌توان دید. از سوی دیگر آداب و آئین‌هایی برای سرگرمی و رفع خستگی در ماه رمضان برگزار می‌شود.
این محقق مردم‌شناسی در بخش دیگری از سخنانش به صورت مفصل درباره برگزاری آئین سخنوری در ماه رمضان توضیح داد و گفت: با وجود اینکه این سنت زمانی در مناطق ایران رایج بوده اما از تاریخچه آن به جز مقاله محجوب و اشاراتی که مرحوم شهری در کتاب «تهران قدیم» دارد مطلبی دیگری یافت نمی‌شود. آئین سخنوری افسانه‌ای دارد که براساس آن در دوره صفویه 4 نفر برای اینکه مدح حضرت علی (ع) را در شهر رایج کنند از دروازه‌های شهر وارد می‌شود و آرام آرام مدح علی (ع) می‌گویند و بعد به تدریج صدایشان را بلندتر می‌کنند این آئین زمانی برگزار می‌شده که مدح حضرت علی (ع) مرسوم نبوده است.
او گفت: براساس تحقیقاتی که تاکنون صورت گرفته قدیمی‌ترین متنی که درباره آئین سخنوری سخن گفته به اسکندرنامه نقالی برمی‌گردد که در دوره صفوی تالیف شده است. البته در این کتاب شعرها در مدح حضرت علی (ع) نیست و بیشتر چیستان است.
نظر شما