به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست «مدیریت بنگاه‌های نشر با رویکرد آینده‌پژوهی» پیش‌ از ظهر امروز دوشنبه بیست‌وهفتم آبان در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.
 
مرتضی زینعلی در این نشست گفت: صنعت نشر هم مثل هر واقعیت دیگری در حال حاضر با دو چالش بزرگ روبه‌روست؛ یکی چالش جهانی و فراگیر است که در پی تکنولوژی‌های جدید به وجود آمده و دیگری مسائل اقتصادی و بحران‌های مالی که ما با آن مواجهیم. این دو چالش اهمیت مدیریت بنگاه‌های نشر را بیش‌از‌پیش کرده است. بحث ما درباره آینده‌پژوهی است و مدیریت بنگاه‌های نشر با نگاهی به آینده؛ پس کلیدواژه حرف‌های من تغییر است. هر چیزی برای پایدار ماندن و بقا باید تن به تغییرات بدهد تا درمیانه چالش‌ها و مسائل بتواند به حیات خود ادامه بدهد. هر بنگاه حوزه نشر هم برای آنکه بخواهد از تلاطم این تحولات تکنولوژیک و بحران‌های اقتصادی خودش را در امان نگاه دارد ناگزیر است که خودش را تغییر بدهد. سه المان و مقوله کتاب و نشر و خود بنگاه‌ها هر سه نیازمند قبول و پذیرش تغییرات هستند.
 
این فعال حوزه نشر تاکید کرد: هر کالایی از گذشته برای کارکردی خلق شده است و اگر سیر تحول کتاب به عنوان کالا را نیز از منظر فرم و محتوا ببینیم می‌بینیم که این کالای فرهنگی هم دستخوش تغییرات بسیار زیادی بوده است. با این حال قاطعانه نمی‌توانیم بگوییم که آینده کتاب الزاما آینده‌ای دیجیتالی‌ست یا صوتی یا واقعیت مجازی اما با احتمال و تقریب تخمینی بالا می‌توانیم ادعا کنیم که همه این قالب‌های فرمی برای تولید کتاب در حال حاضر جدی گرفته می‌شوند. در این میان، مهم کارکرد کتاب است که از گذشته تا امروز بوده است. درست است که علاقه‌مندان کتاب کاغذی درصدد هستند این فرم را با اعمال خلاقیت‌های به‌روزتر حفظ کنند؛ اما نباید فراموش کنیم که فرم کتاب بنا به ضروریات، قطعا تغییر کرده و خواهد کرد. مهم اما این است که کتاب کارکرد خودش را از دست نخواهد داد.
 
او افزود: سه انقلاب در صنعت نشر، انقلاب فرهنگی و نوسنگی عصر چاپ و انقلاب معاصر اطلاعاتی و الکترونیک کتاب را نیز دستخوش تغییراتی کرده است. با داغ شدن استقبال از رادیو و تلویزیون هم می‌گفتند کتاب دیگری به کناری گذاشته می‌شود اما جهان کتاب و نشر همچنان پابرجاست. اوایل فعالیت من در حوزه دیجیتال برخی می‌گفتند ناشر وزین و برگزیده که کتاب الکترونیک و دیجیتال منتشر نمی‌کند. درحالیکه گفتن از اهمیت نشر دیجیتال و یافتن نقاط قوتش در همین نمایشگاه کتاب فرانکفورت امسال از بحث‌های داغ بود.
 
زینعلی سپس با بیان اینکه با قطعیت نمی‌توان از آینده نشر در ایران حرف زد، متذکر شد: موضوعاتی مثل خودناشری، ترکیب نشر سنتی و الکترونیک و روی‌آوردن به سیستم POD همه از موضوعات مهم و تاثیرگذار بر نشر جهان و ایران هستند. حتی مقوله‌ای مثل بلاک‌چین تغییراتی جدی در این حوزه به دنبال خواهد داشت. ما امروز دچار یک به‌هم‌ریختگی در بنگاه‌های نشرمان هستیم و اگر می‌خواهیم بنگاه‌های نشر را نجات بدهیم باید به سمت بازطراحی و بازنگری در مدل‌های کسب‌وکار و سیاست‌گذاری‌ها پیش برویم. مخاطب و خواننده امروزی دیگر یک کتاب 2000 صفحه‌ای را نمی‌خواند و حتی ترک‌های موسیقی هم از 10 دقیقه به 3 دقیقه کاهش یافته‌اند و ما در تولید کتاب به عنوان نویسنده و مترجم و ناشر باید این موضوع را مدنظر داشته باشیم.
 
این ناشر برگزیده همچنین تصریح کرد: تحولات سیاسی و فرهنگی و تغییرات تکنولوژیک و عامل و تاثیرگذار بر بنگاه‌های نشر ما هستند. علاوه بر این‌ها نباید یادمان برود که تغییر و تحولات اجتماعی و رشد و قوی‌تر شدن طبقه متوسط نیز یکی از نکان مهمی است که باید در تحلیل‌هایمان لحاظ کنیم. علاوه بر این‌ها نباید یادمان برود که تغییر و تحولات اجتماعی و رشد و قوی‌تر شدن طبقه متوسط نیز یکی از ارکان مهمی است که باید در تحلیل‌هایمان لحاظ کنیم. هرجا طبقه متوسط قوی‌تر شده صنعت نشر هم رونق گرفته است. در ایران هم اوج‌گیری نشر با رشد و قوی‌شدن طبقه متوسط همراه بوده است. اگر ندانیم که قرار است به سمت کدام مقصد بریم مثلا نشر دیجیتال یا سنتی یا ترکیبی از این‌ها هیچ راهکاری حتی اصلاح سیاسی و فرهنگی هم برایمان موافق نخواهد بود.
 
او ادامه داد: دست‌اندرکاران و سیاست‌گذاران فرهنگی و نشر ما از نظر آماده‌سازی زیرساخت‌ها ضعیف هستند. نشر فقط یک کار فرهنگی نیست بلکه اقتصاد هم دارد و باید مدیریت درستی داشته باشد. ما به عنوان فعال نشر نباید مدام دستمان دراز باشد و یارانه و کاغذ طلب کنیم. جدای از این‌ها پژوهش در حوزه مسائل نشر نیز در کشور ما بسیار ضعیف است. پیوستن به کپی‌رایت جهانی هم اگرچه لازم و ضروری است و باید جزو برنامه‌هایمان باشد اما با توجه به تحریم‌های ظالمانه‌ای که با آن مواجهیم نمی‌دانم در این شرایط هم تصمیم درستی است یا نه! من شخصا در وضعیت فعلی پیوستن به کپی‌رایت جهانی را توصیه نمی‌کنم اما در افق آینده نشرمان حتما باید به این مهم برسیم.
 
نیایش سرامی نیز ناشر دیگری بود در این نشست اظهار کرد: گفتن از مباحث آینده‌پژوهانه نیاز به امید و تدبیر دارد که در شرایط موجود ما کم‌رنگ شده‌اند و کار را دشوار می‌کند. با این حال ما باید نیازهای آینده را برای عرضه محصولات مناسب ثبت کنیم و عوامل تغییر و ثبات در آینده را هم مدنظر داشته باشیم. به بیان دیگر ما به نوعی برای آینده‌های بالقوه برنامه‌ریزی می‌کنیم. امروزه دیجیتالیسم مفهوم اقتصاد و بازار را متحول کرده است و امروز ایده‌های تو و خلاقیت خود یک سرمایه هستند و جهت‌گیری توسعه اقتصادی به سمت انسان‌هایی است که خلاق هستند و تولید دیگر صرفا سخت‌افزاری نیست.
 
این ناشر افزود: نوآوری در فرایند تولید و توزیع هم مهم است و تجارت الکترونیک و شکل ارائه و عرضه یک تقاضا هم تغییر ایجاد کرده  و مفهوم خرده‌فروش و عمده‌فروش به معنای گذشته خود دیگر وجود ندارند. در جریان خرید و فروش مدرن و دیجیتالی حتی داده‌های رفتاری مشتریان هم ثبت می‌شود و پیشنهادها به مشتریان شخصی‌سازی می‌شود تا میزان رضایت او را بالا ببرند. ما اما اساسا به داده‌کاوی توجهی نداریم و این داده‌های خام که می‌توانیم بر مبنای آن‌ها الگوی پنهانی برای حفظ مشتریان و دائمی کردن آن‌ها بیابیم را نمی‌بینیم. با این داده‌ها حتی می‌توانیم در بازه‌ زمانی مختلف تصمیم‌گیری مقطعی و بلندمدت داشته باشیم. کتاب‌های نسل بعد کتاب‌های تعاملی هستند که خواننده را در یک فضای سه‌بعدی قرار می‌دهند.
 
سرامی همچنین با اشاره به لزوم تعامل میان ناشر و خواننده گفت: ناشر باید بتواند خودش را در یک تعمل پویا و پایدار با خواننده نگه دارد. واسطه‌ها کم‌رنگ شده‌اند و مثلا در بریتانیا حتی خودناشری از 16 درصد به 22 درصد افزایش یافته است. فشار تکنولوژی می‌تواند باعث ایجاد نیازهای تازه شود و برای یه عرضه خاص تقاضا ایجاد کند.  در گفتن از آینده مدیریت بنگاه‌های نشر نباید تغییر سبک‌زندگی که به واسطه تکنولوژی به وجود آمده و تاثیرش برا نظام تولید و توزیع کتاب را فراموش کنیم. ما امروز درگیر یک رکود تورمی هستیم که با سقوط ارزش پول ملی هم همراه شده و گفتن از آینده کتاب را سخت می‌کند اما باز هم باید به آینده فکر کنیم.
 
همچنین غلامرضا نخستین‌تقوی با ارائه اجمالی آماری از سرانه مطالعه و کتاب‌های پرفروش و بیشتر خوانده شده بیان کرد: در واکاوی بنگاه‌های نشر و چالش‌هایشان مقولاتی مثل جمعیت‌شناسی و مباحث حقوقی هم در کنار تکنولوژی و اقتصاد مهم هستند. علی‌رغم رشد تکنولوژی در حوزه نشر ما همچنان با پافشاری در روندهای سنتی تولید و عرضه و فروش کتاب مواجهیم. مثلا مدت آماده‌سازی کتاب‌های ما طولانی است و تحت تاثیر تصمیمات سلیقه‌ای و شخصی هستیم. مخاطب امروز حوصله خواندن متون سنگین و طولانی را ندارد و در مورد کتاب هم انتظار عرضه فست‌فودی محتوا را دارد. رابطه عاطفی میان ناشر و مخاطب قطع است و چاپ کتاب منطو به سلیقه و انتخاب شخصی ناشر.
 
او یادآور شد: ناشر جریان‌ساز و فرهنگ‌ساز نداریم و درکی از تغیرات ذائقه مخاطب نداریم. حتی بسیاری‌ از ما نگاه از بالا به مخاطب داریم که بعضا با کاسب‌کاری هم مخلوط می‌شود. مخاطبان به خاطر شرایط موجود ترجیح می‌دهند از نشر زیرزمینی خرید کنند و هستند ناشرانی که تنها به تک‌کتاب پرفروش خود وابسته‌اند. اطلاعاتی از گردش مالی و اقتصادی بازار نشر نداریم. نگاه حاکمیت هم به نشر انقباضی است و با حوزه‌های پنهان تصمیم‌گیری درگیر هستیم و قوانین هم مدام دست‌وپاگیرتر شده‌اند. همه این‌ها جرات و جسارت را از نشر گرفته است. ترجیح هم با ناشران خنثی و کم‌دردسر است. قوانین بین‌المللی و به‌روز حوزه اقتصاد نشر هم بین بنگاه‌های نشر ما جاری نیست و همه این‌ها یعنی مدیریت بنگاه‌های نشر ما نیازمند یک تحول اساسی در نگاهشان به تولید کتاب و تکنولوژی و تعامل با مخاطب هستند.