خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- کتاب «مدیریت در شعر و اندیشه حافظ؛ دولت بیدار» نوشته سیدمحمد باقری زاده که با مقدمه‌ای از بهاءالدین خرمشاهی منتشر شده است، به‌دنبال بهره‌گیری از اندیشه و بیان حافظ برای نقب زدن به دل مفاهیم دنیای جدید و ارائه روایتی همدل با سنت ایرانی و اسلامی از آن است.

این کتاب بر پایه رویکرد نسبت به شخصیت حافظ شکل گرفته است که برآمده از ایده‌ای طرح شده توسط بهاءالدین خرمشاهی است: «حافظ انسان کامل نیست، بلکه کاملاً انسان است.» با تکیه بر چنین قرائتی از حافظ، نویسنده به سراغ ارائه روایتی متفاوت از حافظ رفته است. او در پی شناخت «حجم حافظ» است. باقری زاده می‌گوید هر انسانی حجمی دارد و می‌افزاید:  همگان می‌دانند که حجم هر پدیده برابر است با طول (دراز)، ضرب در عرض (پهنا)، ضرب در ارتفاع (بلند). درازای عمر انسان موهبتی است بین دو نامعلوم یعنی «زایش» و «مرگ» که هیچ‌کدام به اختیار انسان نیست و فرصتی است که انسان «پهنا» و «بلندی» خود را بسازد. نویسنده در ساختاری که شکل می‌دهد، پهنا را معادل عشق و بلندا را معادل عقلانیت می‌گیرد و حکم می‌دهد که این هر دو در حافظ به حد اعلاست: «حافظ عشق را با همه ابعاد و با تمام وجود تجربه کرده و از عقلانیت او نیز می‌توان به کتاب‌هایی که مطالعه کرده رسید... با این طول و عرض و ارتفاعی حافظ داشته، به درستی می‌توان حجم حافظ را شگفت‌آور دانست و گفت حجم حافظ آن است که جهان در او قرار دارد.» (ص: 2)

آنچه که در این کتاب مدنظر نویسنده بوده است به گفته خود او این بوده است: «این نوشته سعی دارد با قرار دادن «دل» به‌عنوان کانون عشق انسان برای رفتار انسانی با انسان‌ها در میان دو مؤلفه دیگر، یعنی «دست» و «اندیشه» و با بهره‌گیری از شعر و اندیشه حافظ، رفتار مدیر در سازمان را در کتابی تبیین و تدوین کند.»

او کار خود را با ارائه تعریفی از مدیریت در نگاه خود آغاز می‌کند. مدیریت مفهومی بسیار قدیمی است که با اجتماعی‌شدن انسان و پیدایش سازمان در صحنه زندگی آغاز شده است؛ اما مدیریت علمی با نام فردریک وینسول تیلور و از اواخر قرن نوزدهم میلادی آغاز شد. تاریخچه مدیریت از مدیریت علمی تاکنون نشان می‌دهد که روند آن در جهت بهبود شرایط کار و انسانی‌شدن، نگاهی به روابط انسانی و مفاهیمی مانند منابع انسانی و سرمایه انسانی و انگیزش داشته است. این روند از توجه به «دست» تا توجه به «دست و اندیشه» را پیموده است. اما به نظر می‌رسد آن چه مورد غفلت قرار گرفته، مفهوم «دل»، یا به تعبیری «عشق» در مدیریت است. «انسان هم هدف است و هم وسیله» و زمانی که عشق در مدیریت به صورت رفتار مدیر در سازمان جایی نداشته و متجلی نشود، به این معناست که انسان وسیله است. بنابراین نخستین ضرورت در مدیریت توجه به این است که انسان هدف است و مدیریت نیازمند بازتعریف با همین مفهوم است.

به اعتقاد نویسنده، بهره‌ورترین و ثروتمندترین کشورها آنهایی هستند که نظام مدیریتی شایسته‌تری دارند. شایستگی مفهوم ثابتی نیست، بلکه تغییر همراه با آمادگی، نیاز مستمر شایستگی است. تحول‌پذیری و پذیرش «پارادایم»‌ها و «مگادایم‌»‌ها می‌تواند سبب ایجاد و توسعه شایستگی مدیریتی برای دست‌یابی به رشد و توسعه پایدار و رفا جامعه شود.
 
باقری‌ زاده که در پی ارائه نظریه‌ای بدیل با کمک جستن از اندیشه حافظ است، به دیگر مکاتب اقتصادی نیز پرداخته است. او معتقد است که مکتب کمی، نظریه سیستمی، نهضت نوین در روابط انسانی، نظریه آشوب (نظم در بی‌نظمی)، نظریه یادگیری سازمانی و موارد دیگر هر‌کدام در جای خود ارزشمندند و کارآمدی خود را در جهت رفاه جامعه نشان داده‌اند، اما مانند فلسفه فیزیک کوآنتوم موجب جهشی در سازمان و مدیریت نشده‌اند. با ورود انگیزش در مدیریت، تا حدی کاستی‌های مدیریت علمی و به‌طور کلی کاستی‌های مکتب کلاسیک و مکتب نئوکلاسیک برطرف شد و سبک جدید مدیریتی به وجود آورد، اما مکتب‌ها هم‌چنان بر تکنیک‌های مدیریت تمرکز و توجه داشتند و انسان کماکان «وسیله» تلقی می‌شد. هر چند در این مکتب‌ها به انسان و تولید، هر دو توجه شده و انگیزش جایگاهی پیدا کرده بود، اما «دل» که مرکز و کانون عشق و ملات جهان هستی است و آدمی و پری طفیل هستی آن هستند، مورد غفلت قرار داشت و دارد.

او همچنین معتقد است که کتاب مدیریت در شعر و اندیشه حافظ را می‌توان از جهت هدف، در نوع پژوهش کاربردی جای داد. از جهت روش از نوع توصیفی و توسعه‌ای به شمار می‌آید. توصیفی است؛ زیرا کار میدانی گسترده‌ای انجام نشده است. پژوهش مطالعاتی به صورت کتاب‌خانه‌ای است که با مطالعه منابع دست اول مرتبط و شناخته‌شده در گستره مدیریت و ارتباط با عنوان پژوهش یعنی «مدیریت در شعر و اندیشه حافظ/ دولت بیدار» صورت گرفته است.

در مجموع درباره این کتاب می‌توان گفت تلاش نویسنده برای نقب زدن از دل سنت به ساختارهای مدرن فکر و عمل جالب توجه است. سعی او برای ارائه نظریه خود در چارچوبی از منظر روش‌شناختی قابل ارزیابی، ممارست او در فهم و بهره‌گیری از شعر حافظ با نگرشی نو و همچنین جسارت او در بهره‌گیری از مفاهیم نو، این کتاب را اگر چه گامی ابتدایی در مسیری بلند باشد، به اثری جذاب برای علاقه‌مندان به حافظ می‌سازد.

اما این را نیز باید گفت که برای چنین کتابی که هدف کاملاً مشخص دارد، دورخیزی 100 صفحه‌ای که نیمی از آن پرداختن به زندگی و زمانه حافظ است و نیمی دیگر توضیح واژگان کلیدی شعر حافظ چندان به‌جا به نظر نمی‌رسد. می‌تواند گفت اصل کتاب از آغاز فصل سوم و صفحه 111 آغاز می‌شود که «مبانی نظری» نام دارد و به دو بخش «انسان‌گرایی در مدیریت» و «مدیریت و رهبری آینده‌نگر» تقسیم شده است. 

باقری‌زاده پس از نوشتن این دو فصل به سراغ فصل «رفتار مدیر در سازمان» رفته است و تلاش کرده با نقب زدن به دل یک غزل از حافظ، رویکردی نو نسبت به این مفهوم را به دست دهد. او مفاهیمی نظیر آزادگی، احترام، اخلاق، امید و... را به عنوان شاخصه‌های مدنظر خود ارائه داده و به‌طور مبسوط درباره آنها سخن گفته است.

نشر کتاب آمه، کتاب «مدیریت در شعر و اندیشه حافظ؛ دولت بیدار» نوشته سید محمد باقری زاده را در 422 صفحه با تیراژ 1000 نسخه و قیمت 70 هزار تومان در سال 1398 منتشر کرده است.