اصطلاح زبان تاجیکی در این کتاب به معنا و مفهوم علمی و سیاسی امروزی آن، یعنی زبان دولتی یک کشور مستقل جهان، جمهوری تاجیکستان، استفاده شده است. ولی در متن هنگام رجوع به دوره‌های گذشته همچنین نام تاریخی و رسمی آن در آن روزگاران، فارسی، دری یا فارسی دری به کار برده شده که هم‌ردیف زبان تاجیکی هستند. کتاب جنبه معرفتی داشته و به مقصد آگاهی بیشتر خواننده از تاریخ زبان مادری با سبک علمی و عاموی قابل فهم طبقات مختلف جامعه نوشته شده است.
نویسنده شرح می‌دهد که زبان تاجیکستان با استقلال وطن پیوند ناگسستنی دارد؛ یعنی وقتی که وطن آزاد و مستقل بوده، زبان هم شکوفایی و استقلال داشته است و برعکس. افزون بر این از همان ابتدای پیدایش، زبان یکی از عوامل و انگیزه‌های اساسی جنبش‌های استقلال‌خواهی و وطن‌پرستی بوده است.
غلامعلی حدادعادل (رئیس فرهنگستان زبان فارسی) نیز در یادداشتی بر ترجمه کتاب به رسم‌الخط فارسی می‌نویسد: «همچنان که هر شخص برای خود شناسنامه‌ای دارد که در میان جمع و جامعه شناخته می‌شود، ملت‌ها نیز برای خود شناسنامه‌ای دارند که با آن در جامعه جهانی و در جمع ملت‌های جهان شناخته می‌شوند. در شناسنامه هر ملت، جایی پیش‌بینی شده که در آن زبان رایج و رسمی آن ملت ذکر می‌شود. زبان هر ملت، از ارکان اصلی هویت‌بخش آن ملت است. زبان ملت هر چه غنی‌تر و کهن‌تر و فاخرتر باشد، هویت ملت ریشه‌دارتر و معتبرتر خواهد بود. عمیق بودن ریشه زبان و ادبیات در طول تاریخ به درخت زندگی ملت، سرسبزی و بارآوری بیشتر می‌بخشد و آن را در برابر طوفان‌های سهمگین مقاوم می‌کند. در جهان امروز سه ملت ایران، تاجیکستان و افغانستان به داشتن زبانی کهن و نیرومند و بالنده افتخار می‌کنند و آن را در میان ملت‌های دیگر، مایه سربلندی می‌شناسند.»
به زعم امامعلی رحمان زبان در مجموع یک قسمت مهم یا به عبارت دیگر یک بخش نگارنده تاریخ خلق تاجیکستان بوده است؛ آیینه‌ای که در آن راه دور و دراز طی‌کرده خلق تاجیک، با همه فرازوفرود آن انعکاس یافته است. یعنی با مطالعه آن درباره بسیاری از جنبه‌ها و مسائل مهم حیات گذشتگان اطلاعات و آگاهی به دست می‌آید که حتی تاریخ‌نگاران به آنها کمتر توجه کرده‌اند؛ برای مثال از روی ذخیره واژگان و اصطلاحات زبان می‌توان با باوری درباره پیشرفت یا ضعف و سستی یگان ساحه حیات اجتماعی و اقتصادی در دوره‌های مختلف قضاوت کرد. از سوی دیگر زبان منبع بسیار معتمد برای آموزش تاریخ و فرهنگ و تمدن است که در آن عقیده و موقعیت شخصی نقش مؤثری ندارد.
او همچنین با اشاره به تاریخ دولت‌داری آریایی تاکید می‌کند که دولت‌های باستانی همیشه کوشش و جهد می‌کردند که برای استوارکردن پایه‌های دولت‌داری و به وجودآوردن و مستحکم کردن دولت‌داری ملی و وحدت و یگانگی از عنصر زبانی استفاده برده، برای رشد و ترقی و گسترش زبان مادری خویش تدبیرهای مشخص اندیشند. در نتیجه چنین سیاست ملی‌ای نخستین آثار به زبان تاجیکی (دری، فارسی) پیدا شده، بزرگ‌ترین پیشوایان این زبان و ادبیات، ابوعبدالله رودکی، ابوالقاسم فردوسی و برجسته‌ترین عالمان عصرهای میانه مانند ابوریحان بیرونی، ابن سینا، ناصر خسرو و پیروان و شاگردان آنها، معروف‌ترین آثار علمی آن دوره را به زبان مادری خویش نوشته‌اند یا زمانی که شاعر رازدان و بلندفکر حکیم فردوسی، پریشانی و زوال دولت سامانیان را حس کرد، به جمع‌آوری و حفظ حکایات، داستان‌ها و رسم و آیین گذشتگان پرداخت و بزرگ‌ترین داستان حماسی جهان یعنی شاهنامه را آفرید.
نویسنده یکی از ویژگی‌های بسیار مهم زبان تاجیکی را خاصیت به‌هم‌آوری یا وحدت‌آفرین آن می‌داند. خصوصیتی که در تشکل آن به عنوان یک زبان عمومی برای مردم ایرانی‌تبار نقش مؤثری ایفا کرد. صفت دیگر این زبان در نگاه او، توانایی و رقابت‌پذیری آن است. شاهد این مدعی هم آنکه وقتی که زبان عربی هم‌پای فتوحات و گسترش اسلام در یک قسمت بزرگ جهان فاتحانه قدم زده، زبان بسیاری از دولت‌های مقتدر دنیای قدیم، مانند زبان محلی اسپانیه، لهجه‌های رمانی سیتسیلیه، زبان‌های بربری ساحل‌های افریقای شمالی، زبان قبطی مصرف زبان و گویش‌های آرامی سوریه، فلسطین، عراق و .... را از فهرست زبان‌های جهان نابود می‌کرد؛ مهم آن است که زبان‌های در حال تشکل و حتی بی‌خط ایرانی مردم خراسان و ماوراءالنهر را فروبردن نتوانست.
امامعلی رحمان در پیشگفتار کتاب شرح می‌دهد که با فرارسیدن استقلالیت و زبان دولتی اعلام شدن زبان تاجیکی، مسئله زبان اهمیت خاصه پیدا کرد و به حدی مبرم د که آن را می‌توان یکی از پدیده‌های مهم شعورملی و افکار جمعیتی این سال‌ها نامید. او می‌گوید در تمام این دوره نو تاریخی و حتی در سخت‌ترین سال‌های جنگ داخلی، یکی از منفعت‌هایی که تمام گروه و طبقات جامعه را صرف‌نظر از تمایلات و سمت‌گیری‌های اجتماعی و سیاسی به هم می‌پیوست، زبان بود. زبان یگانه موردی بود که احزاب و حرکت‌های مختلف نسبت به آن همفکر و هم‌عقیده بوده‌اند و کمک کرد تا منفعت ملی از آرمان‌های گروهی و هدف‌های زودگذر حربی و ایدئولوژی بالاتر بایستد.
سرفصل‌های کتاب نیز عبارتند از: دوره‌بندی تاریخی زبان تاجیکی، سرگذشت تاریخی واژه «تاجیک» و زبان تاجیکی، زبان ما در دوره استیلای عرب و نخستین سلاله‌های ایرانی‌تبار، زبان نوشتاری تاجیکی: دوره آغازین، دوره بالندگی و شکوفایی زبان تاجیکی و گسترش زبان تاجیکی به صفت (به عنوان) زبان بین‌المللی.
کتاب «زبان ملت، هستی ملت» نوشته امامعلی رحمان با برگردان حسن قریبی به رسم‌الخط فارسی در ۵۶۰ صفحه، شمارگان ۲۰۰۰ نسخه و به قیمت ۱۵۰۰۰۰ تومان از سوی نشر خاموش منتشر شده است.
نظر شما