مهلت ثبت‌نام ناشران برای حضور در نمایشگاه کتاب تهران، تا 17بهمن‌ماه ادامه داشت و براساس اعلام قادر آشنا، قائم‌مقام نمایشگاه در مجموع 2360 ناشر با حداقل شرایط، در سامانه موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ثبت‌نام کردند. آنطور که رفیع احمدجواهری، مدیر کمیته ناشران داخلی سی‌و‌سومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران می‌گوید، این رقم نسبت به ثبت‌نامه‌های سال قبل، پنج درصد افزایش داشته اما نکته قابل توجه این است که بررسی شرایط ثبت‌نامه‌ها و قطعی شدن ثبت‌نامشان تا 24بهمن ادامه دارد و این یعنی ناشران ثبت‌نام شده می‌توانند تا این تاریخ، بر تعداد کتاب‌های خود بیافزایند.
تکاپوی ناشران به روایت آمار
بررسی‌ها نشان می‌دهد در بازه زمانی یکم دی‌ماه تا 13بهمن‌ماه، 1633ناشر به ارائه کتاب جدید (اعم از چاپ اول و تجدید چاپ) اقدام کرده‌اند. این بازه زمانی صرفا با هدف نشان دادن فراوانی نشر در آخرین فرصت‌های باقی‌مانده پیش از حضور در نمایشگاه کتاب سی‌وسوم انتخاب شده و نتایج آن، تا حدودی گویای واقعیت است:
البته طبیعتاً بخش قابل توجهی از ناشرانی که در بازه زمانی مورد اشاره به ثبت کتاب اقدام و روال طبیعی کار خود را دنبال کرده‌اند و نباید آن‌ها را در صف کتابسازان قرار داد؛ اما به هر روی نباید از تکاپوی ناشران برای رسیدن به شرط حضور نیز غافل ماند.
در میان ناشران پرکار در یکی‌دوماه قبل، هستند ناشرانی که تعداد عناوین ثبت شده‌شان از 100 عنوان نیز بیشتر است. با این حساب، شاید باید شقه دیگری را نیز برای تکاپوی ناشران در نظر گرفت که آن، تکاپو برای رسیدن به متراژ‌های بالاتر و غرفه‌های بزرگتر در نمایشگاه است.
رواج کتابسازی و آسیب ورود ناشرنماها
مطابق با آئین‌نامه اجرایی سی‌و‌سومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، شرط حضور برای ناشران بخش کتاب‌های عمومي، دانشگاهي و آموزشي 40 عنوان كتاب، برای ناشران بخش کتاب‌های کودک و نوجوان 45 عنوان کتاب و برای ناشران بخش نشر الکترونيک 40 عنوان کتاب الکترونیک، تعیین شده است. این اعداد؛ در واقع باید حکم فیلترهایی را داشته باشند که از حضور ناشران غیرحرفه‌ای و احتمالا کتابساز در نمایشگاه کتاب تهران، جلوگیری کنند اما شواهد و قرائن حاکی از آن است که چندان هم نمی‌شود به این فیلترهای کمّی اعتماد کرد.
نمایشگاه کتاب تهران قرار است ویترین تازه‌های نشر کشور باشد؛ اما مطابق با مشاهدات دوره‌های پیشین، جولانگاه کتابسازان و معدن عناوین تکراری است.
بیشتر بخوانید(از همین قلم):
صدهاهزار سال تنهایی مارکز در ایران!
با تولستوی و داستایفسکی ناشر شوید!
جوجو مویز، سودجویی و قاچاق کتاب در یک کادر
سودای ناشر «شدن» با «میشل اوباما»
جولان کتابسازان در نمایشگاه کتاب تهران
رواج کتابسازی و آسیب ورود ناشرنماها به نمایشگاه کتاب تهران، ریشه در سازوکارهای صنعت نشر دارد و به‌نظر می‌رسد هیچ آیین‌نامه‌ای نتواند مانع از تداوم آن شود. حتی این بند از آئین‌نامه که «کتاب‌هایی که با حفظ محتوا و ظاهر یکسان به‌صورت جداگانه توسط چند ناشر منتظر شده است از مصادیق کتاب‌های دارای امتیاز برای تخصیص غرفه در نمایشگاه محسوب نمی‌شود» نمی‌تواند چندان ضمانت اجرایی داشته باشد؛ چراکه بررسی تمام عناوین و کیفیت آن‌ها، ترجمه‌های قبل و بعد عناوین، تطبیق آن‌ها با یکدیگر و... کاری نیست که بشود طی بازه زمانی کوتاه؛ ولو با گردهم‌آوردن کارشناسان مختلف میسر کرد.
درنظر داریم که تعداد عناوین تازه و تجدید چاپی در هر سال، بیش از 100هزار کتاب را شامل می‌شود که با در نظر گرفتن بازه چهارساله مورد اشاره آیین‌نامه، برای اجرایی کردن آن بند باید حداقل 400هزار مورد کتاب بررسی و ارزیابی شود.
دورزدن آیین‌نامه برای حضور
در بخش تخصیص غرفه آئین‌نامه، محاسبه تعداد عناوین برای ناشران کتاب‌های عمومی، دانشگاهی، کودک و نوجوان و آموزشی طی چهار سال، برای ناشران کتاب‌های کمک‌درسی و کمک‌آموزشی و کنکوری (در تمامی مقاطع)، طی یک سال و برای ناشران کتاب‌های الکترونیک، طی دو سال منتهی به پایان زمان ثبت‌نام انجام می‌شود؛ البته با این تبصره‌ها که: «در همه حوزه‌ها، حداقل 15عنوان از کتاب‌هاي منتشرشده (طی دوره یادشده در بند فوق)، بايد چاپ اول باشد».
کتابسازان برای فائق آمدن بر این شرایط، تا آخرین روزها تلاش می‌کنند و در این میان، از هیچ راهکاری فروگذار نیستند؛ چه بازنشر کتاب‌هایی از زمان درگذشت مولفانشان بیش از 30 سال گذشته؛ چه کپی کردن ترجمه دیگر مترجمان و چه چسب و قیچی کردن چند کتاب برای سروشکل دادن به یک مجلد تازه.
ذیل بند فوق، تبصره‌ای لحاظ شده که راهکار تازه‌ای را پیش روی کتابسازان قرار می‌دهد: «امتیاز هرعنوان کتاب (چاپ اول یا تجدید چاپ) طی این دوره، فقط یک‌بار محاسبه می‌شود.» این یعنی اگر ناشری تا شرط حضور در نمایشگاه فاصله داشت، تنها کافی است چند کتاب قدیمی خود را (مربوط به پیش از سال 95 برای ناشران عمومی) تجدید چاپ کند. چاپ دیجیتال و امکان انتشار چند نسخه‌ای کتاب و سرعت فرایند ثبت چاپ جدید در اداره کتاب، این راهکار را به یک راهکار کاملا عملی تبدیل کرده است.
کتابسازی با آثار بی‌صاحب
احمد تهوری، مدیر انتشارات آفتابکاران، سال‌های مدیدی را در حوزه کتاب و نشر گذرانده است. از نظر او، کتابسازی یکی از آسیب‌های جدی ما به‌شمار می‌آید که باعث شده صنعت نشر، حال و اوضاع خوشی نداشته باشد.
تهوری در گفت‌وگو با ایبنا، در تشریح دلایل تشدید این آسیب، عنوان کرد: «برخی از ناشرها سمت کتابسازی کتاب‌های پرفروش رفته‌اند و به هر قیمتی و با هر ترجمه‌ای، می‌خواهند فروش خود را تضمین کنند. درحال حاضر ترجمه‌های موازی بیداد می‌کند؛ برای مثال کتاب «صد سال تنهایی» گابریل گارسیا مارکز که انواع و اقسام ترجمه‌ها از این کتاب در بازار است و...»
او با اشاره به اصطلاح «کتاب‌های بی‌صاحب» که عمدتا دستمایه کتابسازی قرار می‌گیرند، گفت: «کتاب‌هایی که کسی مدعی آن‌ها نیست، در بین اهالی نشر اصطلاحا به کتاب‌های بی‌صاحب معروف‌اند و شما می‌توانید این کتاب را تهیه کنید، حرف‌چینی، صفحه‌بندی و چاپ کنید؛ مثل «چرند و پرند» دهخدا یا «دیوان حافظ» که مدعی ندارد.»
از نظر مدیر انتشارات آفتابکاران، شرایط حضور و سیاست‌های جاری باعث می‌شود بخش قابل توجهی از ناشرنماها که با کتابسازی شرایط حضور در نمایشگاه را پیدا می‌کنند، کتاب‌های مبتذلی را به نمایشگاه بیاورند و این در شرایطی است که ناشران گزیده‌کار از این امکان محروم می‌شوند.
سرآخر اینکه...
فلاسفه می‌گویند؛ برای هر تزی، یک آنتی‌تز وجود دارد. تعبیر عامیانه از این نقل در این ماجرا، این است که هر قانونی تاریخ مصرفی دارد و بالاخره راه‌هایی برای دورزدن آن از سوی متخلفان ابداع می‌شود. حالا حکایت نمایشگاه کتاب تهران است! به‌نظر می‌رسد هرچقدر که آئین‌نامه‌ها را تغییر دهند و هرچقدر که ملزومات سخت‌تری را به‌عنوان شرط حضور تعیین کنند، باز هم نمی‌شود راه را بر ناشرنماها و کتابسازان گرفت. چنانچه گفته شد؛ «آب از سرچشمه گل‌آلود است».
حالا اگر قرار است مشکلی از صنعت نشر حل شود، باید به سرمنشا مشکلات، به خلاء‌های قانونی و نظارتی، به رانت‌ها و امتیازها، به حمایت‌های بی‌مورد و سایر موارد پرداخته شود و هزینه‌ها برای اصلاح زیرساخت‌ها صرف شود؛ نه پیرایش روبنا و ویترین‌های نمایشگاهی.
نظر شما