واژه اخلاق جمع خلق (به ضم خ) است و به معنی سجیه و باطن و طبع است. در مقابل واژه خلق (به فتح خ) که به معنی صورت و ظاهر است. بعضی از لغت‌دانان اینگونه مقایسه کرده‌اند که انسان دارای شکل ظاهری و باطنی است که اوصاف ظاهری او همان خلق(به فتح خ) اوست و اوصاف باطنی او خلق (به ضم خ) است.
نویسنده این کتاب معتقد است که اخلاق پزشکی مستقل از همه عقاید دینی و ایدئولوژی‌های انسانی است. بنابراین نمی‌توان آن را با معیارهای دینی داوری کرد. اخلاق پزشکی فرادینی است. اما این به معنی بیگانگی مفاهیم اخلاق با مفاهیم دینی نیست. لذا توصیه‌های اخلاقی زیادی در دین وجود دارد که می‌تواند انگیزه‌های اخلاقی یک انسان متدین را در حیطه عمل اخلاقی در جامعه پزشکی بالا ببرد.
اما از مجموع تعاریفی که درباره اخلاق به عنوان یک علم مطرح شده است می‌توان نتیجه گرفت که علم اخلاق یکی ازشاخه‌های علوم بشری است که موضوع آن، رفتار انسان است که از خصلت یا ملکه نفسانی نشأت گرفته است. اخلاق از این جهت که در مورد رفتار انسان بحث می‌کند نظیر روانشناسی و تعلیم و تربیت است. لکن از آن جهت که تغییر رفتار را از منظر صفات درونی ملاحظه می‌کند، با این دیگر علوم رفتاری تفاوت دارد.
پس تغییر رفتار در اخلاق به معنی تغییر صفت درونی یا ملکه نفسانی است که منشأ رفتار است و باعث می‌شود رفتار به سهولت از انسان سر بزند و به بیان دیگر می‌توان گفت که واژه اخلاق از نظر گستردگی مفهوم هم به صفات نفسانی رسوخ یافته و هم به رفتارهای بیرونی اطلاق می‌شود.
با توجه به اینکه بحث‌های اخلاق پزشکی که در دانشگاه‌های پزشکی ایران، تدریس می‌شود، بطور عمده بر رفتارهای اخلاقی پزشکان تأکید می‌کند و به فلسفه اخلاق کمتر توجه می‌شود، در این کتاب به این مباحث توجه بیشتری شده است و از آنجا که علم اخلاق بویژه در رفتارشناسی همخوانی زیادی با مباحث دینی دارند و در این زمینه دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد، نویسنده در عین حال که این دو مقوله را متفاوت از یکدیگر می‌داند، به تحلیل آن بویژه در رفتارشناسی، پرداخته است. بنابراین طرح مباحث دینی به جهت تبیین دقیق دو محور اخلاق و دین است.
در این کتاب فصلی به بحث عرفان و اخلاق پزشکی اختصاص یافته است که جای گسترش بیشتری دارد و نگاه ویژه این فصل بدلیل ارائه طرحی فرااخلاقی با زمینه‌های عرفانی بوده است. پرداختن به مباحث فقهی و حقوقی در این نوشتار بسیار مختصر است و صرفاً در حد تناسب با بعضی از مباحث اخلاقی مورد توجه قرار گرفته است. همچنین به جهت وحدت رویه در ترجمه آیات قرآن از ترجمه سیدعلی گرمارودی استفاده شده است. اما ترجمه احادیث توسط نویسنده صورت گرفته و در بعضی موارد متن عربی هم آورده شده و در برخی دیگر به ترجمه اکتفا شده است.
در این کتاب می‌خوانیم: «اخلاق پزشکی در جهان امروز هرچند بطور عمده برمبنای فلسفه‌های جدید استوار شده است و بر محور حق‌مداری انسان می‌چرخد و چندان نگاه تکلیف‌مدارانه به انسان ندارد. اما در عرصه رفتارهای پزشکی توانسته است تکالیفی را برای پزشکان و درمانگران تبیین کند و به نوعی حق‌مداری و تکلیف‌مداری را به یکدیگر پیوند زده است. بنابراین بطور طبیعی گزاره‌های اخلاق پزشکی با مبانی دینی که ترکیبی حق‌مدارانه و تکلیف‌مدارانه دارند نیز مرتبط می‌شود. بویژه آنگاه که نگاه فلسفی و اعتقادی به حیات و مرگ، جسم و روح، سلامتی و بیماری و امثال آن نیز در دین مطرح است و به دنبال آن مباحث حقوقی و تکالیف دینی بوجود می‌آید.
در واقع هدف این کتاب بنیانگذاری اخلاق پزشکی بر مبنای دین نیست بلکه بحث و بررسی درباره مناسبات و مبانی اخلاق پزشکی از منظر فلسفی و دینی است.
پزشکی با سلامت و بیماری و حیات و مرگ انسان‌ها سروکار دارد از این نظر گزاره‌های رفتاری درمورد پزشک و بیمار از حساسیت ویژه‌ای برخوردار خواهد بود خصوصاً که انسان‌ها در هنگام گرفتاری و دردمندی به پزشک مراجعه می‌کنند و نیاز جدی به آرامش روحی دارند که در پرتو رعایت مسائل اخلاقی به دست می‌آید. متون دینی نیز به اهمیت این موضوع با نگاهی انسانی و معنوی تأکید دارند.
خدمت‌رسانی به جامعه انسانی چه از بعد بشری و چه از منظر معنوی و الهی یکی از مهمترین ارزش‌های اخلاقی است که بطور آشکار زمینه‌های آن در حرفه پزشکی بیش از سایر مشاغل وجود دارد. بنابراین پزشک باید توجه کند که کار و حرفه او ابزار دست خداوند است و در واقع دست خدا به او نیرو و توان معالجه می‌دهد و اگر طبیب به این مسئله توجه کند در تمام مراحل معالجه خدا را می‌بیند.»
کتاب «اخلاق پزشکی در ترازوی حکمت و شریعت»، تألیف مهدی ابراهیمی، با شمارگان 100 نسخه، در 166 صفحه و به قیمت 25 هزار تومان از سوی انتشارات دانشگاه علوم پزشکی مشهد منتشر شده است.
نظر شما