این سفرنامه حاصل سیاحت هفده‌ماهه نوین‌بی از کشورهای آسیا، اقیانوسیه و آمریکای لاتین است که او در سال 1956 بدان مبادرت کرد. شرح وی از این سفر دور و دراز با سفرنامه‌های مرسوم بسیار متفاوت است. او مشاهدات خود را در 73 گفتار مستقل از هم چنان تدوین کرده که خواننده می‌تواند هر گفتار را که مایل است انتخاب کند و بخواند، بی‌آنکه پیوستگی مطالب را از دست بدهد. در هر گفتار مطالبی را که از نظر تاریخی و مسائل روز حائز اهمیت است، شرح داده و در عین حال از ذکر خاطرات روزانه که اگر بدان اقدام می‌کرد، سیاحت‌نامه‌اش مثنوی هفتادمن کاغذ می‌شد، خودداری کرده است.
توین‌بی می‌گوید: «سفری که در این کتاب توصیف می‌کنم طولانی‌ترین مسافرتی است که من و همسرم در زندگی به آن اقدام کرده‌ایم. بعد از آنکه از مشاغلمان در «انستیتوی سلطنتی مسایل بین‌المللی» در لندن بازنشسته شدیم فرصت انجام این سفر طولانی را به دست آوردیم. همسرم سی و چهار سال و من سی و سه سال در این انستیتو کار کردیم. بر این اساس تصمیم گرفتیم فصل جدیدی در زندگی خود بگشاییم؛ به نظر می‌رسید پُربارترین کار آن است که خودمان به سفری طولانی برویم تا بتوانیم مردم و مکان‌‌هایی را ببینیم که قبلا در حین کار با آنها آشنا شده بودیم؛ البته آن آشنایی مستقیم نبود. ملاقات چهره به چره با اشخاص و دیدن مناظر یک سرزمین به چشم خود در مقایسه با مجلداتی از نوشته‌ها و تصاویر و نقشه‌ها، ارزشمندتر است. ما به سفری توان‌فرسا اما پرفایده رفتیم. با خاطره‌ای از دوستی‌‌های تازه و معلومات جدید، که برای بقیه عمر ما سرمایه گرانبهایی خواهد بود، به خانه بازگشتیم.»
آنچه توین‌بی در سیاحت‌نامه خود توصیف می‌کند، به دلیل احاطه حیرت‌انگیزش به وقایع تاریخ ایام گذشته و مسائل روز عالم و نیز به دلیل ژرف‌نگری معمول خود به علل و عوامل حوادث و تأثیر متقابل رخدادهای دنیا بر یکدیگر، اثری خواندنی و ماندنی پیش روی خواننده می‌نهد. در حقیقت دایره‌المعارفی از نکات بدیع «جغرافیای تاریخی» فراهم آورده و آن را به صورت سکانس‌های سینمایی، نه آنکه تنها شرح داده باشد، بلکه چنان تدوین کرده که گویی به خواننده می‌گوید بعد از قرائت اثر جاودانه و بسیار مطولش به نام «بررسی تاریخ» در دوازده جلد، حال تکیه بدهد و آنچه او در این سفرنامه به زبان ساده‌تر بر پرده ذهن او مجسم می‌کند، تماشا کند و از رنگارنگی آن لذت ببرد.
توین‌بی در شرح تشبیهات و قیاسات مناظری که در اکناف عالم می‌بیند، استادی بی‌بدیل است و می‌کوشد به عمق و ریشه این استعارات و تأثیراتی که بر جا گذاشته‌اند، موشکافانه نظر کند و آنچه خود می‌بیند، پیش چشم خواننده بگذارد تا او هم از تماشای آن احساس التذاذ کند. برای مثال وقتی از اصفهان در مسیر یزد به سفر می‌رود و به روستاها و شهرک‌های در مسیر راه اشاره می‌کند و از «عقدا»ی عطشان و تفتیده لب در کویر ایران یاد می‌کند و از تلاش و استعداد مردمان کویری در حفر قنوات و جدال برای زنده ماندن، چنان تصویری بر پرده خیال می‌آورد که گویی اگر چنان مبارزه‌ای نمی‌بود، حواشی کویر ایران نیز همچون «ربع الخالی» عربستان خالی از حیات می‌شد؛ اما به گمان او انسان ایرانی به این ممسکی طبیعت پاسخی خلاق داده است. در مقابل تشنه‌لبی شرق اصفهان او با چند ساعت طی سفر در جهت دیگری به کوه‌های بختیاری و وفور آب و سرسبزی این بخش از ایران اشاره و تضاد این دو منطقه را با قلم سحرانگیز خود بیان می‌کند.
در سفر به دور دنیا توین‌بی در مقام خبرنگار روزنامه «آبزرور» فعالیت می‌کرد. آنچه در این کتاب ذکر کرده، قبلا به گونه مقاله در این روزنامه به چاپ رسانیده بود. به دلیل همین فعالیت‌های میدانی و مطالعات عمیق دانشگاهی و به‌ویژه در مقام مسئول «انستیتوی سلطنتی مسائل بین‌المللی» یک پا در تاریخ گذاشته و پای دیگر در حوادث جاری جهان داشت و آثار متعددی هم منتشر کرد؛ از جمله دوره دوازده‌جلدی «بررسی تاریخ» که نامش را به عنوان برجسته‌ترین تحلیل‌گر فلسفه تاریخ در جهان پرآوازه کرد.
توین‌بی این کتاب را در ایام پختگی و بعد از بازنشستگی از فعالیت‌های رسمی خود تحریر کرد که به دلیل زبان نسبتاً روایی آن بسیار مورد توجه واقع شد و در زمره آثار معروف او قرار گرفت. از آنجا که توین‌بی در روایت خود از ذکر اسامی مکان‌ها و ناموران تاریخ درنگ نمی‌کند، مترجم نیز در پانوشت‌های کتاب در حد مقدور به اختصار به آنها اشاره کرده است.
کتاب «از شرق به غرب: سفر به دور دنیا و ایران» نوشته آرنولد توین‌بی با ترجمه محمدحسین آریا در 384 صفحه، شمارگان 550 نسخه و بهای 90 هزار تومان از سوی انتشارات اساطیر منتشر شده است.
نظر شما