به گزارش خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، کارشناسان حوزه فرهنگ موضوع برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب را در برنامه «گفت‌و‌گوی فرهنگی» رادیو گفت‌و‌‌گو بررسی کردند.
این برنامه شامگاه سه‌شنبه(2 اردیبهشت‌ماه) روی آنتن رفت.

در این گفت‌و‌گوی تلفنی، فریبزر خسروی، معاون رئیس سازمان اسناد و کتابخانه‌ ملی ایران؛‌ نیکنام حسینی‌پور، مدیر‌‌عامل موسسه خانه کتاب؛ محمود آموزگار، نائب‌رئیس اول اتحادیه ناشران و کتاب‌‌فروشان تهران و رئیس کمیسیون حقوقی اتاق اصناف تهران؛ عادل طالبی، عضو هیات علمی سازمان مدیریت صنعتی و عضو انجمن صنفی كسب‌وكارهای اينترنتی و سید‌هادی حسینی‌‌نژاد، روزنامه‌نگار حوزه کتاب، حضور دارند.
 
وابستگی ناشران به نمایشگاه و بیم از ورشکستگی
در ابتدای این برنامه، حسینی‌‌نژاد ضمن اعلام موافقت خود با برگزاری نمایشگاه کتاب تهران به‌صورت مجازی، از سیاست‌گذاری‌های کلان چهار دهه این رویداد انتقاد کرد و بیان کرد: این رویداد بخش عظیمی از نقدینگی صنعت نشر را میسر می‌کند و بر فراوانی صنعت نشر کتاب موثر است.

این روزنامه‌نگار ادامه داد: ناشرانی که از نظر اقتصادی متوسط و ضعیف محسوب می‌شوند؛ چه بسا بیش از 80 درصد سرمایه خود را برای تولید و عرضه کتاب‌های جدید در این رویداد هزینه می‌کنند. چرایی میزان بالای وابستگی صنعت نشر با حلقه‌های متعدد به یک رویداد و بیم ورشکستگی آن به‌دنبال برگزار نشدن آن، پرسش قابل‌تاملی است که باید مورد آسیب‌شناسی قرار گیرد. با برگزاری نمایشگاه مجازی موافقم.
 
در ادامه این بحث، طالبی به‌عنوان منتقد برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران گفت: علاوه‌بر ذی‌نفعان شامل ناشران، نویسندگان، فعالان فرهنگی، باید جنبه کارناوالی این رویداد را در نظر بگیرم؛ حضور افرادی که نمایشگاه برای آن‌ها حکم فال و تماشا را دارد و بخش قابل‌توجهی از بازدیدکنندگان را تشکیل می‌دهند. جنبه فروش بن‌مایه اصلی نمایشگاه کتاب تهران است و جنبه اقتصادی این رویداد از بُعد کارناوالی آن نشات می‌گیرد. با توصیف ناشران غیر‌حرفه‌ای به «ناشرنما» که در نمایشگاه حضور دارند، موافقم و البته ناشران حرفه‌‌ای هم در نمایشگاه اهداف فروش را دنبال می‌کنند.

وی درباره امکان برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران، افزود: نمایشگاه‌های بین‌‌المللی از‌‌جمله فرانکفورت و یا بولونیا ظرفیت مجازی شدن را دارند که هدف اصلی آن‌ها رایزنی ناشران و خرید و فروش رایت کتاب است؛ با توجه به اینکه در فضای دیجیتال تقویت ابعاد ارتباطی اولویت محسوب می‌شود، برنامه‌‌های جنبی، فرهنگی و ارتباطی در نمایشگاه کتاب تهران قوی نیست و بُعد فروش از طریق فروشگاه‌های الکترونیکی در حال‌حاضر نیز وجود دارد.

 ناچاریم نمایشگاه مجازی داشته باشیم
حسینی‌نژاد در ادامه با بیان اینکه درحال حاضر ناچار به برگزاری مجازی نمایشگاه هستیم، افزود: دوستانی که مخالف برگزاری مجازی نمایشگاه هستند، امید‌وارند برگزاری فیزیکی نمایشگاه امکان‌پذیر باشد؛ در‌حالی‌که شیوع ویروس کرونا، همچنان ادامه خواهد داشت و از سوی دیگر گرمای تابستان، تعطیلی مراکز آموزشی و در 6 ماهه دوم نیز نزدیک شدن به نمایشگاه 1400 عوامل بازدارنده‌ای هستند که با وجود آن‌ها برگزاری فیزیکی نمایشگاه، میسر و معقول نیست.

این روزنامه‌نگار با طرح  این پرسش که «آیا ما دنبال لغو نمایشگاه هستیم یا می‌خواهیم نمایشگاه مجازی داشته باشیم» بیان کرد: نباید مانع قرار گرفتن صنعت نشر در مسیر توسعه شویم. بخش فستیوالی نمایشگاه موجب شده تا این رویداد، حرفه‌ای برگزار نشود؛ گویا هدف از برگزاری نمایشگاه، شوآف و نمایش است! با این حساب؛ آیا با تاکید بر برگزاری نمایشگاه فیزیکی، به‌دنبال ادامه این وضعیت هستیم؟

حسینی‌نژاد افزود: نمایشگاه کتاب تهران باید ساختار‌مند شود. علاوه‌براین؛ اینکه گفته می‌شود، فروش آنلاین کتاب در این روز‌ها جریان دارد، باید یادآوری ‌کنم این شکل فروش همیشه وجود داشته‌است؛ اما در برگزاری یک رویداد واحد به نام نمایشگاه کتاب تهران، جنبه‌های قابل‌توجهی از‌جمله تبلیغات در سطح ملی و یا تخصیص انواع یارانه‌ها را داریم.

به گفته وی، قابلیت اجرای برگزاری برنامه‌های جنبی نمایشگاه با توجه به فناوری‌های نوین و توسعه شبکه‌‌های اجتماعی وجود دارد و اگر به حضور بسیار اندک در نشست‌های کمیته علمی و فرهنگی نمایشگاه نقد داریم، ریزش مخاطبان چنین جلساتی در سال نخست از برگزاری مجازی آن‌ها، مساله‌ای طبیعی و پذیرفته است.

ناشرنما‌ها باید از صنعت نشر حذف شوند
طالبی گفت: نقد‌های مبتنی بر جراحی نمایشگاه دقیق است و همواره این پرسش برای من به‌عنوان فعال حوزه آی‌‌تی مطرح بوده که چرا ناشران حوزه‌های مختلف به جای برگزاری نمایشگاه تخصصی تلاش و اصرار دارند در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حاضر شوند.
 
وی  افزود: بی‌شک و بدون تعارف، ناشر‌نما‌ها باید از چرخه صنعت نشر حذف شوند و باید اجازه بدهیم آهسته آهسته با ایجاد بازار آزاد این ناشران خارج شوند. می‌دانیم ناشران حرفه‌ای نیز مشکل نقدینگی دارند و برای جبران نقدینگی نباید دنبال نمایشگاه کتاب باشیم، بلکه سیاست جشنواره فروش کتاب برای تامین این نقدینگی را دنبال کنیم.
 
مدیر نشر برآیند بیان کرد: باید توجه داشته باشیم شرایط بحرانی، ما را وادار به اتخاذ تصمیمات عجولانه نکند. می‌شنویم تمایل شدیدی برای برگزاری نمایشگاه در یک ماه آینده وجود دارد. آیا اگر یک‌سال نمایشگاه برگزار نشود مشکلی پیش می‌آید؟ آیا نمایشگاه کتاب تهران از مسابقات المپیک مهم‌تر است؟ و نکته مهمی که اشاره شد، چه خوب که انجمن‌ها، اتحادیه، مسئولان فرهنگی و اهالی فرهنگ نمایشگاه کتاب تهران را بازتعریف کنند و امسال برای کمک به ناشران، جشنواره فروش برگزار کنیم.
 
حسینی‌‌‌نژاد در پاسخ به این اظهارات، گفت: با برگزاری عجولانه نمایشگاه مجازی موافق نیستم و یادآوری می‌کنم این رویداد محدودیت‌های نمایشگاه فیزیکی را ندارد و می‌توان در تابستان نیز این نمایشگاه را برگزار کرد. اما چرا تجربه برگزاری نمایشگاه فیزیکی را از دست بدهیم؟ 

وی درباره ایده برگزاری جشنواره فروش بیان کرد: اگر حفظ نمایشگاه فیزیکی برای دوره‌های آتی با هدف توجه به منافع مالی ناشران مورد تاکید است، مجدد می‌گویم این شکل برگزاری نمایشگاه، اشکال دارد و تهدید نابودی کتاب‌فروشی‌ها یکی از مصادیق مشکلات ساختاری این رویداد است. تقویت بخش نمایشگاهی و کاهش بُعد فروش باید هدف ما باشد؛ نه اینکه دنبال برگزاری یک جشنواره فروش باشیم و از سال آینده دوباره برگزاری رویداد مخرب و آسیب‌زای نمایشگاه کتاب تهران را کمافی‌السابق در دستور کار قرار دهیم.
 
این روزنامه‌نگار افزود: طراحی زیرساخت و نرم‌افزار برای برگزاری نمایشگاه مجازی، امکان فوق‌العاده‌ای است که امکان می‌دهد در سال‌های بعد، نمایشگاه‌های تخصصی مجازی هم داشته باشیم. علاوه‌براین؛ یارانه‌های حوزه نشر باید به سمت کانال‌های صحیح هدایت شود و طرح‌های فصلی خانه کتاب یکی از بهترین راه‌های تخصیص یارانه‌های بخش کتاب است.

وی درباره هزینه برگزاری نمایشگاه مجازی نیز خاطرنشان کرد: به‌گفته مدیر‌عامل موسسه خانه کتاب، امکان برگزاری نمایشگاه مجازی با 500 میلیون تا یک میلیارد تومان وجود دارد؛ در‌حالی‌که برای برگزاری نمایشگاه فیزیکی هر سال 6 تا 7 میلیارد تومان هزینه اجاره‌بهای مصلای می‌شود. وضعیت فعلی یک فرصت است که می‌توان از آن برای حرکت به سوی توسعه استفاده کرد.

ایده نمایشگاه مجازی خام است
آموزگار درباره برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران گفت: به نظر می‌ر‌سد به ابعاد مختلف این موضوع توجه نشده است. تجربه فروش تلفنی و اینترنتی در پی شیوع ویروس کرونا حتی برای ناشران و کتاب‌فروشانی که به‌طور جدی به این کار اقدام کرده بودند، چندان موفقیت آمیز نبود. بنابراین می‌توان استدلال کرد، نمایشگاه مجازی کتاب ایده خامی است و گویا وظیفه، پُر کردن یک خلاء دنبال می‌شود.

آموزگار، درباره اصلاح ساختار نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سال جاری و توجه به ایده نمایشگاه مجازی بیان کرد: وقفه در نمایشگاه کتاب تهران خلاء اقتصادی قابل‌توجهی برای فعالان این حوزه ایجاد کرده است. نمایشگاه کتاب تهران، نقطه کلیدی فعالیت اقتصادی همه حلقه‌های نشر محسوب می‌شود. 

نائب‌رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران اظهار کرد: با اشاره به تاثیر اساسی نمایشگاه کتاب تهران بر تامین نقدینگی ناشران آماده برای حضور در نمایشگاه کتاب گفت: به نظر می‌رسد اظهار نظر‌های سرسری و عجولانه‌ای مطرح می‌شود مبنی براینکه بودجه نمایشگاه صرف خرید کتاب از ناشران شود. دغدغه اصلی ناشران، پایان نقدینگی است؛ این بودجه برای تولید کتاب‌های جدید برای عرضه در نمایشگاه صرف شد و نمایشگاه نقش موثری برای تامین نقدینگی دارد.

مدیر نشر کتاب آمه افزود: توجه داشته باشیم که جزئیات دقیق‌ در این اظهار نظر‌ها (درباره برگزاری رویدادهای مجازی) دیده نمی‌شود؛ در‌حالی‌که اگر بودجه‌ای وجود دارد، باید در مسیری هزینه شود که همه حلقه‌های نشر منتفع شوند؛ از‌جمله در طرح‌های فصلی موسسه خانه کتاب که کتاب‌فروشان، مخاطبان، موزعان و ناشران در این طرح‌‌ها دیده می‌شوند.  نمی‌دانم چرا به این موضوع توجه نمی‌شود!

آموزگار درباره برگزاری جشنواره فروش آنلاین کتاب همراه با تخفیف ادامه داد: پیش‌بینی تخفیف برای فروش کتاب به بدنه صنعت نشر آسیب وارد می‌کند و با شکل‌گیری جریان فروش به این شیوه مخالفم. مادامی که یارانه‌ برای حوزه کتاب وجود دارد استفاده از آن‌ها در طرح‌های فصلی با وجود همه نواقصی که دارد راهکار مناسب‌تری است و ضمن رفع خلاء موجود زمینه‌ساز ایجاد شور در جامعه، اعم از ناشران و مخاطبان است.

وی گفت: تهدید کرونا که یکی از آثار آن صدمه به کسب‌و‌کار‌ها از‌جمله صنعت نشر است را می‌توان به‌عنوان یک فرصت دید. باید مجموعه تجارب را به کار بگیریم. فکر می‌کنم، طرح‌های فصلی یکی از کم‌ مساله‌ترین و کم حاشیه‌‌ترین طرح حوزه کتاب است که امکانات را منصفانه‌تر در اختیار همه قرار می‌دهد.
 
باید براساس شرایط روز تصمیم‌گیری کنیم
حسینی‌‌پور با بیان اینکه 32 دوره نمایشگاه کتاب تهران افت و خیز‌های فراوانی را تجربه کرده است، گفت: باید براساس شرایط روز، تصمیم‌گیری کنیم، با توجه به شیوع ویروس کرونا می‌توان به شکل دیگری از نمایشگاه هم فکر کرد و حتما این شیوه‌ها نیازمند تامین زیرساخت است. ایده برگزاری نمایشگاه مجازی را به عمد در فضای رسانه‌ای طرح کردم تا از سوی فعالان حوزه نشر نقد و بررسی شود. شاهدیم بسیاری از نهاد‌های فرهنگی در شرایط کرونایی برای برگزاری نشست‌های مختلف به قابلیت‌های فضای مجازی توجه کرده‌اند؛ بنابراین نباید نمایشگاه بین‌المللی را از جریان‌های جدید جدا بدانیم. کنار نمایشگاه فیزیکی نمایشگاه مجازی را می‌توان حتی در خارج از شرایط کرونایی برگزار کرد.  

حسینی‌پور، در پاسخ به این پرسش که آیا نمایشگاه مجازی کتاب به نفع چند ناشر خاص نخواهد بود؟ بیان کرد: با توجه به دیدگاه کارشناسان حوزه بهداشت و سلامت، باید با ویروس کرونا همزیستی داشته باشیم بنابراین نمی‌توانیم معطل رفتن این ویروس بمانیم. آیا نمی‌توان به شیوه‌های نوین فکر کرد؟ ایده برگزاری نمایشگاه مجازی را کارشناسان بررسی کنند. باید توجه داشته باشیم یکی از مزیت‌های نمایشگاه مجازی رفع محدودیت‌ها از‌جمله محدودیت مکان و یا تعداد مشارکت ناشران است. طراحی سه بعدی فضای مصلا، تعیین نام کاربری برای هر ناشر به‌عنوان مدیر غرفه و همراهی شرکت‌ پست و دیگر نهاد‌ها در جریان ایده نمایشگاه مجازی مطرح شده‌است.

عجولانه رفتار نخواهیم کرد
مدیر‌عامل موسسه خانه کتاب درباره امکان اجرای ایده نمایشگاه مجازی کتاب، افزود: یادآور می‌شوم دانشمندان ایرانی در حوزه علوم دانش‌بنیان از‌جمله هوش مصنوعی حرف‌هایی برای گفتن دارند و می‌توانیم بخشی از بودجه میلیاردی نمایشگاه کتاب را برای اجرای این ایده هزینه کنیم. با توجه به این ظرفیت‌ها به برگزاری نمایشگاه مجازی امید‌وارم؛ علاوه‌براین طرح‌های فصلی با زیرساخت حداقلی در موسسه خانه کتاب شکل گرفت و می‌بینیم که گسترده شد.

حسینی‌پور در پاسخ به نقد کارشناسان به برگزاری عجولانه ایده نمایشگاه مجازی بیان کرد: در گفت‌و‌گو‌ با رسانه‌های مختلف به ضرورت هماهنگی با نهاد‌های مختلف از‌جمله وزارت ارتباطات، اپراتور‌های تلفن همراه و شرکت پست اشاره و بر زمان 45 روزه برای شکل‌‌گیری این هماهنگی تاکید داشته‌ام. بنابراین من هم با رفتار عجولانه در این زمینه موافق نیستم.
 
وی افزود: دنبال برگزاری طرح‌های فصلی به‌صورت مجازی هستیم و نخستین طرح بهارانه را همزمان با ماه مبارک رمضان تجربه خواهیم کرد.

نمایشگاه کتاب تهران در دنیا بی‌نظیر است
خسروی، درباره امکان برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران گفت: نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سطح جهان یکتا است. این رویداد دارای دو منظر نخست ملاقات سالانه و معرفی کتاب‌های جدید است. با برگزاری رویداد به‌صورت مجازی، فقط دومین منظر تحقق پیدا می‌کند و حضور تعداد قابل‌توجه بازدید‌کنندگان را از دست می‌دهیم. به‌نظر می‌رسد به‌واسطه شیوع ویروس کرونا ناخواسته به 40 سال بعد پرتاب شدیم. جامعه صنعت نشر نیز در حال تجربه این شرایط است. امید‌وارم تا یکی دو ماه دیگر شاهد از بین رفتن ویروس کرونا باشیم اما تجربه شرایط دو ماه گذشته بسیار گران‌سنگ است.
 
وی درباره جبران خسارت ناشران آماده برای حضور در نمایشگاه کتاب تهران در پی شیوع ویروس کرونا با برگزاری نمایشگاه مجازی ادامه داد: فکر نمی‌کنم اجرای این ایده در جبران خسارت‌ها موثر باشد؛ البته باید توجه داشته باشیم متمایل شدن به‌صورت‌های دیگر تولید کتاب ضروری است؛ به‌عنوان مثال کتابخانه‌های عمومی با ناشران مختلف برای خریداری کتاب‌ها وارد مذاکره شود که راه‌حل مناسبی برای جبران خسارت‌ها است. این روش در دنیا تجربه شده است و معتقدم لاجرم به این سمت حرکت کنیم.

کتابخانه‌های عمومی از ناشران کتاب بخرند
معاون کتابخانه ملی بیان کرد: ایجاد شبکه‌های مجازی برای فروش کتاب تا حدودی می‌تواند در جبران خسارت ناشران موثر باشد اما چندان در رفع مشکلات اساسی آن‌ها موثر نخواهد بود؛ بلکه توزیع کنترل‌شده و محدود کتاب از شبکه‌های اینترنتی با مبلغ مناسب به همت انجمن‌های مردم‌نهاد که در دنیا تجربه شده نقش موثر‌تری خواهد داشت.