عبدالرحیم سلیمانی، یکی از چند محقق برجسته کشورمان در حوزه پژوهش‌های ادیانی، بویژه ادیان ابراهیمی، است و آثار متعدد وی اعم از ترجمه و تألیف، گواهی بر این ادعاست. برخی آثار این نویسنده مانند «ادیان زنده جهان»، «ادیان ابتدایی و خاموش»، «کتاب مقدس» و ... در مقام گزارش ادیان و آشنایی با آنها به عنوان کتاب درسی و غیر آن، بارها بازنشر شده است.
نویسنده در کتاب «ادیان در قرآن» در مقام یک متکلم مسائل مربوط به موضع قرآن درباره ادیان و بویژه تعالیم دو آیین یهودیت و مسیحیت را بررسی و از مواضع و تعالیم قرآن دفاع کرده است. بنابراین رویکرد غالب در این کتاب، رویکرد کلامی است. در ادامه گفت‌وگو با عبدالرحیم سلیمانی، نویسنده کتاب «ادیان در قرآن» را می‌خوانید.
هدف شما از بررسی موضوع «ادیان در قرآن» چه بوده است؟
در این کتاب سعی شده جوامع و سنت‌های گوناگون دینی بیش از پیش با یکدیگر آشنا شوند و به سؤالات مختلف در زمینه ادیان مانند اینکه آیا ادیان همه بر حق هستند یا برخی حق‌اند و برخی باطل؟ آیا هریک از ادیان راهی جداگانه برای رستگاری انسان به شمار می‌آید؛ یا از نوعی شباهت و پیوندی برخوردارند؟ آیا می‌توان از تفاوت‌های ادیان فروکاست و به یک دین جامع رسید؟ و ... پاسخ داده شود. در این اثر تلاش شده با نگاه به قرآن نکات چندی به صورت فشرده در رابطه با ادیان مطرح شود و از جمله بحث‌هایی که مطرح شده بحث رستگاری پیروان ادیان، همزیستی با پیروان ادیان و ... است.
دیدگاه قرآن کریم نسبت به گفت‌وگوی ادیان چگونه است؟
دیدگاه قرآن نسبت به گفت‌وگوی ادیان مثبت است و می‌گوید وقتی با اهل کتاب بحث می‌کنید نیکو بحث کنید و در این رابطه دستور صریح می‌دهد و در باب گفت‌وگوی ادیان، قرآن حتی در چند آیه دستور صریح دارد که گفت‌وگو باید چگونه باشد.
از نظر قرآن کریم، برخی افراد در مقابل کلام حق، مجادله و ستیزه‌جویی می‌کنند. این عده پس از اینکه ادله و براهین روشن را مشاهده کردند، به انکار و لجبازی روی می‌آوردند در چنین حالتی، هیچ گاه شخصی به حقیقت و هدایت دست نمی‌یابد و گفت‌وگو فایده‌ای ندارد. خداوند متعال در آیه 125 سوره نحل می‌فرماید: با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما و با آنها به روشی که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن.
.jpg)
قرآن کریم به گفت‌وگو با ادیان غیرکتابی و ادیان شرقی چگونه می‌نگرد؟
اهل کتاب، عبارتی است در قرآن و منظور از آن کسانی است که به یکی از ادیان یهود، نصاری، مجوس و صابئین باور دارند در رابطه با بقیه ادیان سخنی در قرآن ذکر نشده و درمورد آنها اسمی به میان نیامده و ادیانی که ذکر شده صحبت این است که با نرمی با آنها گفت‌وگو شود.
در قرآن کریم بر ایجاد تفاهم، وحدت و همکاری بین اقوام و ملت‌ها از طریق گفت‌وگو و پایان دادن به دشمنی‌ها و جنگ‌ها تأکید شده است، برخورد قرآن کریم با مشرکان و اهل کتاب، متفاوت است. خداوند در قرآن کریم از مشرکان و کافران می‌خواهد که به خدا و روز جزا ایمان بیاورند و هنگامی که اهل کتاب از پذیرش سخن حق خودداری می‌کنند، از آنها می‌خواهد بر سر اصول مشترک، توافق و همکاری داشته باشند. یکی از آیات مهم در این باره، آیه شصت و چهارم سوره آل عمران است که پیامبر اسلام(ص) در نامه به سران کشورهای مسیحی به این آیه استناد می‌کرده‌اند .
برخی این شبهه را مطرح می‌کنند که قرآن کریم در اوائل ظهور اسلام لحن نرمتری دارد اما پس از دستیابی به قدرت از لحن سخت‌تری استفاده می‌کند تا جایی که می‌فرماید وَاقْتُلُوهُمْ حَیْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ؟ این دست از آیات را چگونه می‌توان تفسیر کرد؟
آیه‌ای که ذکر شد خطاب به مشرکین است و چون مشرکین به عهد و پیمان خود پایبند نیستند و توطئه می‌کنند در قرآن کریم آمده است، با آنها مبارزه کنید و درمورد همین مشرکین می‌گوید اگر پیمان بستند و به پیمان خود پایبند بودند با آنها کوتاه بیایید و مسالمت‌آمیز با آنها زندگی کنید و طبق قرآن این گونه نیست که باید همه مشرکین کشته شوند، زیرا پیامبر(ص) در مکه حکومت ندارد و اصلاً جامعه‌ای شکل نگرفته که توطئه‌ای بخواهد شکل بگیرد و بخواهد با توطئه‌گران مقابله کند و بعداً که به مدینه وارد شدند این توطئه‌ها شکل گرفت.
به نظر می‌رسد که مراکز گفت‌وگوی ادیان بیشتر تعارفات دوستانه دارند و پیرامون مشترکات صحبت می‌کنند این در حالی است که دعوت پیروان ادیان به اسلام موضوع دیگری است. اکنون این سؤال به وجود می‌آید که فرق بین گفت‌وگوی ادیان با تبلیغ و دعوت چیست؟
گفت‌وگو برای این است که مشترکات را پیدا کنیم و مواضع را به هم نزدیک کنیم و دعوت به معنای تبلیغ دین است و این دو ضد هم نیستند، بلکه با هم سازگارند. ممکن است کسی از یک سو با پیروان ادیان دیگر گفت‌وگو کند از سوی دیگر مزایای دین خود را نیز بیان کند این دو می‌توانند در کنار هم جمع شوند. گفت‌وگو به منظور شناخت ادیان و احترام متقابلی است که به صورت مستمر انجام می‌شود و قطعاً بر ارتباط دیگر کشورهای اسلامی نیز تأثیر مطلوبی به جای خواهد داشت. همچنین کسب شناخت بهتر نسبت به سنت‌های دینی یکی از مزایای گفت‌وگوی ادیان است و همین امر در حل بسیاری از معضلات پیش روی جهان اثرگذار خواهد بود.
گفتگوی ادیان در سیره پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) چه جایگاهی دارد؟
پیامبر(ص) و ائمه(ع) با پیروان دیگر ادیان گفت‌وگو می‌کردند و موارد زیادی داریم که با ملحدین نیز به گفت‌وگو می‌پرداختند و گفت‌وگوهای امام رضا(ع) با دیگر ادیان معروف است یا فرمایش امام حسین(ع) که می‌فرمایند: «اگر دین ندارید، آزاده باشید»؛ به ما نشان می‌دهد که گزاره‌هایی داریم که می‌توانیم بر روی آنها تمرکز و حتی با سایر ادیان گفت‌وگو کنیم.
مرحوم طبرسی در کتاب ارزشمند «الاحتجاج» درباره جدال و اقسام آن بحث کرده و نمونه‌هایی از جدال احسن پیامبر(ص) با کفار که در قرآن ذکر شده، آورده است. آنگاه بحث‌هایی که آنان با دیگران داشته‌اند که در روایات نقل شده به ترتیب معصومین جمع کرده است. همچنین در آیه 64 سوره آل عمران قرآن رسماً از پیامبر(ص) خواسته که وارد گفت‌وگو با اهل کتاب شود و محور اصلی بحث نیز مشخص شده است.
مناظرات بین مذاهب و ادیان که اکنون در برخی کشورها انجام می‌شود، را در این بستر تا چه اندازه مفید می‌دانید؟
مناظره به منظور گفت‌وگو و بحث جدی و منطقی بسیار خوب است و حتی نقایص را هم باید بگویند و این امر برای روشن شدن مواضع و حقیقت مطلوب است و نقدها می‌توانند برای روشن شدن حقیقت کمک کند و بهتر از نزاع و جنگ است. در شرایط کنونی با توجه به اوضاع سياسی جهان و خصومت‌های آشكار استكبار جهانی و اسرائيل با امت اسلامی، شكل مناظره بين علمای اديان و مذاهب عوض شده است در این راستا مراكزی برای تبادل افكار تأسيس شده تا علما بتوانند در آن مراكز به طور دوستانه و حق‌جويانه با بيان آراء و نظريات‌شان به تفاهم برسند.
کتاب «ادیان در قرآن»، تألیف عبدالرحیم سلیمانی در 498 صفحه، شمارگان 1000 نسخه از سوی انتشارات دانشگاه مفید روانه بازار نشر شده است.
نظر شما