آزاده نظر‌بلند، معاون کتاب و فرهنگ موسسه کتاب و ادبیات ایران در گفت‌‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، درباره نخستین نمایشگاه مجازی کتاب، بیان کرد: درحالِ بررسی استراتژی‌‌های کلی از‌جمله انواع استراتژی‌های فروش هستیم؛ روش‌هایی مانند ایجاد فضای فروش(Market place) و یا مرکز پشتیبانی. برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب، اقدام بزرگ با جوانب متنوع شاملِ فروش و همچنین برنامه‌های جنبی است؛ علاوه‌براین توجه به موضوع جامعه نشر، یعنی تصمیم‌گیری درباره توزیع عادلانه یارانه.

 توزیع عادلانه یارانه در نمایشگاه فیزیکی هم محقق نمی‌شود
وی با بیان این مطلب که باید جامعه را درباره «توزیع عادلانه یارانه» توجیه کنیم، افزود: توزیع عادلانه یارانه حتی در نمایشگاه فیزیکی هم محقق نمی‌شود چه برسد به نمایشگاه مجازی. بنابراین در نمایشگاه مجازی، می‌توان درباره تحقق جریان عادلانه خرید و فروش صحبت کرد. جریان عادلانه خرید و فروش یعنی فرصت برابر حضور ناشران و خریداران در نمایشگاه مجازی کتاب؛ در‌حالی‌که محدودیت مکانی از نظر متراژ و غرفه اجازه حضور همه ناشران در فضای فیزیکی محل برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را به ناشران نمی‌داد. ناشران متقاضی ادوار مختلف نمایشگاه که به‌دلیل کمبود فضا موفق به حضور در نمایشگاه نمی‌شدند، با برگزاری نمایشگاه مجازی این فرصت را خواهند داشت.
 
نظر‌بلند با تاکید بر رفع محدودیت مکانی در نمایشگاه مجازی به‌عنوان یک مزیت، ادامه داد: باتوجه به اینکه میزان تخصیص غرفه به ناشران، یکی از مباحث همیشگی نمایشگاه بوده‌است، در عمل منتفی خواهد شد. همچنین موضوعاتی مانند جانمایی ناشران، دوری و نزدیکی به در‌های ورودی، چیدمان براساس حروف الفبایی در نمایشگاه مجازی حذف می‌شود؛ بنابراین می‌توان گفت نمایشگاه مجازی عدالت را در حضور ناشران جاری می‌کند؛ یعنی ناشران شهرستانی به‌دلیل دوری از تهران و یا مشکلات اسکان این رویداد را از دست نخواهند داد.
 
معاون کتاب و فرهنگ موسسه فراگیر با اشاره به تحقق عدالت دسترسی به کتاب با برگزاری  نمایشگاه مجازی برای علاقه‌مندان مناطق مختلف کشور، گفت: نمایشگاه مجازی کتاب، امکان دسترسی و استفاده از یارانه خرید کتاب را برای بسیاری از مردم در نقاط مختلف کشور، بدون صرف هزینه سفر و اسکان، فراهم می‌کند؛ بنابراین پیش‌بینی می‌کنیم تعداد ناشران و حتی یارانه‌ها ظرفیت‌ افزایش را دارد؛ چراکه به‌عنوان مثال، بسیاری از دانشجویان که به دلیل مشکلات مختلف امکان حضور در نمایشگاه را نداشتند، می‌توانند از یارانه‌ استفاده کنند.
 
نظ‌ربلند افزود: عدالت در فروش، توزیع و استفاده از یارانه را می‌توان این گونه تعبیر کرد؛ فرصت برابر و عدالت اجتماعی برای فروشنده و خریدار در نمایشگاه مجازی ایجاد خواهد شد. به‌عبارت دیگر؛ نمایشگاه مجازی عدالت توزیع، فروش و خرید یا دسترسی آزاد مخاطب به خرید را ایجاد می‌کند؛ به‌طوری‌که امکان دسترسی و بازدید از غرفه‌ها ناشران کودک با تلفن همراه و یا تبلت، برای مخاطب کودک ساکن در مناطق کم‌برخوردار هم مهیا می‌شود و این یکی از مصادیق عدالت‌ دسترسی به‌وسیله نمایشگاه مجازی است. این مشاهده اگر به خرید منجر شد، ضمن لحاظ شدن یارانه‌ها با سیستم ارسال که در برنامه قرار دارد همراه می‌شود. این سیستم در تقسیم مساوی و عادلانه یارانه بین مخاطبان و انتقال آن به ناشران کارآمد است.

ضرورت تبیین ضوابط جدید براین نمایشگاه مجازی 
 معاون کتاب و فرهنگ موسسه فراگیر، در پاسخ به این پرسش که آیا فرآیند ثبت‌نام برای حضور در نمایشگاه مجازی کتاب تکرار خواهد شد یا خیر؟ بیان کرد: با توجه به اینکه ماهیت نمایشگاه مجازی و فیزیکی متفاوت است، به‌نظر می‌‌‌رسد سیاست‌ها و ضوابط برای نمایشگاه مجازی باید بازنگری شود. بررسی این ضوابط در حیطه اختیارات من نیست و من فقط موارد را به کارگروه مربوطه پیشنهاد می‌کنم. قطعا ضوابط باید متناسب با نمایشگاه مجازی باشد. علاوه‌براین؛ بحث تخصیص یارانه‌ها نیز باید باتوجه به رفع محدودیت‌های مکانی و زمانی بازبینی شود؛ چراکه تعداد ناشران و مخاطبان افزایش پیدا خواهد کرد.
 
نظر‌بلند ادامه داد: تا پیش از اعلام تصمیم شورای سیاست‌گذاری براساس تصمیم ستاد مقابله با کرونا، برگزاری نمایشگاه فیزیکی ترجیح برگزار‌کنندگان بود و امید‌وار بودیم با رعایت پروتکل‌های بهداشتی، امکان برگزاری نمایشگاه را داشته باشیم.


وی درباره زمان تشکیل کارگروه ویژه نمایشگاه مجازی کتاب گفت: باید توجه داشته باشیم که تصمیم برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب هفته گذشته رسانه‌ای شد و درحال‌حاضر مسائل زیر‌ساختی در حال پیگیری‌اند. بنابراین؛ تصمیم‌گیری درباره مسائل جزئی‌تر نیازمند زمان بیشتری است.
 
نظربلند افزود: با توجه به زمان اعلام رسمی این تصمیم تا امروز فرصت زیادی را برای  پرداختن به جزئیات، از دست ندادیم اما قطعا هرچه سریع‌تر کارگروه ویژه نمایشگاه متشکل از صنف نشر، متخصصین فنی، براساس شرایط و ضوابط تصمیم‌گیری شود

 مشکلات نشر با برگزاری آبرومندانه نمایشگاه جبران می‌شود
وی با بیان این‌که باید از ظرفیت‌های بیرونی، برای برگزاری هرچه بهتر نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران استفاده کرد، گفت: صدمات سختی که به بدنه نشر وارد شده، باید به شکل مقتضی جبران شود. جبران این صدمات با برگزاری یک نمایشگاه با کیفیت و آبرومندانه محقق خواهد شد؛ نه صرفا با یک فروش دست‌و‌پا شکسته. اصرار نداریم همه امور را انجام دهیم، بلکه در‌حال بررسی ظرفیت‌های مختلف هستیم تا هر بخش، توسط چه تیم، صنف و یا همکاری افراد با تجربه انجام شود.
 
معاون کتاب و فرهنگ موسسه فراگیر در پاسخ به این پرسش که آیا بهره‌گیری از تجربه ناشران و انجمن‌‌های فرهنگی ناشران به‌معنای استفاده از ظرفیت‌ها است؟ گفت: در موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران و همچنین موسسه خانه کتاب تجربه نمایشگاه مجازی کتاب وجود ندارد اما صنوف مختلف نشر، انجمن‌های فرهنگی نشر و حتی مراکز پخش، فروش مجازی را دارند و البته باید از تجربه آن‌ها استفاده کنیم. البته تجربه‌های قبلی بسیار کوچک‌تر از حجم نمایشگاه مورد نظر ما است؛ چراکه اگر در این نمایشگاه حجم فروش و ارسال مرسولات نمایشگاه مجازی کتاب برابر با نمایشگاه فیزیک کتاب باشد، بی‌تردید بسیار قابل‌توجه خواهد بود.
 
نظر‌بلند درباره دیدگاه و نگرانی صنف مبنی بر دیده‌نشدن همه ناشران به‌ویژه ناشران کوچک در نمایشگاه مجازی کتاب با توجه به اینکه مخاطب دیگر تجربه عبور از بین راهرو‌های متعدد برای  رسیدن به ناشر مورد نظر خود را ندارد، بیان کرد: بخشی از این دیدگاه را قبول دارم اما با همه احترامی که برای متولیان صنف قائل هستم، معتقدم مخاطب نمایشگاه فیزیکی هم، هرچقدر در مسیر رسیدن به غرفه مورد نظر، از دیگر غرفه‌ها بازدید کند و خریدی هم انجام دهد و حتی اگر کتاب مشابه کتاب مورد نظر را ببیند، به احتمال 80 درصد این کتاب را خریداری نخواهد کرد و به غرفه ناشر مورد علاقه خود خواهد رفت.
 
امکانات مختلف جست‌و‌جو وضعیتی مشابه گردش در راهرو‌ها را ایجاد می‌کند
وی، درباره دلیل تحلیل خود از رفتار مخاطب در نمایشگاه مجازی کتاب، افزود: به‌نظرم‌ می‌رسد افرادی که آگاهانه کتاب انتخاب می‌کند، بسیاری از مولفه‌ها از‌جمله مولف، ناشر و مترجم را در نظر دارند و حتی به این نتیجه رسیده‌اند که کیفیت تولید هر یک از ناشران در دو قالب ترجمه و تالیف و یا موضوعی، متفاوت است. علاوه‌براین؛ افرادی که به غرفه‌ای خاص برای خرید کتابی خاص مراجعه می‌کنند؛ به‌دلیل انتخاب و خرید آگاهانه‌تر در مقایسه با سایر بازدیدکنندگان، احتمال اینکه در مسیر از غرفه‌ای دیگر خرید کنند، کاهش پیدا می‌کند. هرچند امکان این شکل خرید هم وجود دارد اما باید در نظر داشته باشیم دو شکل نمایشگاه فیزیکی و مجازی، بسیار متفاوت‌اند.
 
معاون کتاب و فرهنگ موسسه فراگیر با بیان این مطلب که خواه‌ناخواه هر یک از دو نمایشگاه فیزیکی و مجازی، مزیت‌ها و معایبی دارند، گفت: یکی از مزیت‌های نمایشگاه مجازی، امکان جست‌وجو‌ی پیشرفته، دسترسی به‌عنوان‌های مشابه و پیشنهادات است. در نمایشگاه فیزیکی با توجه به حجم بالای کتاب، احتمال خرید با دیدنِ کتاب‌ ایجاد می‌شود اما در نمایشگاه مجازی با توجه به امکانات مختلف جست‌و‌جو، اگر حتی یک زمینه موضوعی در نظر مخاطب باشد، دسترسی به عناوین دیگر در آن موضوع نیز فراهم است و این مزیت برای مخاطبان نمایشگاه‌های فیزیکی وجود ندارد.
 
نمایشگاه مجازی خریداران سرگردان را کاهش می‌دهد
وی افزود: یکی از مزیت‌های نمایشگاه فیزیکی گردش بازدیدکنندگان بین غرفه‌هاست که در نمایشگاه مجازی با کنسول‌های جست‌‌و‌جو تا حدودی می‌توان آن را شبیه‌سازی کرد. مجددا تاکید می‌کنم دو نمایشگاه فیزیکی و مجازی بسیار متفاوت هستند و نمی‌توان در مواجه با هر کدام، انتظارات مشابه داشت؛ بلکه انتظار باید براساس مقتضیات دو پلتفرم باشد.
 
نظر‌بلند درباره اینکه شاید برای رفع نگرانی صنف از کاهش قابل‌توجه فروش در نمایشگاه مجازی، آموزش و آگاهی‌بخشی به مردم درباره راه‌های استفاده از پلتفرم نمایشگاه‌ مجازی کتاب ضرورت دارد، بیان کرد: یادمان است سال‌ها، غرفه‌های اطلاع‌رسانی در نمایشگاه‌ کتاب، پُر‌ازدحام بود اما به‌مرور با توجه به توسعه امکانات آنلاین و یا بارگذاری نقشه نمایشگاه در سایت موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی و یا ناشران مختلف، بار کیوسک‌های اطلاع‌رسانی، به‌طور چشمگیری کاهش پیدا کرد. جریان اطلاع‌رسانی و جست‌و‌جو به‌عنوان  بدیهی‌ترین امکان و زیر‌ساخت رسیدن به کتاب مورد نظر برای نمایشگاه مجازی نیز درمحیط آنلاین، قابل ‌اجراست.
 
وی با تقسیم‌ مخاطبان نمایشگاه به دو گروه، بیان کرد: یک دسته از مخاطبان با در دست داشتن فهرست به نمایشگاه مراجعه می‌کنند؛ یعنی می‌دانند چه کتابی می‌خواهند. دسته دوم افرادی هستند که به‌صورت تفننی به نمایشگاه مراجعه می‌کنند و به‌نظر می‌رسد نگرانی صنف از دست دادن این دسته از مخاطبان باشد. به‌طور قطع با صنف گفت‌و‌گوهایی خواهیم داشت. این نگرانی‌ها در فضای دیجیتال باید به‌گونه‌ای برطرف شود که شرایط تا حد ممکن به خواست صنف، نزدیک‌تر باشد اما نمی‌توانیم از حالا قول بدیهم دقیقا برخی نیاز‌هایی که در نمایشگاه فیزیکی برطرف می‌شد در نمایشگاه مجازی نیز برطرف می‌شود. قاعدتا دو فضای فیزیکی و مجازی متفاوت‌اند.

معاون کتاب و فرهنگ موسسه فراگیر، بیان کرد: نیاز‌های جدید در شرایط جدید، قطعا رفتار‌های جدید را در پی دارند. بی‌تردید نمایشگاه مجازی هم مانند سایر فروشگا‌ه‌ها‌ی مجازی، مشتریان را به استفاده از پلتفرم‌ سوق می‌دهد. ناشران نباید نگران این مقوله باشند؛ چراکه بخشی از خلأ خریداران سرگردان نمایشگاه  با خریداران هدفمندی که قبلا امکان حضور در نمایشگاه را نداشتند، جبران می‌شود. به‌عبارت دیگر؛ شاید خریداران سرگردان نمایشگاه کاهش پیدا کنند اما به نظر‌ می‌رسد، خریداران هدفمند و دارای فهرست افزایش پیدا خواهند کرد؛ افرادی که قبلا به دلایل متعدد امکان حضور در نمایشگاه فیزیکی را پیدا نمی‌کردند. جبر زمانی و مکانی نمایشگاه کتاب تهران در شرایط مجازی از بین می‌‌رود و اتفاقا امکان دسترسی بیشتری را فراهم می‌کند.
 
آمارهای تولید کتاب و ترسیم وضعیت صنعت نشر
وی، درباره انتشار ۱۵۵۴۸ عنوان کتاب در سه ماه نخست سال جاری با وجود شرایط کرونا در کشور، بیان کرد: هفته گذشته وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی با انتشار پیام توئیتری به تداوم فعالیت ناشران با وجود شیوع ویروس کرونا و تولید ۱۵۵۴۸ اشاره کردند که جای بسی خوشحالی است. ناشران در این شرایط نه‌تنها میزان تولید خود را کاهش ندادند؛ بلکه تا حدودی نیز افزایش آمار داشتیم. رشد اندک سه ماه نخست؛ هرچند همانند آمار‌های سال‌های گذشته نبود اما در شرایط فعلی باید به ناشران آفرین گفت.
 
نظر‌‌بلند ادامه داد: کاهش 36 درصدی تولید کتاب‌های کمک آموزشی در آمار سه ماهه بیشتر به چشم آمد. این میزان کاهش با توجه به تغییر شیوه آموزش در سطوح مختلف و  توسعه آموز‌ش‌های مجازی در مدارس و دانشگاه‌ها، قابل پیش‌بینی بود. نیاز به منابع مکتوب در قالب کتاب در بازار کتاب‌های آموزشی کاهش پیدا کرده‌است. در حوزه ادبیات نیز کاهش 4 درصدی را شاهد هستیم که چندان قابل‌توجه نیست چراکه این میزان نوسان‌ همواره وجود دارد. 

وی درباره آینده نشر درصورت تداوم شیوع ویروس کرونا، گفت: صنعت نشر دارد راه خود را ادامه می‌دهد و به‌نظر می‌رسد، با فاصله گرفتن از زمان شروع شیوع ویروس کرونا، شرایط تولید به وضعیت سابق بازگشته ‌است و مراکز مانند سایر کسب‌و‌کار‌ها مسیر خود را پیدا کرده‌اند. اگر شاهد استمرار شیوع ویروس باشیم، قطعا با بکارگیری ظرفیت‌های جدید، می‌توان تولید را گسترش داد؛ چراکه نمی‌توان فعالیت اقتصادی نشر را متوقف کرد.
 
شرایط کتاب‌فروشی‌ها نگران‌کننده است
وی با اشاره به تاثیر‌پذیری شدید کتاب‌فروشی‌ها به‌عنوان آخرین حلقه نشر از شیوع ویروس کرونا بیان کرد: با توجه به ضرورت رعایت پروتکل‌های بهداشتی و حضور حداقلی مردم در اجتماعات، وضعیت کتاب‌فروشی‌ها و همچنین مراکز پخش کتاب، نگران‌کننده است. به‌نظر می‌رسد حلقه تولید در حال پیدا کردن مسیر خود است اما در بخش فروش، شاهد تقویت فروش‌های آنلاین هستیم. بنابراین؛ کتاب‌فروشی‌ها بیشتر در معرض تهدید و خطر تعطیلی قرار گرفته‌اند. اخبار تعطیلی چند کتاب‌فروشی در شهر‌های مختلف نیز نشانه تاثیر‌گذاری این وضعیت است. برای من که چند دوره مسئولیت برگزاری طرح‌های فصلی را داشتم، شنیدن این اخبار بسیار تاسف‌‌برانگیز و نارحت‌کننده است.
 
نظر‌بلند، درباره تاثیر‌گذاری حمایت‌های دولتی از کتاب‌فروشی‌ها در شرایط کرونایی، ادامه داد: به‌نظر می‌رسد حمایت‌های دولتی، چندان جبران‌کننده آسیب به کتاب‌فروشی‌ها، نخواهد بود؛ چراکه ابعاد خسارت‌ها بسیار گسترده و عمیق است و حمایت‌ها بخشی از آسیب‌ها را جبران خواهد کرد. به‌نظر می‌رسد کتاب‌فروشی‌ها باید خودشان با ایجاد سازوکار‌های جدید و تغییر روش فعالیت،  در فروش غیر‌حضوری مشارکت بیشتری داشته باشند تا بخشی از آسیب‌ها، جبران شود. کتاب‌فروشی‌ها، بالاخره باید تعامل بیشتری با شرایط جدید داشته باشند و به سمت استفاده از ظرفیت‌های جدید حرکت کنند.

معاونت کتاب و فرهنگ موسسه فراگیر با اشاره به طرح‌ تابستانه، افزود: یکی‌دو روز آینده ثبت‌نام تابستانه کتاب کلید می‌خورد برای برگزاری  این دوره از طرح‌های حمایتی باید شرایط  فروش غیر‌حضوری در نظر گرفته شود.

موسسه جدید دستاورد‌ها را حفظ می‌کند    
نظر‌بلند، درباره شرح وظایف معاونت کتاب و فرهنگ موسسه فراگیر معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیان کرد: مسئولیتم در موسسه خانه کتاب به‌عنوان معاون «فناوری اطلاعات» به‌علاوه بخش «جشنواره‌ها»، « انتشارات و اهل قلم» به مسئولیت‌های من اضافه شده‌است. با توجه به ادغام سه موسسه زیرمجموعه معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در بخش زیر‌ساختی و رویه‌ها تغییرات زیادی خواهیم داشت. روز‌های سخت و پرکاری پیش رو داریم و به تلاش و همت همکاران امیدوارم.

وی با اشاره به تصمیمات اتخاذشده درباره بخش اهل قلم در قالب موسسه جدید، افزود: فعلا اتفاق خاصی قرار نیست رخ بدهد. بخشی از فرآیند خدمات به اهل قلم در ارتباط با صندوق اعتباری هنر است و با توجه به اینکه در این صندوق تغییری و تحولی رخ نداده‌، جریان خدمات‌دهی موسسه به اهل قلم نیز ادامه خواهد داشت. امید‌وارم، برنامه‌های حمایتی بیشتری برای اهل قلم در نظر گرفته شود تا موسسه جدید بتواند در اجرای آن دخیل باشد. تلاش داریم برنامه‌‌های سرای اهل قلم هم که به‌دلیل شیوع ویروس کرونا به‌صورت مجازی برگزار می‌شود، تداوم پیدا کند.

معاونت کتاب و فرهنگ موسسه فراگیر درباره آئین‌نامه‌های جدید اهل قلم که با هدف ارائه تعریف جدید از اهل قلم انجام شد، بیان کرد: این آئین‌‌نامه‌ها که با پشتوانه فکری قابل‌توجه و صرف زمان زیاد به نتیجه رسید، حفظ خواهد شد. تلاش بسیار ارزشمندی بود بنابراین تجارب و الگو‌های خوب را باید حفظ کرد و اگر کم و کاستی‌ وجود داشته باشد برای رفع آن تلاش خواهیم کرد.