خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): تولید کتاب مبتنی بر فناوری واقعیت افزوده در ایران، هرچند با تاخیر، اما از اوایل دهه 1390 توسط چند ناشر شروع شده است. این فناوری‌ هرچند نیاز روز صنعت نشر است و در دنیا هم رواج دارد، اما در کشور ما به دلایل مختلف، خیلی دوام نیاورده و بعد از گذشت چندسال، تقریبا متوقف شده است.
 
طبق نظرکارشناسان، علاوه بر تحریم‌های نرم‌افزاری، هزینه‌های بالای تولید کتاب مبتنی فناوری واقعیت افزوده، از دلایل عمده توقف یا کاهش تولید در این بخش‌ بوده‌است؛ اما مسعود حسنلو، مدیرعامل مجموعه «راوینو»، می‌گوید مشکل هزینه در پلتفرمی که توسط این شرکت تولید شده، تا حد زیادی کاهش پیدا کرده است. 
 
اگر موافق باشید، صحبتمان را با معرفی اجمالی مجموعه «راوینو» و چگونگی ورود شما به بحث واقعیت افزوده شروع کنیم. 
شرکت روایت‌گران دنیای نو، با عنوان تجاری «راوینو» از سال 97 در فضای تخصصی واقعیت افزوده آغازبه‌کار کرد. دغدغه ما برای ورود به حوزه واقعیت افزوده هم بحث‌های فرهنگی و هم مسأله تکنولوژی آموزشی بود. ما اِی آر (Augmented Reality) را یکی از ابزارهای جدی در این زمینه می‌دیدیم؛ به‌همین خاطر به حوزه نشر و آموزش نگاه ویژه‌ای داشتیم. درواقع مجموعه راوینو با رویکرد تکنولوژی آموزشی و حوزه تعلیم و تربیت شکل گرفت و نگاهش این بود که AR و VR ابزاری برای این حوزه و حوزه‌های فرهنگی است.
 
و همین نگاه شما را به طراحی و ساخت یک پلتفرم برای پیوند بین فناوری واقعیت افزوده و کتاب کشاند؛ درست است؟
بله. در صنعت نشر و ارتباط آن با حوزه واقعیت افزوده، چند نکته وجود داشت؛ یکی اینکه فضای واقعیت افزوده توان فنی بالایی می‌طلبید و نکته دوم که برای فضای نشر خیلی مهم‌تر بود، هزینه آن بود. ما فکر می‌کردیم که تا در حوزه تخصص و هزینه یک تعادلی ایجاد نشود، اتفاق مهمی در این حوزه رخ نمی‌دهد.

با این رویکرد به‌ سمت طراحی پلتفرمی رفتیم که بتواند هم نیاز انتشاراتی‌ها را برای تولید کتاب واقعیت افزوده برطرف کند و هم هزینه تولید این نوع کتاب‌‌‌ها را به شدت کاهش بدهد. خوشبختانه مقدمات این کار از سال قبل شروع شد و تقریبا در یک پروسه 9 ماهه به‌نتیجه رسید. فاز اول آن آماده اجرا است و در همین تیرماه قرار است رونمایی اولیه شود.
  این پلتفرم قرار است چه کمکی به فضای نشر بکند؟
پلتفرم راوینو قابلیت این را دارد که نویسنده‌ها، انتشاراتی‌ها یا حتی معلم‌ها بتوانند محتوای خود اعم از فیلم و صوت و عکس و مدل سه بعدی را در فضای واقعیت‌افزوده مبتنی بر کتاب، قرار دهند و به‌صورت آنلاین آن را انتشار کنند. درواقع ما یک بستر نرم‌افزاری و یک بستر تحت وب داریم که در بستر تحت وب، محتوا طراحی می‌شود. مثلا اگر قرار است در 20 صفحه یک کتاب، محتوای افزوده قرار گیرد، در نرم‌افزار راوینو این 20 صفحه به‌صورت تارگت(Target:هدف)، تک‌به‌تک قرار می‌گیرد و محتوا در آن بارگزاری می‌شود.
 
این نرم‌افزار کاربری نسبتا ساده‌ای دارد و تولیدکننده محتوا می‌تواند حتی از طریق یک اپلیکیشن موبایلی، هم‌زمان و به صورت «اِستریم» محتوایی که قرار می‌دهد را ببیند. این کاری است که در پلتفرم راوینو انجام شده است. همانطور که اشاره کردم، کاربری ویژه‌ این پلتفرم برای انتشاراتی‌ها است. همین الان هم با چند انتشاراتی درحال رایزنی و مذاکره هستیم که خیلی از طرح استقبال کرده‌اند. این اپلیکیشن مخصوصا برای انتشاراتی‌هایی که در حوزه واقعیت افزوده وارد شده و شکست خورده‌اند، مناسب و مفید خواهد بود.
 
از چه نظر برای انتشاراتی‌های شکست‌خورده درحوزه واقعیت‌افزوده مناسب‌ است؟
حوزه کتاب «اِی آر» در ایران، یک دوره شکست داشته است. یعنی اکثر انتشاراتی‌هایی که شروع به‌‌کار کردن در این فضا کرده‌اند، تجربه خوبی نداشتند. مثلا با انتشارات سروش که صحبت می‌کردیم، مهم‌ترین مسأله‌شان هزینه بود، یا مثلا انتشارات یوتا در گفت‌وگو با خود شما گفته بود تولید کتاب واقعیت افزوده پنج برابر هزینه چاپ برای آن‌ها هزینه دارد که با پلتفرم راوینو، این هزینه خیلی کم می‌شود.
 
البته پلتفرم راوینو هنوز یک سری مراحل رشد دارد. مثلا در حال‌حاضر در پلتفرم، قابلیت انیمیشن نداریم ولی در دست طراحی است و در نسخه دوم پلتفرم برای آن جایی در نظر گرفته‌ایم.
 
واضح است که راوینو اولین اپلیکیشن تولید کتاب واقعیت افزوده نیست و نمونه‌های دیگری هم دارد. تفاوت یا تمایز راوینو با نمونه‌های مشابه چیست؟
بله. قبل از راوینو، پلتفرم‌های «اونار» و «سروش پلاس» و «آرمکس» هم بودند که همین کارها را کرده‌اند؛ یعنی یک بستر برای ساخت محصول واقعیت افزوده ایجاد کرده‌اند؛ ولی یک‌سری محدودیت‌ها داشته‌اند. در راوینو، علاوه بر هزینه پایین‌تر تولید نسبت به نمونه‌های مشابه، خوشبختانه بحث‌های کدنویسی و فنی، غیر از مسأله پردازش تصویر، توسط تیم خودمان انجام شده است. برای پردازش تصویر هم از یک پلتفرم رایج با عنوان «وُفوریا» که نوعی موتور پردازش تصویر است، استفاده کرده‌ایم. بنای ما بر این است که در فضای داخلی به سمت تولید برویم؛ ولی فعلا منطقی‌ترین حالت، استفاده از «وُفوریا» است؛ زیرا هزینه تولید چنین زیرساختی به‌شدت بالا است و دانش فنی آن هم هنوز آن‌قدر در ایران شکل نگرفته است. هرچند گروه‌هایی به سمت آن رفته‌اند، ولی از لحاظ تجاری هنوز با آن نقطه‌ای که بشود از محصولات آن‌ها استفاده کرد، فاصله است.
 
با این اوصاف دیگر شرکت‌های فعال در حوزه واقعیت افزوده هم از همین موتور وُفوریا استفاده می‌کنند؛ ولی چه می‌شود که هزینه تولید کتاب در پلتفرم شما پایین‌تر درمی‌آید؟
فرایند تولید نرم افزار واقعیت افزوده به دو صورت امکان پذیر است؛ یا با ایجاد یک نرم افزار مستقل و یا با استفاده از پلتفرم‌ها. قبلا تولید نرم‌افزار واقعیت افزوده بیشتر به‌صورت نرم‌افزار مستقل انجام و کدنویسی می‌شد اما در «راوینو» ما یک پشتوانه فنی فراهم کرده‌ایم و مخاطب در پلتفرمی که ما تعبیه کرده‌ایم، تارگت یا محتوایی که قصد دارد نمایش دهد را قرار می‌دهد و خود پلتفرم کار کدنویسی آن را انجام می‌دهد و به نمایش می‌گذارد.
 
درواقع ما در این میان، نیروی فنی متخصص را از فرایند تولید حذف کرده و یک پلتفرم ایجاد کرده‌ایم. البته شکل‌گیری خود این پلتفرم هزینه بالایی برای ما داشته است؛ ولی از این طرف هزینه تولید برای هر کاربر را به‌شدت پایین آورده است. درحقیقت ما الان می‌توانیم این پلتفرم را به‌صورت سرویس به کاربر بفروشیم؛ درصورتی که قبلا باید محصول می‌فروختیم. قبلا برای تولید کتاب «ای آر» باید برای هر صفحه، یک تارگت مشخص و محتوا روی آن قرار داده می‌شد و همین فرایند برای صفحات بعد تکرار می‌شد که این هزینه کار را بالا می‌برد. اما در «راوینو» نیروی فنی را در سمت توسعه زیرساخت درنظر گرفته‌ایم؛ یعنی زیرساخت را فراهم کرده و کاربر خودش دارد این کار را انجام می‌دهد؛ بنابراین هزینه به شدت پایین می‌آید.
 
طبق آمار، عموم شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه واقعیت افزوده در ایران، به‌صورت تخصصی در تولید کتاب کودک یا کتاب آموزشی درسی فعالیت می‌کنند. آیا راوینو هم چنین حوزه تخصصی برای خود تعریف کرده است؟
راوینو یک اپلیکیشن اصطلاحا ای‌آرساز است، یعنی هر محتوایی در هر سطحی را می‌توان در آن تولید کرد و ساخت. درواقع ما ابزار ساختن یک کتاب (ای آر) را ساخته‌ایم و برای یک کتاب خاص نیست و محتواهای مختلف را می‌توان در آن بارگذاری کرد. البته ما قبل‌تر روی کتب درسی هم کار کرده‌ بودیم. مثلا آزمایشگاه شیمی را برای آزمایش‌های خاصی مثل بحث «آبکاری» -که آزمایش خاص و سختی است- شبیه‌سازی کرده بودیم که این مسأله هم با رویکرد عدالت آموزشی بود؛ چراکه مناطق محروم و حتی بیشتر مدارسی که آزمایشگاه دارند، آزمایش خاص آبکاری که از آزمایش‌های پرتکرار کنکور هم هست را به‌خاطر هزینه بالای اجرای آن و یا خطرات آن نمی‌توانند انجام دهند؛ به ‌همین خاطر دانش‌آموز خیلی حس خوب و فهم درستی از این آزمایش ندارد. ما این رویکرد را ابتدا در ارتباط با آموزش‌ و پرورش پیگیری کردیم؛ اما به‌خاطر تغییراتی که در فضای مدیریتی ایجاد شد، کار متوقف شد. البته آنجا هم بحث بود که این کار هزینه خیلی بالایی دارد و اگر ما یک فرایندی ایجاد نکنیم که این هزینه را کاهش دهد و سهولت ایجاد محتوا را فراهم کند، همه‌گیر نخواهد شد.
 
جالب است؛ با تولیدکننده اپلیکیشن تولید کتاب واقعیت افزوده «بلوط» هم که صحبت می‌کردیم، بیشتر به بحث آموزش از طریق کتاب‌‌های واقعیت افزوده تاکید داشتند.
درست است؛ مثلا الان به‌خاطر شرایط کرونا امکان مناسبی وجود دارد که معلم‌ها برای آموزش از راه دور، از این تکنولوژی استفاده کنند؛ یعنی یک معلم که در خانه نشسته است، می‌تواند روی کتاب درسی مورد نظر خود و روی هر صفحه‌‌ای که دوست دارد، محتوای اضافه‌ای مانند فیلم یا صوت و... قرار دهد. از طرفی این اپلیکیشن در دست دانش‌آموز است و به‌جای اینکه آموزش بیشتر در کلاس آنلاین اتفاق بیفتد؛ بچه‌ها گوشی را روی تک‌تک صفحات می‌گیرند و محتوا و توضیحات اضافه‌شده توسط معلمشان را می‌بینند و می‌شنوند.
 
از همه مهم‌تر بحث تعامل طرفین است؛ یعنی اگر نیاز به توضیح اضافه یا نکته‌ای باشد، می‌توانند در همان فضای پلتفرم از طریق لینک اقدام کنند و سوال خود را برای معلم بفرستند؛ یعنی درحقیقت همان محتوا را در همان صفحه کتاب درسی می‌بینند، بازخورد می‌دهند و حتی معلم می‌تواند یک‌سری بازخوردها ار پلتفرم بگیرد؛ مثل اینکه چند نفر از دانش‌‌آموزان، هر کدام چند بار این مطلب را دیده یا شنیده‌اند. یعنی این‌سری گزاره‌های آماری را هم نشان می‌دهد.
 
اکثر تولیدکنندگان کتاب واقعیت افزوده مشکل تحریم را علت توقف تولید این نوع نشر در ایران می‌دانند. راوینو این مشکل را ندارد؟
اولا اینکه متاسفانه تحریم در حوزه فنی و دانش مساله‌ای بسیار جدی است و خیلی جاها محدودیت ایجاد می‌کند. ولی در تولید پلتفرم راوینو تا جایی که جا داشته است، سعی کردیم برای این تحریم‌ها راهکاری تدبیر کنیم. مثلا در استفاده از همین موتور وُفوریا که اشاره کردم، تحریم هستیم ولی یک‌سری تدابیر اندیشیده شده که بتوانیم از این فضا به‌نحوی استفاده کنیم که حداقل به کار ما صدمه نزند.
 
مساله تحریم، مساله‌ای خودخواسته نیست. بنابراین در مواجهه با آن‌ها در مرحله اول باید تدبیری اندیشیده می‌شد که بتوانیم نیاز روزمان را برآورده کنیم و در مرحله دوم هم باید به این سمت می‌رفتیم که تا جای ممکن سرویس بومی شود؛ که ما درحال طی این مسیر هستیم.
 
ما در راوینو یک‌مقدار -به نسبت دیگر شرکت‌ها که به این حوزه ورود کرده‌اند-با تاخیر کار را شروع کردیم و در فعالیت جدی یک مقدار تازه‌نفس‌تر از دوستان دیگر هستیم؛ بنابراین نمونه‌های مختلف مجموعه‌های دیگر را دیدیم، از تجربیات آن‌ها استفاده کردیم و سعی کردیم یک مدلی به‌وجود بیاوریم که ضعف کمتری داشته باشد. با این وجود، مسلما این پلتفرم هم یک‌سری ضعف‌ها دارد؛ ولی دنبال این هستیم که در فضای دانشی و تجاری آن را حل کنیم.
 
خروجی کار چطور بوده است؟ یعنی تا به‌حال نمونه(کتاب واقعیت افزوده) امتحان شده‌ای هم از کار شما ارائه شده است؟
در بازه یک ساله‌ای که «راوینو» در حوزه تولید واقعیت افزوده کار می‌کند، پروژه‌هایی برای مجموعه‌های مختلف؛ ازجمله چند موزه‌ها و کارهای خصوصی پراکنده‌ انجام داده‌ایم. در حوزه کتاب هم با چند تا از ناشران تعاملات و همکاری داشته و داریم. جالب است در فضای نشر، با تمایل برخی از ناشران نسبت به استفاده انحصاری از این پلتفرم مواجه بوده‌ایم.
 
درکل مجموعه‌های مختلفی به‌صورت آزمایشی روی این پلتفرم کار می‌کنند؛ چراکه پلتفرم برای فضای تست حدود یک ماه است که آماده شده. درواقع خرداد ماه نسخه اولیه پلتفرم آماده شد، یک‌سری مجموعه به‌صورت آزمایشی روی آن محتوا بارگزاری کردند و از 15 تیرماه رونمایی رسمی شد. البته قبلا قرار بود رونمایی رسمی آن در فضای نمایشگاه «اینوتکس» انجام شود که به‌خاطر شرایط شیوع کرونا به تعویق افتاد.
 
درحال حاضر یکی‌دو کتاب هم در سامانه بارگذاری شده است. در ماه رمضان هم جزء 30 قرآن را روی پلتفرم بارگذاری کردیم. طبق تعامل با یک مجموعه نسخه کودک جزء 30 هم در حال تعبیه روی پلتفرم است. در این نسخه هر صفحه با یک گرافیک جذاب، انیمیشنی درباره آن صفحه و صدای راوی کودکی که ترجمه صفحه را قرائت می‌کند، درحال آماده شدن است.
  با توجه به اینکه کاربر امکان اضافه کردن محتوا در سیستم راوینو را دارد، مختصری هم درباره فضای نرم‌افزاری کار و چگونگی بارگذاری محتوا توضیح می‌فرمایید؟
پلتفرم «راوینو» به این صورت است که کاربر در بدو ورود به فضای سیستم ثبت‌نام می‌کند و وارد می‌شود. وقتی وارد فضای پلتفرم می‌شویم جایی برای تعریف پروژه هست که کاربر یا ناشر به فراخور سرویسی که از ما خریداری کرده است، هر تعداد کتابی که بخواهد می‌تواند در سیستم به عنوان پروژه تعریف کند. به این صورت که صفحات کتابی که می‌خواهد به‌صورت ای‌آر نمایش داده شوند را بارگذاری می‌کند؛ محیط بارگذاری هم یک فضای سه‌بعدی است که نیاز به هیچ کدنویسی ندارد.
 
همراه با این سیستم یک اپلیکیشن راوینو هم در گوشی موبایل تعبیه می‌شود که برای استفاده مخاطب است. از نکات قابل‌توجه و تمایز این اپلیکیشن هم این است که در حین استفاده از آن می‌توان محتوای بارگذرای شده را تغییر داد و آن را اضافه یا کم کرد. درواقع ما در «راوینو» یک سرویس برای انتشاراتی‌ها و تولیدکننده‌ها و یک اپلیکیشن برای مخاطب آن‌ها توسعه داده‌ایم. سرویس در اختیار ناشر قرار می‌گیرد تا هر محتوایی که دوست دارد را روی کتابش بارگزاری کند و همین محتوا از طریق اپلیکیشن راوینو برای مخاطب او نمایش داده می‌شود.
 
با توجه به اینکه اشاره کردید از تجربه پلتفرم‌های قبل از خود استفاده کردید، آیا کارکرد ویژه‌‌تری نسبت به نمونه‌های مشابه در بازار هم در نظر داشته‌اید که ناشر را ترغیب به انتخاب سرویس و پلتفرم راوینو کند؟
از ویژگی‌های قابل توجه پلتفرم «راوینو» این است که ناشر یا هر کاربر دیگری در هر صفحه می‌تواند به تعداد زیادی محتوای متفاوت، مثل فیلم و عکس و صوت دسترسی داشته باشد. همچنین امکان بارگذاری ویدیو با پس زمینه پرده رنگی -روی هر پس‌زمینه‌ای- را دارد؛ همان کاری که نرم‌افزارهای تدوین انجام می‌دهند و در حوزه نشر می‌تواند خیلی جذاب باشد.  مثلا نویسنده یک کتاب ترجیح می‌دهد مقدمه کتاب فیلمی از خود او باشد. در این صورت می‌تواند فیلمی از خود با پس‌زمینه تک رنگ تهیه کند و خیلی راحت آن را در سیستم بارگذاری کند و رنگ پس‌زمینه را حذف کند. نهایتا زمانی که مخاطب اپلیکیشن را روی آن صفحه از کتاب بگیرد، آن مقدمه را با تصویر نویسنده و بدون رنگ پس زمینه و در تجربه ای جذاب ببیند.
 
همچنین این پلتفرم برای کتاب‌های آموزشی که تصویر و محتوای جانبی زیادی دارند، به‌شدت کاربرد دارد. الان یک انتشارات معتبر در حال بارگذاری محتوای یک کتاب آشپزی در سیستم است و نگاهش هم این است که روی هر صفحه کتاب، فیلم آموزشی مربوط به آن هم نشان داده شود. کتاب‌های سیاه و سفید هم می‌توانند از موارد پرمصرف در این سیستم باشند؛ چون پلتفرم راوینو  این امکان را دارد که تصاویر سیاه‌وسفید را به‌صورت رنگی نمایش دهد.
 
درکل مسأله تیم «راوینو» این بود که هزینه تولید AR کمتر از تولید کتاب کاغذی باشد. به‌عنوان مثال اگر چاپ یک کتاب کاغذی 50 صفحه‌ای در تیراژ 2000 نسخه، برای ناشر مثلا پنج میلیون تومان هزینه دارد، اگر این کتاب 40 صفحه شود، هزینه تولید آن چهار میلیون تومان می‌شود که یعنی یک میلیون صرفه‌جویی. مثلا با 500 هزار تومان آن می‌تواند محتوای واقعیت افزوده ایجاد کند ولی نه به اندازه 10 صفحه حذف شده؛ بلکه به‌اندازه کل 50 صفحه کتاب که این یک مزیت است.
 
یعنی اگر انتشارات تولید محتوا داشته باشد و آن را روی کتابش قرار دهد، ارزش افزوده بسیار بالا و البته با هزینه پایین برای کتاب او خواهد داشت. ازطرفی چون پلتفرم راوینو نیاز به کدنویسی ندارد، اگر محتوا آماده باشد، صفحات مورد نظر اسکن می‌شود، در سیستم قرار می‌گیرد و محتوای مورد نظر در آن قرار می‌گیرد. لذا وقت زیادی هم از ناشر برای تولید یک کتاب واقعیت افزوده نمی‌گیرد.
 
اگر ناشر این اپلیکیشن را از شما خریداری کند، انجام بقیه کار برعهده خود او است. این کار، پلتفرم را از انحصار شما خارج نمی‌کند؟
درواقع ما زیرساختی را در اختیار ناشر قرار می‌دهیم که فراهم کردن آن خیلی هزینه‌بر است و کسی نمی‌تواند آن را به‌سادگی تهیه کند. البته نیاز به یک پشتیبانی معمولی هم دارد. حجم نرم‌افزار ما حدود 80 مگابایت است که اگر شما بخواهید یک کتاب حجیم مثلا 500 مگابایتی را روی آن بارگذاری کنید، نرم‌افزار به‌گونه‌ای طراحی شده است که نیاز نیست مخاطب به یک‌باره همه این 500 مگابایت را بارگذاری کند و امکان دانلود و پخش محتوای هر صفحه متناسب با نیاز مخاطب وجود دارد و از لحاظ حجم هم به مخاطب فشاری نمی‌آورد.
 
یعنی راوینو فقط در بخش نرم‌افزار تولید کتاب واقعیت افزوده فعال است، یا اینکه تولید محتوا برای کتاب هم انجام می‌دهید؟
در کنار مجموعه فنی ما، یک مجموعه تخصصی تولید محتوا وجود دارد که بررسی و تولید محتوای کتاب‌ها برعهده آن‌ها است. حتی در فضای تولید تصویری، موشن، انیمیشن و... هم کار می‌کند. ولی ما تا جایی که می‌شود سعی می‌کنیم این کار را برعهده ناشر بگذاریم؛ زیرا اگر خود ما بخواهیم این کار را انجام دهیم، هم هزینه اضافی دارد و هم زمان می‌طلبد؛ ولی اگر خود تولیدکننده محتوای کتاب بخواهد این کار را انجام دهد، وضعیت فرق می‌کند.
 
اصلا تفاوت کتاب با سایر حوزه‌ها این است که یک محتوا از قبل تولید شده است و در فرایند تولید آن احتمالا یک‌سری محتوای افزوده به دست آمده است که همین محتوا می‌تواند در فضای واقعیت افزوده قرار گیرد. بنابراین اگر این کار توسط نویسنده اتفاق بیفتد، مزیت‌های فراوانی دارد.
 
همان‌طور که عرض کردم ما در مجموعه راوینو هم این فرایند را پیش‌بینی کرده‌ایم که کتاب را تحویل بگیریم و متناسب با فهمی که از کتاب به‌دست می‌آوریم، محتوای افزوده به آن اضافه کنیم. ولی فکر می‌کنم منطقی‌ترین حالت این است که نویسنده یا انتشاراتی که کتاب را چاپ می‌کند این فرایند را انجام دهد، چون در هرصورت اشراف بیشتری به کتاب دارد.
 
با همه این تفاسیر، توقع شما به‌عنوان یک شرکت تولیدکننده فناوری واقعیت افزوده در حوزه کتاب، از جامعه کتاب و ناشران چیست؟
احساس من قبل از ورود به این حوزه این بود که جامعه نشر و انتشاراتی‌ها از حوزه فناوری انتظاراتی دارند که ما باید آن‌ را برآورده کنیم. ما به این سمت رفته‌ایم و تا جایی که می‌توانستیم، آن را برآورده کردیم. انتظار متقابل هم این است که اولا برای این فناوری وقت بگذارند؛ زیرا شخصا اعتقاد دارم حوزه AR درهم‌آمیختگی زیادی با حوزه نشر دارد. 
 
محتوای واقعیت افزوده واقعا روی کتاب کارایی دارد و می‌تواند هزینه چاپ کتاب را پایین بیاورد؛ یعنی ناشری که قرار است 100 صفحه کتاب چاپ کند، می‌تواند فقط 50 صفحه آن را چاپ کند و بقیه محتوا را از طریق واقعیت افزوده در کتاب قرار دهد. حتی می‌تواند امکان تعامل بین نویسنده و مخاطب را روی صفحه ایجاد کنند؛ بنابراین دسترسی‌ها را خیلی راحت‌تر می‌کند.
 
انتظار ما از دوستان و بزرگواران حوزه نشر این است که اولا واقعیت افزوده و مزیت‌های آن را کامل ببینند، اگر نقد و نکته‌ای نسبت به این فضا دارند، به ما ارائه دهند تا کار را تکمیل کنیم. زیرا نگاه ما واقعا این بود که به صنعت نشر کمک کنیم. درمرحله بعد؛ حوزه واقعیت افزوده را به رسمیت بشناسند و از آن استفاده کنند، چون حوزه‌ای جدید پیش روی آن‌ها است. به نظر ما انتشارتی که به این حوزه وارد می‌شوند، در خیلی زمینه‌ها جلو می‌افتد.
 
درست است قبلا ورود به این حوزه برای انتشاراتی‌ها ریسک بالایی داشت، اما ما با راه‌اندازی این پلتفرم سعی کردیم تا جایی که امکان دارد این ریسک را کاهش بدهیم. فقط هزینه تولید محتوا و سرویسی که اینجا استفاده می‌کنند برعهده ناشر است. لذا کم‌ترین و تنها انتظار ما از ناشران این است که این ریسک را بپذیرند و وارد این حوزه شوند. این کم‌ترین انتظار ما است و انتظار بیشتری هم نداریم؛ چرا که خود ما شخصا دغدغه کتاب و نشر و فرهنگ را داریم و نمی‌خواهیم سربار این مجموعه ها شویم.