هومان حسن‌پور، رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران و عضو شورای سیاست‌گذاری سی‌وسومین نمایشگاه کتاب تهران، درباره سرنوشت این رویداد و چگونگی برگزاری آن، به خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) گفت: برگزاری نمایشگاه سی‌وسوم در سال 1399، لغو شده‌است و این دوره از نمایشگاه با پایان شیوع ویروس کرونا، مثلا سال آینده برگزار خواهد شد. توجه به این موضوع در تنظیم راهبرد‌های آتی بسیار موثر است.

وی با اشاره به این مساله که برگزاری نمایشگاه‌ مجازی، نمی‌تواند به‌‌جای یک دوره از نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد، درباره برپایی یک نمایشگاه مجازی توضیح داد: برگزاری نمایشگاه مجازی بدون تردید، کارایی نمایشگاه فیزیکی را نخواهد داشت. فروش کتاب، بخش عمده نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به‌عنوان بزرگترین رویداد فرهنگی کشور را تشکیل می‌دهد و در جریان فروش است که موقعیت معرفی تازه‌های نشر، تعامل مولف و ناشر، ناشر با مخاطب و یا مولف با مترجم، نقد و بررسی کتاب‌ها، شکل می‌گیرد. مجموعه این اتفاق‌ها در فضای مجازی، همانند فضای فیزیکی محقق نمی‌شود؛ وگرنه با وجود سایت اختصاصی ناشران، ضرورتی برای برگزاری نمایشگاه مجازی وجود نداشت.

برگزاری نمایشگاه مجازی فقط رفع مسئولیت نباشد
حسن‌پور با فرض برگزاری یک نمایشگاه مجازی کتاب در سال 1399 گفت: اگر تصمیم بر برگزاری نمایشگاه مجازی گرفته شده‌است، باید دید با توجه به هزینه‌های زیر‌ساختی، کدام بخش از نمایشگاه در قالب مجازی به‌صورت بهینه قابل‌ اجرا است. به‌نظر می‌رسد رویداد‌‌های بخش‌ جنبی نمایشگاه کتاب را می‌توان در فضای مجازی اجرایی کرد.

رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران با بیان این مطلب که برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب فقط رفع مسئولیت نباشد، ادامه داد: باید به‌طور جدی به‌فکر شرایط صنعت نشر باشیم؛ زیرا به‌دلیل مشکلات ناشی از شیوع ویروس کرونا، برگزار نشدن نمایشگاه کتاب به ناشران لطمات جدی وارد کرده‌است‌ که در یک مقطع کوتاه از بین نمی‌رود؛ بلکه دست‌کم یک‌سال گریبان‌گیر نشر کشور خواهد بود. فکر می‌کنم معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این موضوع را پیگیری می‌کند.
 
حسن‌پور، درباره بهترین جبران خسارت‌های وارد شده به صنعت نشر به‌دلیل لغو برگزاری نمایشگاه در شرایط کرونایی، افزود: صنف با تاکید بر دیدن همه بخش‌های نشر در جریان بررسی جایگزین‌هایی برای نمایشگاه، دیدگاه‌ خود را در قالب نامه‌ای به معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارائه کرده‌است.

وی توضیح داد: به‌نظر می‌ر‌سد برخی دوستان مباحث مربوط به نمایشگاه را با یکدیگر خلط می‌کنند. باید توجه داشته باشیم که به‌دنبال شیوع ویروس کرونا، ناشر، موزع و کتاب‌فروش هرکدام، دچار‌ آسیب‌های مختلفی شده‌اند و باید در ارائه بسته‌های پیشنهادی، به انواع این آسیب‌ها توجه داشت. توجه به یک بخش نباید به بخش دیگر آسیب وارد کند اما این‌طور به‌نظر می‌آید که در طرح ایده برگزاری نمایشگاه مجازی، فقط کمک به ناشران موضوعیت داشته‌است؛ در‌‌حالی‌که هر‌یک از بخش‌های صنف، باید جداگانه دیده شوند.

صنعت نشر در آخرین سنگر مقاومت
رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران، درباره‌ راه‌های جبران خسارت کتاب‌فروشان گفت: تفکیک قائل شدن بین حمایت از ناشران و کتاب‌‌فروشان، بسیار با اهمیت است. قطعا کتاب‌فروشان باید به‌گونه‌‌ای دیگر از ناشران حمایت شوند؛ مهم‌تر اینکه جریان حمایت‌ها باید تسریع  شود؛ چراکه صنعت نشر در ماه‌های آخر دوره استقامت قرار دارد. کشور در شرایطی است که هر یک از صنوف باید خودشان را مدیریت کنند؛ بنابراین در جریان کمک به آن‌ها، باید آرامش را حفظ و ثبات را به صنوف برگردانیم.
 
حسن‌پور افزود: نباید فراموش کنیم که اگر دوره رکودِ بخش تولید طولانی شود، کمک‌ها چندان اثر‌بخش نخواهد بود و تنها حکم حفظ ظاهر را خواهد داشت. درباره عرضه نیز این قضیه صادق است. وقتی جبران خسارت کتاب‌فروشی‌ها با تاخیر انجام شود، احتمال از دست دادن ویترین‌های کتاب‌‌فروشی وجود دارد؛ یعنی میلیارد‌ها تومان که بخش خصوصی  وارد حوزه کتاب‌فروشی کرده، از بین خواهد رفت. اگر از این بخش حفاظت نشود، دولت به‌هیچ عنوان نمی‌تواند جبران مافات کند.

عضو شورای سیاست‌گذاری سی‌و‌سومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران درباره ضرورت اخذ مجوز از سوی وزارت ارشاد برای برپایی هر‌گونه رویداد مجازی و همچنین تاکید براین نکته که نمایشگاه مجازی جایگزین نمایشگاه سی‌و‌سوم نخواهد شد، بیان کرد: من دیدگاه خودم را درباره نمایشگاه اعلام می‌کنم؛ چراکه شورا، سخنگو دارد. شخصا معتقدم اگر دنبال برگزاری نمایشگاهی نه با عنوان نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران؛ بلکه مثلا «نمایشگاه مجازی کتاب» هستیم، این طرح باید ویژگی‌هایی داشته باشد که ضرر و زیان ناشران را جبران و از سوی دیگر به کتاب‌فروشان نیز لطمه نزند.

حمایت از نمایشگاه‌های مجازی و تخته شدن در کتاب‌فروشی‌ها
حسن‌پور با اشاره به اینکه همواره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از‌‌عوامل آسیب‌رسان به کتاب‌‌فروشی‌ها اعلام می‌شود، گفت: نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران وضعیت مشخصی دارد، زمان آن مشخص است و کتاب‌‌فروشان در ایام برگزاری آن، تلاش می‌کردند خود را با شرایط تطبیق دهند. اما اگر قرار باشد هرکسی (هر نشر یا تشکلی) هر وقت که خواست یک نمایشگاه مجازی برای خودش برگزار کند، به کتاب‌‌فروشان لطمه وارد می‌شود. بدتر از همه، حمایت دولت از این نمایشگاه‌ها است. اگر دولت از این نمایشگاه‌ها حمایت کند، یعنی فاجعه؛ یعنی تخته شدن در کتاب‌‌‌فروشی‌ها.
 
وی افزود: در نامه به معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرده‌ایم که زیر‌ساخت‌های نمایشگاه مجازی، باید به‌گونه‌ای باشد تا عدالت در فروش رعایت شود. به‌نظر می‌رسد حداقل در زمان حال، عدالت فروش در نمایشگاه مجازی وجود نخواهد داشت؛ مگر اینکه زوایای مختلف برگزاری نمایشگاه، به‌شکل ملموس به صنف اعلام شود. وقتی قرار شد نمایشگاه مجازی کتاب برگزار شود، چه تضمینی وجود دارد که همه ناشران عادلانه از فروش این نمایشگاه برخوردار شوند؟ همه درخواست‌های صنف درباره نمایشگاه مجازی، در قالب نامه به معاونت امور فرهنگی ارائه شده‌است.

رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌‌‌فروشان تهران درباره مفهوم برخورداری عادلانه ناشران از فروش نمایشگاه مجازی، گفت: غرفه‌ ناشران در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، به‌گونه‌ای جانمایی می‌شد تا بازدید‌کنندگان از همه غرفه‌ها بازدید کنند و اگر هدف بازدیدکننده، غرفه ناشر بزرگی بود، بعد از دیدن غرفه‌های دیگر به غرفه مورد نظر برسد. به‌عبارت دیگر؛ فرصت برای ناشران مختلف فراهم می‌شد. توجه به کیفیت ناشران در این چیدمان به تعداد عنوان‌‌‌‌های ناشر نبود؛ چراکه برخی ناشران هرچند تعداد عنوان‌های اندکی دارند، اما آثار جاودانی خلق کرده‌اند و در‌عین حال، ناشران بزرگی هستند که آثار چندان موثری ندارند.
 
حسین‌پور ادامه داد: در این چیدمان، ناشران پرطرفدار در نقاطی جانمایی می‌شدند تا برای مخاطب امکان بازدید سایر غرفه‌ها نیز وجود داشته باشد اما در فضای مجازی، چطور این امکان وجود خواهد داشت؟ در طراحی نمایشگاه مجازی کتاب، باید به این نکته‌ها توجه شود. نکته بعدی درباره عدالت، چگونگی تخصیص یارانه نمایشگاه فیزیکی به ناشران در نمایشگاه مجازی است که آن نیز باید به شکل تخصصی مورد بررسی قرار گیرد.
 
حسن‌پور درباره اقدام برخی ناشران و انجمن‌های فرهنگی ناشران در برگزاری نمایشگاه مجازی، بیان کرد: قضاوتی درباره این اقدامات ندارم. موضع اتحادیه درباره نمایشگاه مجازی فراتر از این اقدامات است. بنابراین نباید فراموش کنیم نگاه اتحادیه، به همه زیرشاخه‌های صنف نشر است و دنبال سهمی برای یک حلقه یا گروه خاص نیست.
 
وی افزود: به اعتقاد من اگر یک مجموعه و یا ناشر تخصصی، در زمان رونق بازارش به برگزاری نمایشگاه اقدام کند، حتی اگر این اقدام بدون حمایت دولتی انجام شود به کتاب‌فروشان این حوزه، لطمه خواهد زد. باید به این مسائل فکر کرد. دلیل اصلی رایزنی اتحادیه با مترو و یا دانشگاه‌های مختلف درباره تاریخ برگزاری نمایشگاه‌ کتاب در زمان رونق بازار کتاب، همین مساله بود و حالا هم که برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب، بر سر زبان‌ها افتاده است!
 
با استفاده از فناوری مشکلی نداریم اما...
رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌‌فروشان تهران، درباره تفسیر برخی فعالان حوزه نشر از موضع‌گیری اتحادیه نسبت به نمایشگاه مجازی و استفاده از فناوری به «مقاومت» صنف دراستفاده از فناور‌های نوین یا محال بودن برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب، گفت: حتی اگر دستور بدهند المپیک مجازی باشد، باید برگزار شود؛ این‌طور نیست؟ اما تصدیق می‌کنید که تنها برخی از رشته‌های المپیک مثل شطرنج را می‌توان مجازی برگزار کرد و امکان برگزاری مجازی مثلا مسابقه دو 100 متر وجود ندارد.

وی افزود: اگر دوست، همکار و یا دست‌اندرکاری استدلال کند که صنف برای بهره‌مندی از فناوری‌های نوین مقاومت دارد، کم لطفی کرده‌ و یا به صحبت‌های من کم‌توجه بوده‌است. حرف‌هایی مثل مخالفت با فناوری و یا توسعه نشر، مصداق اتکا به طناب پوسیده‌ است. دنیا در حال تجربه فناوری‌های جدید است؛ اما باید در نظر داشت که جنس نمایشگاه بین‌‌المللی کتاب تهران با نمایشگاه‌های دیگر کشور‌ها، آن‌قدر متفاوت است که برای مجازی شدن آن باید تامل زیادی داشت.

حسن‌پور با بیان این مطلب که نمایشگاه‌های کتاب دنیا در چند بُعد تعریف می‌شوند، گفت: نمایشگاه‌های کتاب در دنیا فرهنگی، تجاری و یا تلفیقی از هر دو هستند. ذات و سرشت نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، فروش است و این ویژگی مشکل‌ساز شده‌. اگر نمایشگاه کتاب تهران سازوکار نمایشگاه فرانکفورت را داشت، ساختار مجازی قابل‌ اجرا بود. بنابراین دوستان و همکاران به صنف انگ نزنند که با فناوری مشکل دارد! متاسفانه برخی افراد هم تصور می‌کنند فناوری به طراحی و استفاده از اپلیکیشن محدود می‌شود.

بودجه‌ را صرف حمایت از نشر کنید
وی، عوارض شیوع ویروس کرونا به صنوف مختلف را بسیار جدی دانست و افزود: همان‌طور که تاریخ بشر، بسیاری از بحران‌ها را پشت سر گذاشته، بالاخره روزگار شیوع ویروس کرونا نیز به پایان خواهد رسید اما هر اتفاقی که در این دوره رخ دهد، باید در آینده پاسخگوی عوارض آن باشیم. در حوزه نشر نیز این وضعیت مصداق دارد؛ اگر تعدادی کتاب‌فروشی تعطیل شود، آیا دولت توان ایجاد کتاب‌فروشی جدید را دارد؟ یا نه؛ قرار است سیستم کتاب‌فروشی کاملا دولتی شود؟

حسن‌پور ادامه داد: معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای گفت‌وگو درباره مباحث تخصصی آمادگی دارد که در گفت‌وگو‌های مطبوعاتی نمی‌گنجد. نباید وقت را از دست بدهیم. فعالان صنعت نشر، ناشران، کتاب‌فروشان و موزعان در فشار هستند و بسیاری از آن‌‌ها لحظات آخر عمر فعالیت حرفه‌ای خود را سپری می‌کنند.

این عضو هیات امنای موسسه فراگیر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیان کرد: به جای همه این مباحث، باید درباره امکان برگزاری مجازی بخش‌های مختلف نمایشگاه صحبت کنیم. اگر امکانات برای برگزاری مراسم رونمایی و یا سایر برنامه‌های جنبی فراهم است، اعلام کنند؛ کسی مانع نمی‌شود. اما سایر بخش‌ها را فدای این دست تصمیم‌ها نکنیم؛ چراکه هزینه‌های زیادی ‌به‌دنبال خواهد داشت. هزینه‌ برگزاری چنین رویدادهایی را می‌توان برای کمک به ناشران صرف کرد.

حسن‌پور افزود: نمایشگاه مجازی کتاب نیازمند پشتیبانی‌ و تامین زیر‌ساخت‌های نرم‌افزاری است. اگر پشتیبانی نرم‌افزاری تامین نشود، با وجود صرف هزینه سنگین از بیت‌المال، تلاش‌ها در عمل بیهوده خواهد بود؛ در‌حالی‌که می‌توان به پرداخت این بودجه به‌صورت بلاعوض به ناشران فکر کرد. نمایشگاه مجازی کتاب با مشارکت چند ناشر محدود، موثر است اما نمایشگاه مجازی کتاب تهران، نشود به نام صنف و به کام چند ناشر!

رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان درباره این‌که چرا پیش از شیوع کرونا و در سی‌و‌دو دوره گذشته که شرایط عادی بود و نمایشگاه فیزیکی برگزار می‌شد، کسی صدای کتاب‌فروشان را نشنید؟ بیان کرد: آن زمان هم دستور، دستور برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به‌عنوان بزرگترین رویداد فرهنگی بود. صنف هم پذیرفته بود و کتاب‌فروشان هم تن داده بودند. نمایشگاه مجازی ظرفیت رفع عادلانه دغدغه نقدینگی ناشران را ندارد. ناشران برای نمایشگاه سی‌و‌سوم، 40 درصد بیشتر کتاب تولید کردند که اگر تولیدات آن‌ها به‌موقع عرضه نشود، به‌اصطلاح بیات می‌شود. چطور می‌‌توان این خسارت را جبران کرد؟

با تصمیمات عجولانه باید به فکر «کارناوال کتاب» باشیم!
وی با بیان این مطلب که برای جبران آسیب وارده به کتاب‌فروشان هم پیشنهادات جامعی به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارائه شده‌است، افزود: افزایش میزان یارانه کتاب‌فروشان در طرح‌های حمایتی و تسویه سریع با کتاب‌فروشی‌های مشارکت‌کننده را پیشنهاد کرده‌‌ایم. نباید فراموش کنیم کتاب‌فروشی، سرمایه ملی است. در‌حالی‌که اهمیت کتاب‌فروشی و کمبود ویترین، یکی از دلایل شکل‌گیری نمایشگاه کتاب تهران بود، اگر در شرایط شیوع ویروس کرونا تصمیمات عجولانه‌ای اتخاذ شود، مشکلات این بخش 100برابر خواهد شد و دیگر باید به فکر راه‌اندازی «کارناوال کتاب» باشیم.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا به‌عنوان رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران، ترجیح می‌دهید امسال نمایشگاه مجازی، برگزار نشود؟ بیان کرد: خیلی صریح بگویم؛ با توجه به اینکه برای ناشران در سراسر کشور، تامین نقدینگی از طریق نمایشگاه بسیار با اهمیت است، فکر می‌کنم، نمایشگاه مجازی به‌هیچ عنوان، ظرفیت رفع عادلانه این دغدغه را ندارد؛ بنابراین اگر اصرار بر برگزاری نمایشگاه مجازی وجود دارد، فقط بخش‌های جنبی برای این منظور، برنامه‌ریزی شود.
 
حسن‌پورافزود: ناشران حتما باید حمایت شوند؛ به‌‌شیوه‌های مختلف و البته کتاب‌فروشان نیز نیازمند حمایت‌اند. خطی که بین این دو قشر می‌گذارم؛ به این معنا نیست که از هم جدا هستند، خیر؛ بلکه باید به هر یک نگاه حمایتی مستقل داشت. وقتی تصمیم بر این شده‌است که نمایشگاه مجازی بخش فروش هم داشته باشد، باید ضمانت‌‌های لازم به آن‌ها داده شود. هر اقدام بدون ضمانتی؛ یعنی بازی کردن با قشر دردمند فعال در صنعت نشر و به خطر انداختن سرونشت آن‌ها. باید قول‌هایی بدهند که قابل اجرا باشد. اگر مسئولان احساس کردند توانایی اعمال ملاحظات را ندارند، باید آن را متوقف کنند.
 
وی ادامه داد: تاکید می‌کنم که اگر قرار است نمایشگاه مجازی برگزار شود، برنامه‌ریزی و سنجیدن تمام جوانب در اجرای آن، ضرورت دارد. باید به این پرسش پاسخ داد که از نظر فنی، برگزاری این رویداد امکان دارد یا خیر؟ همچنین توجه به همه ملاحظات صنف و نه بخش‌هایی از آن،‌ لازم است. اگر صنف 10 ملاحظه در نظر دارد و در جریان برنامه‌ریزی نمایشگاه مجازی، 9 ملاحظه در نظر گرفته شود، با مشکل مواجه خواهیم شد؛ چه‌بسا چگالی آن یک مورد برابر با 9 مورد دیگر باشد.