خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، علی محمدپور، دبیرمجمع ناشران دیجیتال کودک و نوجوان کشور: «مصاحبه‌ اخیر معاون محتوایی مرکز ملی فضای مجازی جناب آقای دکتر خوراکیان درباره کتاب دیجیتال باعث شد در این یادداشت نگاهی همه جانبه‌تر به موضوع کتاب دیجیتال و آنچه که می‌تواند این بازار را توسعه بدهد داشته باشم.

کتاب، به‌عنوان پایه‌ای‌ترین و اصلی‌ترین قالب تولید دانش و ادبیات و فرهنگ در جهان شناخته می‌شود. نقش کتاب‌خوانی در توسعه‌ همه جانبه‌ی کشورها اثبات شده‌ و ضریب نفوذ اینترنت در دنیا حوزه کتاب را هم دستخوش تحولات مختلفی کرده‌است. 
در ابتدا واقعیت‌های اصلی این بازار را به‌صورت خلاصه ذکر می‌کنم تا وضعیت خودمان را بهتر بشناسیم.

-  هرسال شاهد رشد حدوداً 100 درصدی بازار کتاب دیجیتال نسبت به سال قبل هستیم که وضعیت کنونی بازار که حدود 60 میلیارد تومان است. این عدد به نسبت بازار کل کتاب چاپی که 3600 میلیارد تومان حدود یک‌و‌نیم درصد است.

-  حجم کتاب‌های موجود در پلتفرم‌هایی که بازار کتاب دیجیتال را تشکیل می‌دهند شامل 10 درصد کتاب‌های فعال در بازار است و به نسبت کتاب‌هایی که قابل‌استفاده هستند اما چاپ نمی‌شوند طبیعتاً زیر 6 درصد است. با درنظرگرفتن این واقعیت که بیش از نصف کتاب‌های منتشر شده در پلتفرم‌ها شامل کتاب‌هایی است که ناشران دیگر به‌صورت کاغذی منتشر نمی‌کنند.

 ـ  بیشتر ناشران بزرگ در پلتفرم‌های نشر دیجیتال حضور دارند اما این ناشران عمدتاً کتاب‌های اصلی و پرفروش خود را در این حوزه کمتر عرضه می‌کنند.

-  بیشتر ناشران متوسط و کوچک در پلتفرم‌ها حضور کم‌رنگی دارند.

-  بیشتر ناشران دولتی در پلتفرم‌های نشر دیجیتال حضور ندارند.

-  حجم کتاب‌های صوتی در بازار نشر دیجیتال با تعداد حدود 4000 عنوان 10 درصد عناوین این بازار را تشکیل می‌دهد.

-  عمده‌ کتاب‌های فعال در پلتفرم‌ها و عمده‌ بازار موجود شامل کتاب‌های عمومی به‌خصوص ادبیات و روان‌شناسی را شامل می‌شود.

-  حوزه کودک، حوزه آموزشی، حوزه دانشگاهی هنوز در بازار نشر دیجیتال چندان فعال نیستند و مخاطبان این حوزه‌ها هم کمتر در حوزه دیجیتال دنبال محتوای مورد نیازشان می‌شوند. 

-  قواعد نشر کتاب به‌صورت الکترونیک شبیه قواعد نشر کتاب به‌صورت چاپی است و در یکی دو سال اخیر دولت به نشر دیجیتالی کتاب بها داده و به آن شابک اختصاص داده می‌شود.

-  بیش از 70 درصد بازار کتاب دیجیتال در ایران، شامل کتاب‌های ترجمه است .  

-  بنا به آمار statista به نسبت وضعیت کشورهای خاورمیانه می‌شود گفت ایران در حوزه بازار کتاب دیجیتال اول نیست و فاصله قابل تاملی از چند کشور دیگر در خاورمیانه دارد.  

با درنظر گرفتن این واقعیت‌ها می‌خواهم پیشنهادهایی برای توسعه‌ بازار کتاب دیجیتال ارائه کنم که حداقل باعث تقویت جایگاه کتاب و نشر و البته کتاب دیجیتال در ایران شود.

1_ در ایران، تشکل قدرتمندی در حوزه نشر وجود ندارد. نشر در ایران مشکلات مختلفی دارد اما سیاستگذار، بیشتر تمرکزش را به تأمین ماده اولیه‌ای مثل کاغذ گذاشته در حالی‌که نشر برای رشد به یک صنف و تشکل قدرتمند نیاز دارد که بتواند نیازهای گسترده‌ نشر را تشریح کند و پیگیری کنند.  

تشکل‌های موجود که شامل اتحادیه و انجمنهای فرهنگی هستند توان حل مشکلات نشر و زمینه‌سازی رشد نشر را ندارند. بنابراین نیاز است که تشکل گسترده‌ای در حوزه نشر کتاب که شامل همه‌ شکل‌ها و قالب‌های نشر کتاب باشد ایجاد شود و البته با کمک دولت قدرت اجرایی و تصمیم‌سازی هم در این حوزه داشته باشد.   
 
2- تولید محتوا در ایران با چالش‌های متعددی روبه‌رو است. از آنجا که ویرایش و تغییر کتاب دیجیتال از طریق پلتفرم‌ها کار راحتی است بنابر این شیوه مجوز و ممیزی کتاب الکترونیک هم با کتاب کاغذی باید تفاوت داشته باشد. این نظارت به خود پلتفرم‌ها و یا انجمن فراگیر نشر می‌تواند سپرده شود. از سوی دیگر به کتاب‌های ایرانی و تألیفی امتیازهایی داده شود که باعث توسعه‌ی تألیف باشد و نه ترجمه. در حالی که با وضعیت موجود توسعه‌ی کتاب دیجیتال به توسعه‌ی کتاب‌های ترجمه منجر می‌شود.

بنابراین با دادن آزادی عمل به کتاب‌های دیجیتال تألیفی باید فرصت تولید کتاب تألیفی را مهیاتر کرد.

3- خودناشری در تمام کشورهای توسعه‌یافته باعث توسعه‌ محتوا و کتاب شده ما در ایران راه حلی برای این کار ایجاد نشده‌است. در وضیت کنونی یک نویسنده باید ابتدا یک ناشر پیدا کند و بعد از مسیر آن ناشر کتابش را در یک پلتفرم انتشار دهد در حالی‌که رد کشورهای توسعه‌یافته پلتفرم‌ها مستقیماً کتاب نویسنده را در کوتاه‌ترین زمان منتشر می‌کنند.   
4- مسائل مربوط به بیمه و مالیات هم از چالش‌های کتاب دیجیتال و محتوای دیجیتال است که هنوز حل نشده و امیدوارم با پیگیری‌های مرکز ملی فضای مجازی زودتر مسیر رشد این بازار را تسهیل کند. 

5- حوزه‌هایی مثل آموزش عالی و آموزش و پرورش هنوز در حوزه کتاب دیجیتال رقبتی نشان نداده‌اند. پلتفرم‌های تخصصی این حوزه رشدی نکرده‌اند و بازار محتوای مرتبط با این دو نهاد هم رشدی داشته است. سیاستگذار بایست بخشی از سرمایه‌های ملی را برای استفاده دانش اموزان و دانشجویان به سمت کتاب دیجیتال بیاورد که علاوه بر فرهنگ سازی باعث توسعه‌ی این بازار هم شود.

6- عدالت اموزشی و عدالت محتوایی ایجاب می‌کند که دسترسی مردم به کتاب دیجیتال راحت باشد. هنوز در کشور ما امانت کتاب دیجیتال از طریق کتابخانه‌های عمومی وجود ندارد. از سوی دیگر رفع محرومیت محتوایی در کشور شکل نگرفته که باعث دسترسی مردم مناطق دور‌افتاده و فقیر به کتاب دیجیتال شود. در این باره نهادهای بزرگ و موثری که وجود دارند می‌توانند با همکاری پلتفرم‌ها اقدام‌های خوبی برای محرومیت‌زدایی در حوزه کتاب دیجیتال و آموزش دیجیتال انجام بدهند.  
7- برای ورود به بازار جهانی و دسترسی جهانی به ادبیات ایرانی قدرتی بیش از فعالیت مستقل هر ناشر هست. سال‌ها فعالیت نشان داده که اقدام فردی ناشران برای ورود به بازار جهانی موفق نبوده. برای این کار باید حرکتی در همکاری دولت و یا نهادی حاکمیتی با انجمن فراگیر نشر اتفاق بیفتد که جریان ترجمه‌ معکوس را در حوزه دیجیتال ایجاد کنند.  
 
امیدوارم با برنامه‌های درست در سال 1404 به جایگاه اول در خاورمیانه دست پیدا کنیم. این هدف، رشد بدون تحول در دیدگاه‌ها و قواعد نشر کتاب ممکن نیست. رشد بازار کتاب دیجیتال به‌صورت دولتی ممکن نیست بنابر این تشکل‌های نشر باید قدرت بگیرند. تألیف کتاب باید در اولویت قرار بگیرد و پلتفرم‌ها آزادی عمل بیشتری داشته باشند. نتیجه‌ این اقدام‌ها را در توسعه‌ اقصادی و علمی کشور هم می‌توانیم در سال‌های بعد شاهد باشیم.»