به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قم، ماجرای پروژه کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران در قم ماجرای تازه‌ای نیست اما از وقتی رسول جعفریان در کانال تلگرامی‌اش متنی را در خصوص این کتابخانه منتشر کرد، تب این موضوع بالا گرفت و توجه افکار عمومی و رسانه‌ها را به خود جلب کرد. آیا قصد جعفریان از این انتشار آن متن، همین بود یا واقعا کارشکنی‌هایی دارد صورت می‌گیرد که جز با اعلام عمومی و در میان گذاشتن آن با افکار عمومی، راه دیگری برای این فعال حوزه فرهنگ و اندیشه باقی نمانده است؟ یا شاید هم ماجرا چیز دیگری باشد.
 
بیایید از ابتدا اتفاقات را مرور کنیم. رسول جعفریان در متنی که منتشر کرد، یادآور شده است: «درست بیست و پنج سال قبل، و با دقت، 18 مهر 1374 خورشیدی، کتابخانه تاریخ در قم با حمایت مستقیم جناب آقای شهرستانی نماینده آیت‌الله‌العظمی سیستانی، تأسیس شد. از آن زمان، کتابخانه تاریخ، چهار منزل عوض کرده و هر بار با هزار مشقت، نقل مکان به خانه جدیدی کرده است».
 
وی بعد از گذشت 25 سال از تاسیس، کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران را جوان معرفی و اعلام می‌کند در کتابخانه تاریخ 218 هزار نسخه کتاب وجود دارد و ادامه می‌دهد: «این کتابخانه همراه با پنج خواهرانش که هر کدام دو سه سال بعد از آن فعالیت خود را آغاز کردند، یعنی کتابخانه تخصصی ادبیات با 92 هزار کتاب، کتابخانه‌های: فقه و حقوق، علوم قرآن، علوم حدیث، و فلسفه و عرفان، هر کدام با بیش از 50 تا 60 هزار کتاب تخصصی، جمعا نزدیک به 600 هزار جلد کتاب دارند».
 
جعفریان اذعان می‌دارد تمام بار مالی این کتابخانه‌ها، نه بر دوش دولت، بلکه از منابع مذهبی تهیه شده است و اضافه می‌کند که تنها از دو کتابخانه تاریخ و ادبیات بیش از 35 هزار فایل الکترونیکی فهرست شده روی وبسایت قرار دارد.
 

 

اصل ماجرا اما بر‌می‌گردد به این قسمت از نامه رسول جعفریان؛ او می‌گوید: «حوالی یک سال است که سرور ما، جناب حجت‌الاسلام و المسلمین شهرستانی، تلاش کردند یک ساختمان متمرکزی برای این کتابخانه‌ها بسازند. کار با کمک آقای لاریجانی نماینده وقت قم، با گرفتن زمینی به سرانجام رسید، اما حالا، بر حسب اطلاعات بنده، آن قدر شهرداری قم در این کار سنگ‌اندازی کرده که بالاخره ایشان دست از این کار شست، و بعد از آنکه هزینه‌های گزافی خرج آماده‌سازی زمین شده، عطایش را به لقایش بخشید».
 
جعفریان خطاب به شهردار قم: این یادگارِ بدی است که از شما در این شهر می‌ماند!
اینجا بود که اسم و عنوان شهرداری قم به میان کشیده شد و جعفریان اعتقاد دارد این سازمان در این موضوع کارشکنی می‌کند. وی ادامه می‌دهد: «ما شنیده بودیم وقتی کسی در شهری از بلاد توسعه‌یافته، می‌خواهد یک موسسه فرهنگی تأسیس کند، دست او را می‌گیرند؛ اما امروز دیدیم که اینجا نه‌تنها کمک نمی‌کنند بلکه بسیج می‌شوند تا دست او را قطع کنند.»
 
جعفریان مستقیما شهردار قم را که عاشق چین قلمداد می‌کند، مورد خطاب قرار می‌دهد و می‌نویسد: «باید به جناب سقائیان‌نژاد گفت، ما هکذا الظن بک که اینطور در راه تأسیس یک کتابخانه که همین الان بیش از نیم میلیون جلد کتاب روی زمین دارد و آنها در خانه‌های مختلف با زحمت و در شرایط خطر نگهداری می‌شود، این رفتار ناپسند را بکنید. این یادگار بدی است که از شما در این شهر می‌ماند. بد نیست ایشان از کسانی که دم دستشان هستند، بپرسند، آیا در بلاد فرنگ و ینگه دنیا هم همین طور است یا نه. نگاهی به چین بکنند که اخیرا عاشق آن شده‌اند، و اینکه هر از چندی دولت چین، یک کتابخانه معظم در شهری افتتاح می‌کند که چشم همه خیره می‌شود. آن وقت، اینجا کسی که بدون کمک مالی گرفتن از دولت و تنها با منابع مذهبی می‌خواهد کاری انجام دهد، اینطور برابر او سنگ‌اندازی می‌کنند.»
 
با نیت درست همه دست به دست هم بدهیم تا چنین ساختمانی در شهر قم ساخته شود
بعد از انتشار این نامه از رسول جعفریان پیگیری خبرنگار ایبنا برای پاسخ به ابهامات و سوالات این موضوع از مجموعه شهرداری آغاز شد. مرتضی سقائیان‌نژاد شهردار قم در این رابطه گفت: با حاشیه‌سازی مشکلات ساخت کتابخانه تخصصی در بلوار پیامبر اعظم (ص) برطرف نمی‌شود. ما با میل فراوان هرگونه مساعدتی برای اجرای سریع‌تر این پروژه انجام می‌دهیم اما باید با نیت درست همه دست به دست هم بدهیم تا چنین ساختمانی در شهر قم ساخته شود. مدیریت شهری بیشترین همکاری را برای ساخت این کتابخانه داشته است اما متاسفانه برخی اظهار نظرها به نوعی با اطلاعات ناقص بوده است.
 

 

 
سقائیان‌نژاد تاکید کرد: فرایند ساخت یک مجموعه منسجم برای کتابخانه‌های تخصصی در شهر قم توسط دفتر آیت‌الله سیستانی در قم کلید خورد. دولت زمینی به مساعت 2 تا 3 هکتار برای ساخت این مجموعه اختصاص داده که موقعیت زمین مورد پسند متولیان قرار نگرفت. در مرحله بعد شهرداری زمینی در بلوار پیامبر اعظم (ص) برای این موضوع در نظر گرفت. این زمین کاربری مختلط تجاری و موقعیتی ممتاز داشت. شهرداری اما زمین را با کاربری فرهنگی قیمت‌گذاری کرد تا رقم کاهش پیدا کند. کارشناسان آن روز به عدد 51 میلیارد تومان رسیدند که قطعا تا امروز چند برابر شده است.

وی بیان کرد: در همین راستا جلسه‌ای در دفتر استاندار وقت برگزار شد. در این جلسه نماینده دفتر دکتر لاریجانی، استاندار و معاون عمرانی، بنده و مدیرکل راه و شهرسازی حضور داشتیم و تفاهمی در این خصوص صورت گرفت، که زمینی در بلوار پیامبر اعظم (ص) به این کار اختصاص داده شود، اما در عوض مقرر شد ما به ازای این زمین، دولت قطعه زمینی در سطح شهر به شهرداری واگذار کند.
  
شهردار قم تصریح کرد: قطعا آرزوی ما ساخت این کتابخانه تخصصی در بلوار پیامبر اعظم (ص) است اما نقشه‌های این ساختمان پس از مدت‌ها، چند روز پیش در اختیار شهرداری قرار گرفت و بلافاصله جهت پیگیری‌های بعدی به معاونت شهرسازی ارجاع شده است و  هیچ ممانعتی از عملیات عمرانی صورت نگرفته است.
 
کتابخانه خیّرساز  نمی‌تواند در دیون دولت جا بگیرد
در این خصوص با علی اصغر رنگرز جدی، مدیرکل تشخیص و وصول درآمد شهرداری قم نیز گفت‌وگو کردیم که وی با اشاره به اینکه طبق صورت جلسه‌ای که میان دفتر آیت الله سیستانی در قم، شهرداری، استانداری و راه و شهرسازی در خرداد سال 95 امضا شده، دولت موظف به تامین معوض این زمین در شهر قم است، گفت: بر اساس مذاکراتی که انجام شد راه و شهرسازی این تعهد را پذیرفته و بر سر قیمت گذاری هم توافق داشته است.
 
رنگرز جدی تصریح کرد: ما پیگیری کردیم که این زمین در دیون دولت بیاید و از این طریق ارزش ریالی آن به شهر بازگردد اما دولت این موضوع را نپذیرفته است چرا که معتقد بودند این کتابخانه خیرساز است و نمی‌تواند در دیون دولت جا بگیرد.
 
مدیرکل تشخیص و وصول درآمد شهرداری قم به عوارض شهری این پروژه اشاره کرد و گفت: جمع کل اعیانی این پروژه 55 هزار متر مربع است و با توجه به قیمت منطقه‌ای سال 96، قطعا ارقام قابل توجهی برای عوارض محاسبه شده که تا امروز هم افزایش داشته است.

قضیه البته به اینجا ختم نمی‌شود، چراکه عبدالله جلالی رئیس شورای اسلامی شهر قم هم در این رابطه اظهار نظر کرد و با قاطعیت گفت: «زمین رایگان به کسی نمی‌دهیم».
 

 

نمی‌توانیم زمین رایگان در اختیار کسی قرار دهیم
عبدالله جلالی رئیس شورای اسلامی شهر قم در این خصوص گفت: 1400 میلیارد تومان برای بلوار پیامبر اعظم (ص) با هدف سرمایه‌گذاری کلان در شهر هزینه شده است و امکان اهدای زمین به شخصیت‌های حقوقی و حقیقی وجود ندارد. با توجه به مشکلات اقتصادی کشور تمام بار توسعه شهر بر دوش شهرداری است و شهرداری‌ها باید به سمت ایجاد درآمدهای پایدار با مشارکت مردم حرکت کنند.
 
وی با اشاره به اینکه تمام کسانی که اوراق مشارکت بلوار پیامبر اعظم را خریداری کرده‌اند و در درآمد آن سهیم هستند، تاکید کرد: تبصره‌ای در شهرداری یا شورای شهر به نام اهدای زمین به شخصیت‌های حقوقی یا حقیقی وجود ندارد. ما موظفیم از حقوق مردم و بیت‌المال که از دغدغه‌های ماست نگهبانی کنیم و نمی‌توانیم زمین رایگان در اختیار کسی قرار دهیم.
  
با توجه به اینکه شهردار قم و رئیس شورای اسلامی شهر قم توپ را در زمین اداره‌کل مسکن و شهرسازی انداختند؛ لذا برای محفوظ بودن حق پاسخ و اظهار نظر، موضوع را از این دستگاه پیگیری کردیم. اما علی‌رغم پیگیری‌های متعدد از بخش‌های مختلف این اداره‌کل، پاسخی در این خصوص دریافت نکردیم و همچنان حق اظهار نظر در این خصوص را برای اداره کل راه و شهرسازی استان قم محفوظ می‌داریم.

شهرداری با آغوش باز بالاترین خواسته دوستان را بپذیرد 
بعد از شنیدن و انتقال این حرف و حدیث‌ها از طرف‌های قضیه، صرف نظر از اینکه کدام طرف کارشکنی می‌کند و کدام طرف حرف ثواب می‌زند، به سراغ مجید جلیسه، فعال حوزه فرهنگ به‌ویژه کتاب و اسناد رفتیم و با طرح موضوع نظر او را جویا شدیم.

غلامی جلیسه به خبرنگار ایبنا گفت: قم را باید شهر کتاب و کتابخانه‌ها نام‌گذاری کرد. قم از این حیث از بسیاری شهرهای ایران جلوتر و متفاوت‌تر است؛ اما نکته‌ای که وجود دارد یک پراکندگی عجیبی در این موضوع وجود دارد. ما کتابخانه‌های زیادی داریم که به بهانه مختلف شکل گرفته‌اند. از کتابخانه بزرگی چون کتابخانه آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی تا کتابخانه‌های کوچکی که مثلاً نهاد کتابخانه‌های عمومی در محله‌هایی مثل محله نوبهار تاسیس کرده است.
 
وی افزود: البته هر کدام کارکرد و کاربرد خودشان را دارند اما در تمام این سال‌ها یکی از بهترین نوع کتابخانه‌هایی که در شهر قم تاسیس شده و مورد استقبال نه‌تنها مرد قم، که مورد توجه ایران و مردم جهان قرار گرفته است مجموعه کتابخانه‌های تخصصی است که به همت و توجه حضرت آیت‌الله العظمی سیستانی و نماینده شریف‌شان حجت‌الاسلام و المسلمین شهرستانی در سطح شهر قم تاسیس شده است. فی‌الواقع این کتابخانه‌ها به‌صورت تخصصی به جمع‌آوری منابعی پرداختند که قریب به سه دهه بیشترین کاربرد را به توسعه فضای پژوهشی در حوزه علوم انسانی رقم داده است.
 
این پژوهشگر عرصه کتاب و نسخ خطی اضافه کرد: خوشبختانه همه کتابخانه‌ها هر کدام در حوزه تخصصی خودشان موفق بوده‌اند و توانسته‌اند مؤثر واقع شود اما کمبود فضا و پراکندگی این کتابخانه‌ها باعث می‌شود که سرویس‌دهی مطلوبی که مدنظر خود متصدیان آن بوده داده نشود. ایده تجمیعی این کتابخانه‌ها در یک محل و سرویس‌دهی در حد استانداردهای بین‌المللی ایده قابل‌توجه و خوبی است که چندین سال قبل مطرح شد و نویدبخش این بود که ما یک کتابخانه تجمیعی در موضوعات مختلف داشته باشیم.

غلامی جلیسه اضافه کرد: می‌شود گفت بعضی از این‌ها نسبت به هم هم‌پوشانی هم خواهند داشت مثلاً پژوهشگری که در حوزه علوم قرآنی کار می‌کند، در مسیر تحقیق خود نیاز دارد به برخی از منابع تاریخی مراجعه کند. در کنار هم بودن و تجمیع بودن این کتابخانه‌ها به پژوهشگر کمک می‌کند تا بتواند استفاده بیشتری ببرد.
 
وی تصریح کرد: در همه جای دنیا مرسوم است که شهرداری‌ها تلاش فراوانی برای تأسیس و حمایت کتابخانه‌ها دارند و این یکی از وظایف شهرداری‌ها در سراسر دنیاست. مثلاً در کشور استرالیا که در جنوبی‌ترین منطقه زمین قرار گرفته یا فنلاند که در شمالی‌ترین نقطه کره زمین واقع شده، همین رسم و برنامه را می‌بینیم.
 
این کتاب‌پژوه در مورد نقش شهرداری‌ها در ایجاد کتابخانه و حمایت از این مجموعه‌ها یادآور شد: البته در ایران زمانی که نهاد کتابخانه‌های عمومی تاسیس شد تصدی کتابخانه‌ها برعهده این نهاد قرار گرفت و شهرداری‌ها موظف شدند یک و نیم درصد درآمدزایی خود را به توسعه کتاب و کتاب‌خوانی اختصاص دهند. هرچند این برنامه سال‌ها انجام نشد اما اخیراً که پیگیری‌هایی انجام شد، نیم درصد این قانون تحقق پیدا کرد. صرف‌نظر از این‌که قانون این یک وظیفه مسلم شغلی و کاری را برای شهرداری تعریف کرده است - مثل خیلی از فعالیت‌ها و خدمات شهرداری از قبیل تاسیس ایستگاه آتش‌نشانی، خدمات نظافتی و غیره - تأسیس کتابخانه و حمایت از آن را از جمله وظایف شهرداری‌ها در تمام دنیاست. شما در نظر بگیرید این کتابخانه تخصصی در یک‌جا تجمیع شود. ملاحظه می‌کنید از لحاظ رفت‌وآمد و هزینه‌های انرژی و خیلی مسائل دیگر مقرون به صرفه خواهد بود و در کمک به فضای شهری بسیار موثر خواهد بود.
 
این فعال فرهنگی تاکید کرد: فکر می‌کنم شهرداری قم با آغوش باز حتی بالاترین خواسته این دوستان را بپذیرد چراکه تامین منابع کتابخانه بزرگ‌ترین و پرهزینه‌ترین بخش تاسیس کتابخانه است. زمین و ساختمان اولیات و کم‌هزینه‌ترین بخش تاسیس کتابخانه است. بیشترین هزینه برای تامین محتوا و خدمات‌رسانی مصروف می‌شود که حالا حضرت آیت‌الله سیستانی این امکانات را از طریق آقای شهرستانی در اختیار قرار دادند و حدود 600 هزار جلد کتاب داریم که می‌تواند یک منبع ارزشمند برای کارهای پژوهشی باشد و از طرفی هم امکان فوق‌العاده‌ای باشد برای تاسیس یک کتابخانه سرآمد با استانداردهای بالا در سطح ایران، منطقه و جهان.

 

جلیسه در پایان گفت: من اطلاع دقیق ندارم که خواسته آقای شهرستانی و همکارانشان از قبیل آقای جعفریان چیست اما فکر می‌کنم شهرداری با آغوش باز در همچین پروژه‌ای مشارکت کند و نباید دست و دلش برای مشارکت بلرزد. کتابخانه‌های تخصصی وابسته به دفتر آیت‌الله سیستانی کتابخانه‌های بی‌بدیلی در ایران هستند و نسخه مشابهی ندارند، بنابراین آقای شهردار و دوستانش در شورای شهر باید با اهتمام جدی این کار آبرومند و ارزشمند را پیگیری کنند که یک آبروی بسیار ارزشمند و اعتباری برای شهر قم خواهد بود.
 
بعد از این اظهار نظرها دیگر حرف و حدیث تازه‌ای منتشر نشده و موضع جدیدی اتخاذ نشده است. صرف‌نظر از اینکه رسول جعفریان و دوستانش جانب حق‌اند یا نهاد و سازمان‌هایی از قبیل شهرداری، شورای شهر یا مسکن و شهرسازی اما همچنان پاشنه سوال بر این در می‌چرخد که تکلیف این پروژه مهم که نقش مهم و موثری در تحقیق، پژوهش و فرهنگ ملی دارد، چه می‌شود؟ جعفریان باید به راه سومی فکر کند یا نهاد‌های دیگر باید به زعم او از کارشکنی دست بردارند یا اینکه حرف قانونی و منطقی شهرداری مورد مطالبه همه قرار گیرد؟ فارغ از اینکه حق با کیست و چه طرفی کم‌کاری، کارشکنی یا اهمال می‌کند از هر زاویه به این قصه نگاه کنیم پای فرهنگ و کتاب در میان است که شوربختانه همیشه مورد بی‌مهری قرار می‌گیرد. شایسته است بی‌آنکه چند طرفِ ماجرا توپ را به زمین دیگری بیندازند، به فکر راه حلی برای رفع مشکل این پروژه باشند تا ثمره و نتیجه این شجره طیبه به سود فرهنگ و تاریخ این مرز و بوم رقم بخورد.